Ο τρύγος στον Γέρμα Καστοριάς τον παλιό καιρό (πριν το έτος 1970).

Ο Γέρμας Καστοριάς. Σημαντικό
αμπελοχώρι κατά την παλαιά εποχή.

Κείμενο Ζήση Ε.Χασιώτη.

Φεύγοντας ο Αύγουστος που είναι ο τελευταίος μήνας του καλοκαιριού και της Παναγίας με τα πολλά φρούτα, ο καιρός μάς φέρνει, καθώς γυρίζει, το Σεπτέμβρη, το μήνα του Σταυρού, που προμηνύει τον ερχομό του χινόπωρου με τις δροσερές του αύρες και τα πρωτοβρόχια. Από το έμπα του κιόλας, ο Σεπτέμβρης σε μερικά μέρη της πατρίδας μας και ειδικότερα στη Δυτική Μακεδονία, ρίχνει τα πρώτα τα νερά τα "πρωτοβρόχια", πάνω στο διψασμένο χώμα της γης, σκορπώντας χαρά και συλλογή στους ζευγάδες, άλλοτε γεωργούς μας με τα βόδια και τα άλετρα και τώρα με τα τρακτέρ και τα γεωργικά τους μηχανήματα.

Ο κόσμος άλλαξε, άλλαξαν οι καιροί....(…)

Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου αποτελεί μια εντελώς ξεχωριστή γιορτή της χριστιανοσύνης και ο λαός μας τη φυλάει και τη γιορτάζει με ιδιαίτερη θρησκευτική προσήλωση και πίστη.

Εκείνο όμως που κάνει τον μήνα Σεπτέμβριο να ξεχωρίζει απ’ όλους τους άλλους μήνες της χρονιάς και να γίνεται ποθητός στο λαό μας, είναι ο τρύγος:

Αναταράζονται οι ερμιές, αχολογούν τ’ αμπέλια,

λες κι από κάθε πέτρα ορθή λες κι από κάθε βάτον,

οπού στο χόρτο σέρνεται, κόρης κορμί φυτρώνει,

πράσινη απλώνεται η φυτειά κι οι ρόγες μεστωμένες,

μαύρες και κίτρινες, ξανθιές μαυρολογούν, γυαλίζουν.

Στην πρώτη αχτίδα του ζεστού του ήλιου όπ’ ανατέλλει,

σαν μαύρα μάτια, σαν χοντρά κλωνιά μαργαριτάρια.

Οι βέργες οι καμαρωτές λαμποκοπούν κι εκείνες.

Κι οι περγουλιές απλώνονται στα δίπλατα κρεβάτια,

και στην πυκνή τους χλωρασιά και στο βαθύ της ίσκιο,

την ιδρωμένη αργατιά δροσίζουν, ανασαίνουν.

Την αργατιά που ολημερίς, όλο τρυγάει κι απλώνει.

Την αργατιά που λαχταρά πότε να πέσει ο ήλιος

Πότε να ισκιώσουν τα ριζά, να δροσερέψει ο κάμπος.

Έτσι με τα παραπάνω, τα τόσα γλυκά και όμορφα λόγια, τραγούδησε τον τρύγο ο πολυστέναχτος Ηπειρώτης ποιητής Κώστας Κρυστάλλης και καθόλου μα καθόλου δεν είχε άδικο γι’ αυτό το ποιητικό του δημιούργημα, γιατί στ’ αλήθεια ο τρύγος είναι ένα αληθινό πανηγύρι δουλειάς, που ξεφαντώνει κυρίως τις τελευταίες μέρες του τρυγητή Σεπτέμβρη, που για μας τους Δυτικομακεδόνες, και Βοϊώτες και Γερμανιώτες, ο τρύγος των αμπελιών συντελείται κυρίως τον Οκτώβρη μήνα, γι’ αυτό θεωρούμε ως τρυγητή αυτό το μήνα, γιατί τότε ωριμάζουν τα σταφύλια.

Θυμάμαι απ’ την παιδική μου ηλικία πως γινόταν ο τρύγος στα χωριά του Βοΐου εκείνα τα χρόνια. Πριν φτάσει η ώρα του τρύγου γινόταν η σχετική προετοιμασία. Οι αμπελουργοί είχαν έτοιμα όλα τα σύνεργα όπως τα κρασοβάρελα, τα σχετικά πατητήρια, τα ξύλινα καλάθια κ.λ.π. Σαν έφτανε η μέρα του τρύγου, απ’ τα βαθιά κιόλας χαράματα ξεκινούσαμε για τ’ αμπέλια με τραγούδια και χαρές. Όλο το χωριό ήταν ανάστατο. Γέμιζαν οι δρόμοι από φορτιάρικα ζώα κι ανθρώπους και την ώρα που ο Αυγερινός αναβόσβηνε στη γαλανόχρυση αγκαλιά τ’ ουρανού, όλοι σχεδόν βρισκόμασταν μέσα στα κατάμεστα σταφυλοφόρα αμπέλια και αρχίζαμε τον τρυγητό με χαρές, γέλια και τα σχετικά τραγούδια. Νέοι, γυρτόκορμες γριούλες, μεσόκοποι άνδρες, γέροι, λυγερόκορμες κοπελιές, παιδιά, όλοι τρυγούσαμε κόβοντας με ειδικά μαχαίρια τα γινωμένα μαυροκόκκινα και ξανθοκόκκινα γλυκά σταφύλια, ήτοι μοσχοστάφυλα, ροδίτες, κρασοστάφυλα και άλλα. Άλλοι γέμιζαν τα μικρά καλάθια, άλλοι άδειαζαν τα μικρά σε μεγαλύτερα κοφίνια (κοσιώρες), άλλοι τα φόρτωναν στα ζώα και τα πήγαιναν στο σπίτι για πάτημα προκειμένου να βγάλουν το γλυκό και μυρωδάτο μούστο πίνοντας και τραγουδώντας. Κυρίως όμως κατά τη διάρκεια του τρύγου, άκουε κανείς μέσα στ’ αμπέλια που ήταν σκορπισμένη η εργατιά, τα παρακάτω δημοτικά μας τραγούδια:

Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο,

για δεν ανθείς για δεν καρπείς, σταφύλια για δε βγάζεις;

Μου χάλασες παλιάμπελο κι εγώ θα σε πουλήσω.

Μη με πουλάς αφέντη μου κι εγώ σε ξεχρεώνω.

Για βάλε νιους και σκάψε με, γέρους και κλάδεψε με.

Βάλε γριές μεσόκοπες, να με βλαστολογήσουν.

Βάλ’ και κορίτσια ανύπαντρα, να με κορφολογησουν!

ή το:

Μπαίνω μες στ’ αμπέλι σα νοικοκυρά

να κι ο νοικοκύρης που ’ρχεται κοντά

κόκκινα σταφύλια να πατήσουμε... Και άλλα...

Κατά το απομεσήμερο, οι τρυγητές σταματούσαν για λίγο το ζηλεμένο και κουραστικό τους έργο και κάθονταν κάτω στη σκιά των δέντρων για να γευτούν και να φάνε τη νόστιμη πίτα και τα καλομαγειρεμένα φαγητά της νοικοκυράς:

Σαν έρθει η ώρα η καλή και δείξ’ ο γήλιος γιόμα,

στο πιο πυκνόφυλλο δεντρί που ’χει παχύ τον ίσκιο,

στρογγυλοκάθονται σιμά σε χορταρένια τάβλα

και τρων περίσσια φαγητά και διπλοξανασαίνουν..."

και μετά την ξεκούραση σηκώνονταν και συνέχιζαν τον τρυγητό μέχρι το σούρωπο πολλές φορές.

Έτσι με το μάζεμα και το πάτημα των σταφυλιών τέλειωνε κάθε φορά και ο τρύγος, αυτό το μεγάλο πανηγύρι των αμπελουργών, που τους έδενε τόσο πολύ με την αστείρευτη παραδοσιακή μας κληρονομιά.

Αναδημοσίευση απ’ το βιβλίο του Ζήση Ε. Χασιώτη, Οι δώδεκα μήνες στην ελληνική μας λαογραφία, εκδ. Βοϊακής Εστίας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 222-226.

Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στον Γέρμα Καστοριάς, 14 Σεπτεμβρίου.

Ξυλόγλυπτος Σταυρός αγιασμού (18ος αι.)
σε  ναό του  Γέρμα Καστοριάς.

Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου είναι, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Αγίας Εκκλησίας μας, πολύ σημαντική και γι’ αυτό τιμάται ιδιαιτέρως απ’ όλους τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Η ημέρα αυτή είναι σαν τη Μεγάλη Παρασκευή, κι ένεκα τούτου οι πιστοί τηρούν αυστηρή νηστεία, μεταβαίνουν στους ιερούς ναούς τους και παρακολουθούν την επίκαιρη πανηγυρική Θεία Λειτουργία, συμμετέχουν στον εκεί τελούμενο Αγιασμό και λαμβάνουν ένα κλωνάρι βασιλικό από το χέρι του ιερέα τους.

Ειδικότερα, στον Γέρμα Καστοριάς, ορισμένες ευσεβείς γυναίκες τού χωριού προσκομίζουν πρωί-πρωί στον ενοριακό τους ναό τού Αγίου Γεωργίου πανέρια με ρεβυθένιο ψωμί κι εκλεκτά σταφύλια. Τα εν λόγω συμβολικά δώρα τα «διαβάζει (: ευλογεί)» ο ιερέας και κατόπιν τα μοιράζει στο εκκλησίασμα. Η ευχή που αναγιγνώσκει ο λειτουργός ιερέας κατά την ευλογία των σταφυλιών είναι η ακόλουθη:

Ευχή εις μετάληψιν σταφυλής.

(πρωτότυπο κείμενο)

Ευλόγησον, Κύριε, τον καρπόν τούτον της αμπέλου τον νέον, όν διά της του αέρος ευκρασίας, και των σταγόνων της βροχής, και της των καιρών γαλήνης εις ταύτην την ωριμοτάτην στάσιν ελθείν ευδόκησας, ίνα ή εν ημίν τοις εξ αυτού του γεννήματος της αμπέλου μεταλαμβάνουσιν, εις ευφροσύνην, και τοις προσενέγκασι δώρον, εις εξιλασμόν αμαρτιών, διά του ιερού και αγίου Σώματος και Αίματος του Χριστού σου μεθ’ ού ευλογητός ει, συν τω παναγίῳ, και αγαθώ, και ζωοποιώ σου Πνεύματι, νυν, και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Άποψη του Γέρμα κατά τον μήνα Σεπτέμβριο.

Νεοελληνική απόδοση της Ευχής.

Ευλόγησε, Κύριε, αυτόν το νέο καρπό του αμπελιού, για τον οποίο ευδόκησες να έρθει σ’ αυτή την ωριμότατη μορφή, με την ευνοϊκή πνοή του αέρα, με τις σταγόνες της βροχής και με τη γαλήνη των καιρικών φαινομένων, προκειμένου να είναι για εμάς που μεταλαμβάνουμε απ’ αυτό το γέννημα του αμπελιού αφορμή ευφροσύνης και για αυτούς που το προσέφεραν ως δώρο να είναι για την εξιλέωση των αμαρτιών τους, μέσω του ιερού και αγίου Σώματος και του τιμίου Αίματος του Χριστού Σου, μαζί με τον Οποίο δοξάζεσαι και με το πανάγιο, αγαθό και ζωοποιό Σου Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους απέραντους αιώνες. Αμήν.

Παλαιότερα, πολλοί Γερμανιώτες μετέβαιναν κατ’ αυτήν την εορτάσιμη την ημέρα στα αμπέλια τους, γέμιζαν τα καλάθια τους με τα πρώτα μελωμένα σταφύλια και τραγουδούσαν όμορφα παραδοσιακά τραγούδια, όπως το ακόλουθο.

Νίτσα μ’, Νίτσα, Κουκουνίτσα,

κάνεις τα σταφύλια, Νίτσα, μαύρα,

το κρασί, Νίτσα μ’, πικρό φαρμάκι,

να το πιουν, Νίτσα, τα παλικάρια,

πό’χουν, Νίτσα μ’, άσχημές γυναίκες,

άσχημές, Νίτσα και τσιμπλομάτες(!).

(Γιώργος Τ. Αλεξίου)

Ξύλινος σταφυλοφόρος σταυρός
σε εξοχή του Γέρμα.

Μεταφορά τεράστιου σταφυλιού!
Ξυλόγλυπτη παράσταση έτ. 1775
στον ενοριακό ναό του Γέρμα.

Πάπια ραμφίζει σταφυλή!
Ξυλόγλυπτη παράσταση  έτ. 1775
στον ενοριακό ναό του γέρμα.

Ξυλόγλυπτος Σταυρός αγιασμού (18ος αιών;)
στον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου Γέρμα.

“Χαίροις πανόλβιε Ορέστα”: Χαίρε τρισευτυχισμένε άγιε Ορέστη.

Ο άγιος Ορέστης. Τοιχογραφία στην Παναγία
Μαυριώτισσα Καστοριάς (περί το έτ. 1260).

Δοξαστικόν Ικασίας (Κασιανής) μοναχής. 9ος αιών.

Χαίροις ο ωραίος τη μορφή,

τη δε γνώμη υπέρκαλος και αμφοτεροδέξιος,

ο εν τοις όρεσιν ενδιαιτώμενος όλος,

πανόλβιε Ορέστα.

Απόδοση στη Νεοελληνική

Χαίρε, εσύ που είσαι ωραίος στη μορφή

και στη γνώμη άριστος κι εύστροφος,

εσύ που κατοικείς με χαρά στα ψηλά βουνά,

τρισευτυχισμένε άγιε Ορέστη.
(Γ.Τ.Α.)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Ο παρουσιαζόμενος χαιρετιστήριος ύμνος της έξοχης ποιήτριας Κασιανής (9^ος αιών) απευθύνεται στον άγιο Ορέστη (3^ος αιών) και βεβαίως ισχύει απόλυτα για το τίμιο πρόσωπό του, το νοηματικό περιεχόμενο τού ύμνου όμως ταιριάζει κατά πολύ και για τους πλείστους των Ορεστών, δηλαδή για τους Καστοριανούς που ζουν κι εργάζονται στην πανέμορφη ορεινή ύπαιθρο της Ορεστίδας χώρας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1)  “Ορέστης” σημαίνει ο ορεινός, ο κάτοικος των βουνών και παράγεται από τη λέξη όρος, βουνό.

2)    “Ορεστίδα” λέγεται ο ορεινός τόπος.

3 “Ορεστίδα” ονομάζεται η περιοχή της Καστοριάς, επειδή είναι ως επί το πλείστον ορεινή, και "Ορέστης" επονομάζεται ο κάτοικός της, ο Καστοριανός.

4) “Ορεστιάδα" ονομάζεται η λίμνη της Καστοριάς, επειδή βρίσκεται εντός υψηλών ορέων.

Η Παναγία με τον Χριστό ως Αναπεσόντα
Τοιχογραφία στην ιερά μονή Παναγίας Μαυριώτισσας
(περί το έτ. 1260).

Η Καστοριά πρωτεύουσα της Ορεστίδας
με τη λίμνη της  Ορεστιάδα.

Η υμνωδός Κασιανή ως νεαρή Μοναχή στο κελί της.
Ωραιότατος κοσμικός πίνακας του Ε. Ρήνα, έτ. 1990.

Το χωριό “Ο Γέρμας” Καστοριάς. Κείμενο Χριστ. Σκύβαλου, έτους 1966.

Το όμορφο χωριό "Ο Γέρμας" Καστοριάς.

Ταξιδεύοντας από την Καστοριά για την Κοζάνη και μόλις περάσουμε το Βογατσικό και κατηφορίσουμε για τη γέφυρα του «Σάντοβου», παρουσιάζεται μπροστά μας μια πινακίδα με τη λέξη: «Γέρμας» και μια διακλάδωση του δημοσίου δρόμου, που τραβά για το ιστορικό αυτό χωριό.

Το αυτοκίνητο, ύστερα από διαδρομή 10 σχεδόν χιλιομ. σε δρόμο όχι καλό, που το κάμνει να αγκομαχάει, φθάνει στο τέρμα του, δηλ. στο χωριό, γιατί από κει και πάνω αρχίζουν οι δασωμένες πλαγιές του Μουρικιού και δεν υπάρχει αμαξιτός δρόμος.

Ο Γέρμας είναι κτισμένος στο βάθος της χαράδρας στους πρόποδες του Μουρικιού που είπαμε, του βουνού δηλ. που πολλές φορές στο Μακεδονικό Αγώνα έγινε θέατρο πολλών μαχών τουρκικού στρατού και ανταρτικών σωμάτων. Όπως μάλιστα μας έλεγε κάποιος κτηνοτρόφος, σε ένα ίσιωμα «απολιάνα», όπως λένε στη γλώσσα τους οι κτηνοτρόφοι κάθε ίσιωμα, βρίσκονται ακόμη σάπια άρβυλα στρατιωτικά φονευθέντων Τούρκων στρατιωτών, σε συμπλοκές με Έλληνες αντάρτες. Γιατί το Μουρίκι ήτανε υποχρεωτική διάβαση των ανταρτικών σωμάτων, μόλις ξεμυτούσαν από τα σύνορα προς τα εδώ.

Η προτομή του Καπετάν-Γέρμα
στον Γέρμα Καστοριάς.

Ο Γέρμας έχει περίπου 1.300 κατοίκους που κατανέμονται σε 300 οικογένειες. Σ’ αυτούς πρέπει να προστεθούν και 190 που έχουν μεταναστεύσει στη Δυτική Γερμανία, στην Αυστραλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Το χωριό διαθέτει Δημοτικό Σχολείο, Νηπιαγωγείο, πενταμελές Κοινοτικό Συμβούλιο, Σχολική Εφορεία, Εκκλησιαστική Επιτροπή, Γεωργικό Συνεταιρισμό και Γαλακτοκομικό Συνεταιρισμό.

Οι κάτοικοι του Γέρμα ασχολούνται εις την γεωργία και την κτηνοτροφία. Παράγουν περίπου 40 τόνους φασόλια εξαιρετικής ποιότητος, γιατί όλα τα χωράφια του χωριού είναι ποτιστικά και το χώμα τους κατάλληλο γι’ αυτή την καλλιέργεια. Επίσης παράγουν σιτάρι, βρίζα, κριθάρι, καλαμπόκι και μεγάλες ποσότητες τριφυλλιού και χόρτου.

Είναι εργατικοί, φιλόξενοι, φιλοπάτριδες, τρέφουν δε μεγάλη αγάπη προς τα γράμματα. Όλοι τους είναι τετραπέρατοι, «νομομαθείς» και γι’ αυτό αποκαλούνται «δικηγόροι» από τους κατοίκους των άλλων χωριών.

Η επίδοση των κατοίκων του Γέρμα στα γράμματα είναι πρωτοφανής. Δεν υπάρχει σπίτι που να μην έχει 1-2 ή και περισσότερους εγγραμμάτους. Η μία οικογένεια αμιλλάται την άλλη στα γράμματα. Πρόπερσι στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, στη Μαθηματική Σχολή, μαθητής από το Γέρμα ήρθε πρώτος. Στο Αμερικάνικο Κολλέγιο Θεσσαλονίκης ωσαύτως μαθητής και μαθήτρια του Γέρμα ήρθαν πρώτοι. Ο Γέρμας έχει να παρουσιάσει αρκετούς διακεκριμένους καθηγητάς, γιατρόν, ειρηνοδίκην, δικηγόρον, 30 δασκάλους, 3 στρατιωτικούς αξιωματικούς κ.λπ. εις δε τα Γυμνάσια φοιτούν κάθε χρόνο περισσότεροι από 30 μαθητές, που όλοι τους διακρίνονται για την πρόοδό τους.

Φωτοαντίγραφο της εφημ. "Αλέξανδρος",
όπου το παρουσιαζόμενο κείμενο.

Στα Πανεπιστήμια φοιτούν πλείστοι φοιτηταί εις όλους τους κλάδους, είς δε εκ τούτων, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης επροτάθη παρά του υπουργείου Παιδείας όπως αποσταλεί εις το εξωτερικόν δι’ ανωτέρας σπουδάς, καθόσον σύμφωνα με σχετικόν έγγραφον του εν λόγω Υπουργείου «Ούτος μέλλει να προσφέρει μεγίστας υπηρεσίας προς το Έθνος».

Ο Γέρμας τώρα τελευταία έχει προικισθεί με ένα από τα καλύτερα δώρα του πολιτισμού: τον ηλεκτροφωτισμό.

Δεν είναι πολλά χρόνια που το χωριό χρησιμοποιούσε για το φωτισμό των σπιτιών το … δαδί! Και για τους νέους, που δεν ξέρουν τι είναι το δαδί, τους πληροφορούμε πως βγαίνει από τους ρητινώδεις κορμούς των πεύκων και εχρησιμοποιείτο τα παλιότερα χρόνια πριν διαδοθεί το πετρέλαιο, για το φωτισμό των σπιτιών και κάτω από το αμυδρό αυτό φως του δαδιού μελετούσαν οι σημερινοί επιστήμονες.

Ο Γέρμας πήρε το όνομά του από τον Καπετάν Γέρμαν (Νικόλαον Τσοτάκον), οπλαρχηγόν του Μακεδονικού Αγώνος, που σκοτώθηκε σε συμπλοκή με τον τουρκικό στρατό στην περιοχή του χωριού και ανάμεσα στο Γέρμα και στο Βογατσικό, στην τοποθεσία «Σκάπετο» και συγκεκριμένα στη θέση «Καλογερικό», κατά τον μήνα Ιούλιο του 1907. Προς τιμήν του, μερίμνη του κ. Νομάρχου Καστορίας, κατασκευάσθη ορειχαλκίνη προτομή.

Η Παναγία η Οδηγήτρια.
Αντίγραφο της εφέστιας εικόνας (έτ. 1775)
του Γέρμα Καστοριάς.

Όπως γράψαμε και άλλοτε, το Κωσταράζι, το Βογατσικό, ο Γέρμας, το Λέχοβο, το Ανταρτικό, η Δροσοπηγή, η Ασπρόγεια και άλλα χωριά των Νομών Καστορίας και Φλωρίνης είναι εκείνα που εκράτησαν τον εθνικόν αγώνα, περιέθαλπον τα ανταρτικά σώματα, τα έκρυβαν και τα κατηύθυναν για να φέρουν στον τόπο αυτόν την ποθούμενη λευτεριά. Και η θετική αυτή συμβολή τους συνετέλεσε στην επιτυχία του μεγάλου εκείνου αγώνος.

Γι’ αυτό νομίζουμε, πως επιβάλλεται, όπως συμβαίνει με τα άτομα που προσφέρουν εθνικές υπηρεσίες και αμείβονται με τιμητικές διακρίσεις (παράσημα κ.λπ.), να τιμηθούν και τα χωριά που προσέφεραν πολύτιμες εθνικές υπηρεσίες και εθεμελίωσαν την λευτεριά και να απολαμβάνουν εξαιρετικών προνομίων ως αντάλλαγμα ελαχίστης ευγνωμοσύνης.

Για το Γέρμα παρουσιάζεται τώρα η ευκαιρία να συνδεθεί οδικώς με την Κορησό, γιατί θα γίνει οπωσδήποτε ο δρόμος για την Μονή του Αγίου Νικολάου και εν συνεχεία δύναται να επεκταθεί μέχρι το Γέρμα, αφού τα εδάφη είναι ημιβραχώδη και προσφέρονται στην εύκολη διάνοιξη τους με προωθητήτες.

(Εφημ. “Αλέξανδρος” Φλωρίνης, αριθμ. φύλλ. 92/Β, Κυριακή 10 – 4 – 1966).

Σημείωση. Το κείμενο προέρχεται από το Αρχείο του αείμνηστου δασκάλου Αγγελή Στ. Αγγελή (παραχωρήθηκε από την οικογένειά του).

Η οικία του Καπετάν-Γέρμα στην Γέρμα Λακωνίας.
Η φωτογραφία ελήφθη από τον κ. Αγγελή Ι. Αγγελή
το έτος 1991.

Ηλικιωμένες γυναίκες του Γέρμα Καστοριάς
εκατέρωθεν της προτομής του Καπετάν-Γέρμα,
έτος 1965.

Παλαιά οικία στο χωριό
Γέρμα Λακωνίας.
Η φωτογραφία ελήφθη από
τον κ. Αγγελή Ι. αγγελή

Το διδακτήριο του Δημ. Σχολείου Γέρμα Καστοριάς.

Απόγονοι Μακεδονομάχων
δίπλα στην προτομή του Καπετάν Γέρμα
στον Γέρμα Καστοριάς.

Το ιερό άλσος δρυός στον Άι-Θανάση του χωριού “Βελανιδιά” Βοΐου.

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου και το ιερό άλσος του.

Κείμενο Γιώργου Τ. Αλεξίου.

Οι αρχαίοι Έλληνες της Άνω Μακεδονίας κατοικούσαν, σύμφωνα με τους ιστορικούς συγγραφείς, σε μικρές διάσπαρτες κώμες και σε ολιγάνθρωπα πολίσματα. Αυτή η οικιστική τακτική τους συνεχίστηκε, ειδικά στην επαρχία Βοΐου, και από τους απογόνους τους, καθ’ όλους τους μετέπειτα αιώνες. Έτσι σήμερα, υπάρχουν στο οροπέδιο του Βοΐου πάμπολλοι μικροί οικισμοί, διασκορπισμένοι κι ευρισκόμενοι σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους.

Στους προαναφερόμενους μικρούς οικισμούς του Βοΐου περιλαμβάνεται και το γραφικό χωριό με το όνομα Βελανιδιά. Το χωριό αυτό είναι κτισμένο κοντά σε ένα αρχαίο πόλισμα, του οποίου τα ενδιαφέροντα ερείπια βρίσκονται και είναι ορατά στην κορυφή ενός ομαλού γήλοφου, μέσα σε ένα όμορφο άλσος δρυός και πέριξ του εκεί υπάρχοντος μεταβυζαντινού ναού του Αγίου Αθανασίου. Ο εν λόγω εξοχικός ναός, σύμφωνα με την άποψη ενός τοπικού βυζαντινολόγου, είναι κτισμένος πιθανότατα στη θέση ενός αρχαιοελληνικού ναού, ίσως του Διός, που περιβαλλόταν και αυτός από το εκεί προϋπάρχον ιερό άλσος δρυός.

Μία άποψη του άλσους δέντρων δρυός.

Όλα τα προαναφερόμενα τα γνωρίζει ο Καστοριανός δάσκαλος Γιώργος Αλεξίου και ως συνεπής αρχαιολάτρης επιθύμησε να τα (ξανα)ιδεί. Γι’ αυτό μετέβη το απόγευμα της Τετάρτης 30 Αυγούστου 2017 στο θεματικό άλσος δρυός, παρατήρησε και περιεργάστηκε τον εντός του ευρισκόμενο μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Αθανασίου, τριγύρισε συγκινημένος κι επί αρκετή ώρα ανάμεσα στις γέρικες βελανιδιές που τον περιβάλλουν, κι εξέτασε τα ευρισκόμενα στον ίδιο χώρο δύο σύγχρονά μας διακοσμητικά “μνημεία” (!), ένα Ντολμέν (: μεγαλιθικό μνημείο) κι ένα Μενχίρ (: επιμήκης όρθιος λίθος). Επίσης, είδε με της φαντασίας του τα μάτια τους αρχαίους Βοϊώτες να ενδιατρίβουν εκεί, θαύμασε τη συνολική ομορφιά του δασυλλίου, έλαβε αρκετές φωτογραφίες και κατόπιν επέστρεψε κατά το ηλιοβασίλεμα ενθουσιασμένος κι ευχαριστημένος στην Καστοριά.

Μερικές απ’ τις εν λόγω φωτογραφίες παρουσιάζονται εδώ.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Ποίημα Αριστομένη Προβελέγγιου

Εσπερινός

Κατάκορφα το βράδυ βράδυ στα βουνά,

όταν ο ήλιος βασιλεύει δοξασμένος

με φωτοβόλα σύννεφα στεφανωμένος,

και πλέει ο κόσμος σε πελάγη φωτεινά,

………………………………………

το βράδυ - βράδυ στ’ ουρανού την αγκαλιά,

σαν σε καθρέφτη ξάστερο ζωγραφισμένα,

στέκουν τα δέντρα του βουνού σκοτεινιασμένα,

ακίνητα στα ύψη των, στη σιγαλιά.

…………………………………………………

Μοιάζουν με μαύρους, ρασοφόρους καλογήρους,

που πέμπουνε την βραδινή των προσευχή

απ’ την αγία, την ολόφωτη ψυχή,

ορθοί στους αναρίθμητους των χρόνων γύρους.

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου καθαρός και περιποιημένος.

Αιωνόβιες βελανιδιές και ο ναός.

Το ανατολικό τμήμα του ναού με την κόγχη.

Άποψη της ομαλής κορυφής του γήλοφου,
όπου βρίσκεται ο ναός και το όμορφο δασάκι του.

Τα "μεγαλιθικά μνημεία" στο χώρο του άλσους.

Κεραμικά όστρακα και λίθοι της αρχαίας εποχής
στο χώρο του άλσους.

Γράφημα σε θραύσμα αρχαίου πιθαριού.

Εικόνα του αγίου Αθανασίου (17ος-18ος αι.)
σε ναό της ευρύτερης περιοχής.

Το εικονοστάσι του Αγίου Αθανασίου πλησίον του ναού.
Στο βάθος διακρίνεται το όρος Άσκιο (υψ. 1111 μ.).

Η μικρή πλατεία του χωριού Βελανιδιά.

Αρχαία λίθινη πλάκα με γραμμικά σχέδια
 αναρτημένη στην πλατεία της Βελανιδιάς.

Τηλεάποψη του παρουσιαζόμενου άλσους.

Το Προσκύνημα {: ναός, εικόνα και αγίασμα} της Παναγίας – Ζωοδόχου Πηγής στο χωριό Χορηγός Βοΐου. † (και) 14 Σεπτεμβρίου.

Εισαγωγικό Σημείωμα.

Τηλεάποψη του Προσκυνήματος Χορηγού.
Διακρίνεται ο ναός της Παναγίας.

Ένα από τα πλέον γνωστά και θαυματουργά Προσκυνήματα της Παναγίας στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται στο χωριό Χορηγός Βοΐου Κοζάνης. Το Προσκύνημα αυτό (: θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, ιερός ναός της και αγιασματική πηγή της) δημιουργήθηκε το έτος 1922 απ’ τους ευσεβείς κατοίκους του Χορηγού, κατόπιν οραματικής εμφάνισης της Θεοτόκου στην ευσεβή κάτοικο του χωριού Αλεξάνδρα Καντοπούλου και σχετικής εντολής και υπόδειξης τής Θεομήτορος προς αυτήν. Το ιστορικό της αποκάλυψης του εν λόγω Αγιάσματος και της δημιουργίας του αντίστοιχου Προσκυνήματος είναι λεπτομερειακώς κι εναργώς καταγραμμένα σε ένα μικρό βιβλίο του Γ.Σ. Παπακωνσταντίνου που φέρει τον τίτλο «Το Αγίασμα της Παναγίας – Ζωοδόχου Πηγής στον Χορηγό». Μερικά κύρια αποσπάσματα απ’ το κείμενο του αναφερόμενου βιβλιδαρίου και αρκετές φωτογραφίες απ’ το υπόψη Προσκύνημα παρουσιάζονται εδώ. (Γ.Τ.Α.).

Το ιστορικό ανεύρεσης του Αγιάσματος της Παναγίας και ανέγερσης του ναού της.

Στο Χορηγό, χωριό της επαρχίας Βοΐου του νομού Κοζάνης, που απέχει επτά χιλιόμετρα από την Νεάπολη και δώδεκα χιλιόμετρα από το Τσοτύλι, κωμοπόλεις της επαρχίας, υπάρχει ο ναός της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής και ναΐδιο με άγιασμα. Ο ναός αυτός βρίσκεται, βορειοδυτικά του χωριού σε απόσταση χιλίων πεντακοσίων μέτρων, σ’ ένα πολύ όμορφο τοπίο, που είναι καταπράσινο από βελανιδιές, καραγάτσια, πεύκα και διάφορα άλλα δένδρα.

Άποψη του Προσκυνήματος Χορηγού.
Μπροστά είναι ο ναΐσκος του αγιάσματος
και στο ύψωμα ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής.

Το έτος 1920 στο Χορηγό ζούσαν 300 περίπου κάτοικοι και ο παπάς του χωριού ήταν ο Κωνσταντίνος Καντόπουλος. Ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού, ζούσε και η Αλεξάνδρα Καντοπούλου, χήρα, η γνωστή στο χωριά Ντώνικα, Η Αλεξάνδρα ήταν μια καλοκάγαθη γυναίκα, προσέφερε τις υπηρεσίες στην Εκκλησία του χωριού, ως νεωκόρος, χωρίς καμία αμοιβή.

Μια βραδιά, τότε το 1920, είδε στον ύπνο της την Παναγία που της έλεγε: «Την Κυριακή στην Εκκλησία που θα είναι όλος ο κόσμος θα ανακοινώσεις στον παπά και στο εκκλησίασμα, ότι στο τάδε μέρος - και υπέδειξε το μέρος, (: το σημείο που είναι σήμερα το Αγίασμα), - είναι θαμμένημία εικόνα μου, να πάτε να σκάψετε να βρείτε την εικόνα μου και μόλις βρείτε την εικόνα μου θα αναβλύσει και αγίασμα. Αυτά είπε η Παναγία στην Αλεξάνδρα.

Η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής
στο ναό του Προσκυνήματος.

Η Αλεξάνδρα ξύπνησε τρομαγμένη και φοβισμένη και αναλογίστηκε, τι ήταν αυτά που της συνέβησαν στον ύπνο της. Προβληματίστηκε πολύ εάν έπρεπε ή όχι ν’ ανακοινώσει την Κυριακή στην εκκλησία, στον παπά και το εκκλησίασμα, αυτά που είδε στο όνειρο της. Αυτά που της είπε η Παναγία.

Τελικά δεν τόλμησε.

Ύστερα από μια βδομάδα, ξαναεμφανίστηκε πάλι η Παναγία στην ίδια γυναίκα, όχι πια στον ύπνο της, αλλά ολοζώντανη, ψηλή, μαυροφορεμένη, επιβλητική, και με ύφος αυστηρό επανέλαβε όσα της είπε την πρώτη φορά στον ύπνο της.

Πράγματι, την επόμενη Κυριακή και αφού τελείωσε η λειτουργία, όλος ο κόσμος ήταν συγκεντρωμένος στο προαύλιο της εκκλησίας περιμένοντας να βγει και ο παπάς (έτσι συνήθιζαν τότε) και μόλις βγήκε ο παπάς, η Αλεξάνδρα ανακοίνωσε στον παπά και το εκκλησίασμα αυτά που της συνέβησαν με την εμφάνιση της Παναγίας…

Όλοι τώρα πια συζητούν αυτά που διηγήθηκε η Αλεξάνδρα στον παπά και στο εκκλησίασμα, κατ' εντολή της Παναγίας. Κοιτάζονται στα μάτια και τ’ αποφασίζουν, Αποφασίζουν να πάνε εκεί που είπε η Παναγία στην Αλεξάνδρα, πως είναι θαμμένη η εικόνα της για να την βρουν. Να βρουν την εικόνα της Παναγίας και το αγίασμα. Όλοι εφοδιασμένοι με τα κατάλληλα εργαλεία ξεκινούν για εκεί...

Η Αλεξάνδρα υποδεικνύει το μέρος. Ο παπάς κάνει το Σταυρό του και φοράει το πετραχήλι. Ο κόσμος ενθουσιάζεται, θαυμάζει, σταυροκοπιέται και δοξολογεί. Ο Αγιασμός γίνεται και αρχίζουν όλοι να σκάβουν με προσοχή και να ψάχνουν. Ψάχνουν να βρουν την εικόνα της Παναγίας. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να σκάβουν και να ψάχνουν. Το όνειρο και το όραμα γίνεται πραγματικότητα. Η εικόνα της Παναγίας βρίσκεται και αναβλύζει το αγίασμα. Ζητωκραυγάζουν, δοξολογούν, σταυροκοπιούνται, ασπάζονται την Παναγία και αγιάζονται με το νερό. Τα στήθη και οι καρδιές όλων πλημμυρίζουν, από χαρά και αγαλλίαση. Ψάλλουν, δοξολογούν και πανηγυρίζουν. Κοιτάζουν την Αλεξάνδρα. Την θαυμάζουν και την καμαρώνουν. Της αποδίδουν τον δέοντα σεβασμό…

Ο ναΐσκος της Ζωοδόχου Πηγής, εντός του οποίου
πηγάζει το αγίασμα.

Με την εικόνα της Παναγίας στα χέρια και το αγίασμα ν’ αναβλύζει, αποφασίζουν να κτίσουν ναΐσκο να στεγασθεί η εικόνα της Παναγίας και το αγίασμα. Όλοι προσφέρουν ό,τι μπορούν. Διαχειριστής, ποιος; Η Αλεξάνδρα. Τα χρήματα μαζεύονται και ο ναΐσκος κτίζεται.

Αυτά που συμβαίνουν στο Χορηγό μαθαίνονται στα γύρω χωριά. Μαθαίνονται σ’ όλη την περιοχή. Ο κόσμος έρχεται από παντού. Έρχεται να προσκυνήσει και να προσευχηθεί. Να προσευχηθεί και να ζητήσει την χάρη της Παναγίας. Η χάρη δίνεται σε όλους απλόχερα. Όλοι ευεργετούνται. Η Παναγία Ζωοδόχος Πηγή στο Χορηγό είναι ο φωτεινός φάρος της περιοχής. Όσοι ζητούν, λαμβάνουν. Και λαμβάνουν απλόχερα και χωρίς διακρίσεις την χάρη Της.

Μετά την αποπεράτωση του ναΐσκου που στεγάζεται το αγίασμα, παίρνεται η απόφαση. Στον ίδιο χώρο και λίγο πιο ψηλά να κτισθεί κανονικός ναός. Παίρνεται η απόφαση και υλοποιείται. Όλοι προσφέρουν ό,τι μπορούν. Χωριανοί και κάτοικοι της περιοχής. Άλλοι προσφέρουν χρήματα, άλλοι υλικά απαραίτητα για το χτίσιμο του ναού, άλλοι δουλειά, άλλοι αφιερώνουν εικόνες, άλλοι καντήλες, άλλοι πολυελαίους. Τα πάντα.

Ο Ναός της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής αρχίζει να κτίζεται στις 18 Μαρτίου 1922 και ολοκληρώνεται με τις εισφορές των χωριανών και των κατοίκων της περιοχής χωρίς καμία άλλη βοήθεια…

Επιγραφή στο ναΰδριο του αγιάσματος.

Καθορίζεται η ημέρα της Γιορτής του Ναού. Η Παρασκευή της Διακαινησίμου. Ο Χορηγός και η γύρω περιοχή αποκτούν ιδιαίτερη θρησκευτική αίγλη. Χαίρονται και καμαρώνουν για την τιμή που τους έκανε η Παναγία να βρίσκεται εκεί.

Την ημέρα της γιορτής. Παρασκευή της διακαινησίμου, Παρασκευή μετά το Πάσχα, όλο το χωριό και όλοι οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, αλλά και από μακριά, τη μέρα αυτή, έρχονται στην Παναγία να προσκυνήσουν και να προσευχηθούν. Να προσευχηθούν και να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας. Το τι γίνεται την μέρα αυτή είναι κάτι το εξαιρετικό. Κάποτε, τη μέρα της γιορτής, η γύρω περιοχή γέμιζε από ζώα που μετέφεραν τους προσκυνητές. Σήμερα, γεμίζει με λεωφορεία, πούλμαν, Ι.Χ. αυτοκίνητα και λογής-λογής μεταφορικά μέσα. Ο χώρος κατακλύζεται από μικροπωλητές που διαθέτουν την πραμάτεια τους και από μουσικά συγκροτήματα. Χοροί και τραγούδια παντού μετά τη Θεία Λειτουργία. Οι χωριανοί καλούν συγγενείς και φίλους στα σπίτια τους να τους κεράσουν και να τους φιλέψουν. Το πανηγύρι συνεχίζεται μέχρι αργά το βράδυ στο χωριό. Όσοι προσκυνητές δε μπορούν να ’ρθούν στη Θεία Λειτουργία έρχονται αργότερα, το μεσημέρι, το απόγευμα, το βράδυ, την άλλη μέρα.

Γιορτές, επίσης, γίνονται και στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και στις 21 Νοεμβρίου, Εισόδια της Θεοτόκου, και στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, σε ανάμνηση κάποιου θαύματος. Γιορτές με λαμπρότητα και πανηγυρισμούς.

Ο άγιος Νικόλαος. Εικόνα
στο ναΰδριο του Αγιάσματος.

Πολλοί προσκυνητές έρχονται, όχι μόνο όταν πανηγυρίζει ο Ναός, αλλά κάθε φορά που τους δίνεται η ευκαιρία ν’ ανάψουν ένα κερί και να ζητήσουν την χάρη Της.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ιδρύθηκαν στο χώρο αυτό και λειτούργησαν για πάρα πολλά χρόνια παιδικές κατασκηνώσεις του Υπουργείου Παιδείας. Όλα τα καλοκαίρια ο χώρος αυτός γέμιζε από χαρούμενες παιδικές φωνές και τραγούδια…

Ένα θαύμα της Παναγίας στο Προσκύνημα του Χορηγού.

Στην Εράτυρα, χωριό της επαρχίας Βοΐου, κοντά στη Σιάτιστα, ζούσε τότε ο Στέργιος ο Πίττας, παιδί δέκα ετών περίπου. Ο Στέργιος, παίζοντας με τ’ άλλα παιδιά στην αυλή του σπιτιού του, μπήκε κάποια στιγμή μέσα στο σπίτι και ανέβηκε στον πάνω όροφο του σπιτιού. Εκεί, πάτησε στην καταπακτή και έπεσε μέσα στο αμπάρι, που ήταν στον κάτω όροφο του σπιτιού. Χτύπησε και έπαθε σοβαρή ζημιά στο ένα πόδι. Η ιατρική δεν μπόρεσε ν’ αποκαταστήσει τη βλάβη και από τότε το παιδί κούτσαινε και περπατούσε μόνο με πατερίτσες.

Η μάνα του παιδιού και οι συγγενείς του, που είχαν ακούσει για την Παναγία στον Χορηγό, πήραν την απόφαση να φέρουν το παιδί στην Παναγία, να προσευχηθούν και να ζητήσουν τη βοήθεια της.

Ξεκίνησαν, λοιπόν, κάποια χρονιά, στις 13 Σεπτεμβρίου, από την Εράτυρα, να ’ρθούν στην Παναγία, μία απόσταση πάνω από εικοσιπέντε χιλιόμετρα, καβάλα σε άλογα και μουλάρια, ώστε την επομένη, 14Σεπτεμβρίου, ημέρα Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, να λειτουργηθούν στην Παναγία, να κοινωνήσουν και να ζητήσουν από την Παναγία την ίαση του παιδιού.

Έτσι κι έγινε. Έφθασαν, λοιπόν, στην Παναγία στο Χορηγό το απόγευμα στις 13 Σεπτεμβρίου και διανυκτέρευσαν, στα δύο δωμάτια που είχαν χτισθεί ταυτόχρονα με τον ναό και δίπλα στο ναό για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών και μέσα στο ναό. Την επομένη, 14 Σεπτεμβρίου, όταν η λειτουργία τελείωνε και ο παπάς μπροστά στην Ωραίο Πύλη καλούσε τους πιστούς να κοινωνήσουν Τα Άχραντα Μυστήρια, πήγε η μάνα του Στέργιου του Πίττα κοντά στο παιδί της, που κάθονταν σε μια καρέκλα, να το σηκώσει και υποβαστάζοντάς το να το οδηγήσει στον παπά να κοινωνήσει. Τότε ο Στέργιος σηκώθηκε και είπε στη μάνα του:

Τοιχογραφίες στο ναΐσκο του αγιάσματος.

«Άσε, θα πάω μόνος μου περπατώντας».

Το παιδί πήγε μόνο του χωρίς τις πατερίτσες και δίχως να το υποβαστάζει κανείς. Κοινώνησε, άφησε τις πατερίτσες του στην εκκλησία και έφυγε για το χωριό του, όπως και όλοι οι άλλοι που το συνόδευαν.

Το τι έγινε βλέποντας ο κόσμος το παιδί να περπατάει, πιστεύω πως όλοι σας μπορείτε να το φαντασθείτε.

Η γυναίκα του Πίττα ζει σήμερα στην Εράτυρα και τα παιδιά του, γιατροί, νομίζω, στην Καστοριά.

Από τότε και μέχρι σήμερα, κάθε χρόνο χωρίς καμία διακοπή οι Ερατυραίοι, οι κάτοικοι του Χορηγού και πολλοί άλλοι από τα γύρω χωριά, ψάλλουν, την παραμονή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, εσπερινό και παράκληση στην Παναγία και στις 14, ψάλλεται πανηγυρική Θεία Λειτουργία.

Για τους Ερατυραίους, τους κατοίκους του χωριού και πολλούς κατοίκους από τα γύρω χωριά, η 14η Σεπτεμβρίου, ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, είναι και γιορτή για την Παναγία στο Χορηγό εις ανάμνηση του θαύματος…

Γ.Σ. Παπακωνσταντίνου.

Ο μεγάλος ναός της Παναγίας - Ζωοδόχου Πηγής
στο Προσκύνημα του Χορηγού.

Κτητορικές επιγραφές στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής.

Οι καμπάνες του ναού της  Ζωοδόχου Πηγής.

Η Παναγία Οδηγήτρια,
η προσκυνηματική εικόνα του ναού.

Ο Χριστός - Ζωηφόρος Άρτος
στην Ωραία Πύλη του ναού.

Εικόνα της Παναγίας στο ναό.

Οι άγιοι Κωνσταντίνος και
 Ελένη. Εικόνα στον Πρόναο.

Ο κ. Στέργιος Καλφόπουλος,
εκκλησιαστικός Επίτροπος επί πολλά έτη
στο Προσκύνημα Χορηγού.

Ο μικρός ξενώνας τουν Προσκυνητών.

Το εικονοστάσι της Ζωοδόχου Πηγής
στο μέσον της γειτονικής
παιδικής κατασκήνωσης.