Ο άγιος Ανδρέας († 30 Νοεμβρίου) και η Καστοριά.

Στο πεζούλι του Αγίου Ανδρέα Ντολτσού.

Ο άγιος Ανδρέας ήταν αδελφός του αποστόλου Πέτρου. Αυτός εκλήθη πρώτος και ακολούθησε τον Χριστό και γι’ αυτό αποκαλείται «Πρωτόκλητος». Μετά την Πεντηκοστή κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Μικρά Ασία, στον Πόντο, στη Θράκη και στην Πελοπόννησο. Μαρτύρησε με σταυρικό θάνατο στην Πάτρα και γι’ αυτό είναι έκτοτε ο προστάτης άγιος και πολιούχος της. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως τον τιμά ως πρώτο επίσκοπο του Βυζαντίου και ως ιδρυτή του, κι ένεκα τούτου, την ημέρα της μνήμης του, 30 Νοεμβρίου, τελεί τη θρονική του εορτή.

Η Καστοριά, η πόλη της Άνω Μακεδονίας, που λόγω των πνευματικών δεσμών της με τη Βασιλεύουσα αποκαλείται «Μικρό Βυζάντιο», τιμά ιδιαίτερα τον απόστολο Ανδρέα. Οι ευσεβείς κάτοικοί της έχουν ανεγείρει επ’ ονόματί του δύο ιερούς ναούς κι έχουν αφιερώσει στις εκκλησίες της πολλές σεπτές εικόνες του. Οι εν λόγω δύο ναοί του Αγίου Ανδρέα παρουσιάζονται εν συντομία ακολούθως:

Η Παναγία και ο άγιος Ανδρέας (14ος αιών).
Τοιχογραφία στον Άγιο Ανδρέα, του  Ρουσούλη.

1)         Ο ναός του Αγίου Ανδρέα, του Ρουσούλη (14^οςαιών.)

Ο ναός αυτός βρίσκεται κοντά στην ενοριακή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και χρονολογείται στο β΄μισό του 14^ου αιώνα. Πρόκειται για ένα μικρό κτίσμα με λιθοδομή και ξυλοδεσιές. Στο εσωτερικό του σώζονται  μερικές αξιόλογες τοιχογραφίες, που είναι έργα του περίφημου «Καστοριανού Εργαστηρίου». Η σημαντικότερη απ’ αυτές τις τοιχογραφίες βρίσκεται στο νότιο τοίχο του ναού και παρουσιάζει την Παναγία ένθρονη, παιδιοκρατούσα κι’ έχοντας δίπλα της τον απόστολο Ανδρέα.

2)         Ο ναός του Αγίου Ανδρέα Ντολτσού (έτ. 1746).

Ο ναός αυτός κτίστηκε στο δυτικό μέρος της πλατείας Ντολτσού το έτος 1746 κι αμέσως μετά διακοσμήθηκε με υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Πριν μερικά χρόνια, οι ευσεβείς Καστοριανοί συναφιέρωσαν τον αναφερόμενο ναό και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό († 1779), επειδή ο εν λόγω άγιος, όταν είχε έλθει στην Καστοριά, είχε κηρύξει στο προαύλιό του.

Ο Άγιος Ανδρέας του Ρουσούλη, νότια πλευρά.

Μεγαλυνάριο του αγίου Ανδρέα.

Χαίροις, ο Πρωτόκλητος μαθητής,

χαίροις, σωφροσύνης και ανδρείας στήλη λαμπρά,

χαίροις, ο του πάθους κοινωνός του Κυρίου,

Απόστολε θεόπτα, Ανδρέα Πάντιμε.

Σημείωση: Οι κάτοικοι της Καστοριάς, όταν πλησιάζει η 30^η Νοεμβρίου, ημέρα της μνήμης τού αποστόλου Ανδρέα, λένε: « Τ’ Αγι’ Αντριά, αντριεύει (δυναμώνει) το κρύο».

Ο Αγιος Ανδρέας, του Ρουσούλη,
ανατολική πλευρά.

Άγιος Ανδρέας Ντολτσού, το προστώο.

Άγιος Ανδρέας Ντολτσού, το τέμπλο.

Έτος αψμστ' (1746)