Τρίτη 26 Μαΐου 2020

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής {έτ. 1899} στη συνοικία Ντολτσό Καστοριάς.


Στην παραδοσιακή συνοικία Ντολτσό της πόλης Καστοριάς υπάρχει ένας όμορφος μεταβυζαντινός ναός της Αγίας Παρασκευής. Ο εν λόγω ναός είναι ρυθμού Βασιλικής, πετρόκτιστος κι ευρύχωρος, και διαθέτει ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα, καθώς και αξιόλογες φορητές εικόνες της ίδιας εποχής. Λίγα πληροφοριακά στοιχεία για τον αναφερόμενο ιερό ναό παρατίθενται ακολούθως.
Πριν από τον σημερινό ναό της Αγίας Παρασκευής Ντολτσού υπήρχε στην ίδια θέση ο ναός τής Παναγίας Οδηγήτριας, που ονομαζόταν από τους παλαιούς Καστοριανούς "Παναγιά η Αϊ-Οδηγήτρα, η Αϊ-δήτρα" (σήμερα έμεινε μόνον η ονομασία "Αϊ-δήτρα" της παρακείμενης οδού). Ο ναός αυτός ήταν, κατά πάσαν πιθανότητα, το καθολικό μιας μικρής αστικής Μονής, απ΄ τις αρκετές που υπήρχαν κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή εντός της Καστοριάς. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται απ' την παρουσία πέριξ του ναού αρκετών οικίσκων με τη μορφή κελιών, και απ' την ύπαρξη ενός σχετικώς μεγάλου προαύλιου με κυπαρίσια.
Περί το έτος 1890 ο ναός της Παναγιάς Αϊ-δήτρας καταστράφηκε (από πυρκαϊά;) και ξανακτίστηκε κατά το 1899. Ο νέος ναός όμως μεταφιερώθηκε στην Αγία Παρασκευή, ίσως επειδή υπήρχαν τότε εντός της πόλεως Καστοριάς δέκα και πλέον ναοί της Παναγιάς, ενώ υπήρχε μόνον ένας ναός της Αγίας Παρασκευής. Τον εν λόγω νεόκτιστο ναό της Αγίας Παρασκευής εγκαινίασε το έτος 1901 ο τότε Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης.
Εντός του εξεταζόμενου ναού της Αγίας Παρασκευής υπάρχει μία υπέροχη και πολυσήμαντη φορητή εικόνα της Παναγίας, η οποία προέρχεται από τον προϋπάρχοντά του ναό τής Παναγιάς Οδηγήτριας (Αί-δήτρας). Για την εικόνα αυτήν βλέπε στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση






Πέμπτη 7 Μαΐου 2020

Ο Μητροπολίτης Σισανίου Κοζάνης που μαρτύρησε κατά τον 16ον αιώνα {;}


Επάνω στο όρος “Μακρυβούνι”, που βρίσκεται ανάμεσα στα όμορα χωριά Σισάνι επαρχίας Βοΐου και Γέρμα νομού Καστοριάς, υπάρχει μία τοποθεσία που ονομάζεται “Ράχη του Δεσπότη”. Η τοποθεσία αυτή έλαβε την εν λόγω παράξενη ονομασία, επειδή εκεί εσφαγιάσθη από Τουρκαλβανούς ληστές ένας αγνώστου ονόματος Δεσπότης τής Μητρόπολης Σισανίου. Το ιστορικό αυτού του τραγικού γεγονότος έχει, σύμφωνα με τη σχετική τοπική παράδοση, ως εξής:
Κάποια μαύρη ημέρα ενός απροσδιόριστου έτους του 16ου αιώνα (σ.σ. ίσως του 1571, που έγινε η Ναυμαχία της Ναυπάκτου κι επακολούθησαν τρομερές σφαγές Χριστιανών από τους Τούρκους, ως αντίποινα για την καταστροφή τής ναυτικής αρμάδας τους), αιμοβόροι Τουρκαλβανοί ληστές πάτησαν και δήωσαν το χωριό Σισάνι, που ήταν τότε σημαντικό αστικό κέντρο της περιοχής κι έδρα της ομώνυμης ιστορικής Μητρόπολης. Φεύγοντας απ' το Σισάνι οι ληστές πήραν μαζί τους ως όμηρο τον τοπικό Μητροπολίτη και τον μετέφεραν στο κοντικό δασωμένο Μακρυβούνι. Εκεί τον κράτησαν αιχμάλωτο 2 – 3 ημέρες και ζήτησαν απ' τους κατοίκους του Σισανίου πολλά λύτρα για να τον αφήσουν ελεύθερο. Οι κάτοικοι του Σισανίου δεν μπόρεσαν να συγκεντρώσουν το απαιτούμενο ποσό των λύτρων και γι' αυτό οι απαγωγείς εσφαγίασαν επιτόπου τον Δεσπότη. Κατόπιν, μετέφεραν το ακέφαλο σεπτό σώμα τού ιερομάρτυρος Ιεράρχου στο Σισάνι και το κρέμασαν σε μια μεγάλη καρυδιά, προς εκφοβισμό των κατοίκων του. Η καρυδιά αυτή ονομάστηκε “στείρα καρυ(δι)ά”, επειδή από τότε και μέχρι το έτος 1900 περίπου που κάηκε από κεραυνό, δεν ξανακάρπισε.
Στα χωριά της περιοχής λέγεται, ότι στο μέρος όπου χύθηκε το αθώο αίμα του Δεσπότη όλα τα χόρτα που φυτρώνουν έκτοτε έχουν κόκκινο χρώμα!
Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Απολυτίκιον εις ανώνυμον ιερομάρτυραν Δεσπότην. Ήχος δ΄.
Και τρόπων μέτοχος, και θρόνων διάδοχος, των Αποστόλων γενόμενος, την πράξιν εύρες, θεόπνευστε, εις θεωρίας επίβασιν, διά τούτο τον λόγον της αληθείας ορθοτομών, και τη πίστει ενήθλησας μέχρις αίματος ιερομάρτυς (...), πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθείναι τας ψυχάς ημών.













Τρίτη 5 Μαΐου 2020

Ο δισυπόστατος ναός του Αγίου Χριστοφόρου και του Προφήτη Ησαΐα (+ 9 Μαΐου) στη Λεύκη Καστοριάς.


Το όμορφο χωριό Λεύκη βρισκόταν έως τα τέλη της δεκαετίας του 1940 περί τα 5 χιλιόμετρα πλησίον της πόλης Καστοριάς, σε μία δυσπρόσιτη πλαγιά του όρους Μεγαλέξανδρος (Ψαλίδα). Ο ενοριακός ναός τού εν λόγω χωριού ήταν κτισμένος στο βάθος μιας μικρής χαράδρας και ήταν αφιερωμένος στον άγιο Χριστοφόρο.
Περί το έτος 1950 οι κάτοικοι της Λεύκης εγκατέλειψαν σταδιακά τις παλαιές οικίες τους κι έκτισαν καινούριες σε μία ομαλή τοποθεσία, κοντινή της πρώτης. Στον μεταφερθέντα οικισμό τού χωριού τους οι ευσεβείς Λευκιώτες ανήγειραν τότε έναν νέο ενοριακό ναό, αφιερωμένον στην Αγία Τριάδα. Ο παλαιός ενοριακός ναός του Αγίου Χριστοφόρου εγκαταλείφτηκε και με την πάροδο των ετών μισοερειπώθηκε.
Κατά το έτος 1983 οι κάτοικοι της Λεύκης μετέφεραν και το νεκροταφείο τού χωριού τους σε μιά άλλη τοποθεσία, ευρισκόμενη εκτός του νέου οικισμού. Εκεί έκτισαν τότε έναν μικρό κοιμητηριακό ναό, που τον συναφιέρωσαν στον πρώην πολιούχο τους άγιο Χριστοφόρο και στον συνεορτάζοντά του Προφήτη Ησαΐα (: εορτάζουν την ίδια ημέρα, την 9η Μαΐου). Ο ναός αυτός εμπλουτίστηκε με ωραίες φορητές εικόνες και τοιχογραφίες, δέχεται δε καθ' όλη τη διάρκεια του έτους πολλούς προσκυνητές.
Η  συναφιέρωση ενός ιερού ναού σε δύο αγίους που δεν αποτελούν ομάδα (: δεν υπάρχει μεταξύ τους χρονική ταύτιση), αλλ΄ απλώς και μόνον επειδή συνεορτάζουν, όπως συμβαίνει στην εξεταζόμενη περίπτωση, απαντάται σπανίως στην Ορθόδοξη Εκκλησία και για τούτο είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Το ίδιο ενδιαφέρουσες είναι και οι ανάλογες συνεικονίσεις συνεορταζόντων αγίων, όπως η συνεικόνιση του Αποστόλου Τιμοθέου (1ος αιών) και του αγίου Αναστασίου του Πέρση (7ος αιών), (+ 22 Ιανουαρίου), η οποία βρίσκεται στον ενοριακό ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης της Οξυάς Βιτσίου.
Γ.Τ.Α.
Σημείωση. Για τον προσφάτως ανακαινισθέντα παλαιόν ενοριακό ναό του Αγίου Χριστοφόρου Λεύκης, βλέπε: https://fos-kastoria.blogspot.com/2013/11/blog-post.html