Ο εθνομάρτυρας Ιερέας Βρίτσος Κωνσταντίνος († 1947), εφημέριος Περικοπής της Ιεράς Μητροπόλεως Καστοριάς.

Κείμενο Γιάννη Β. Ιωαννίδη (+ 1989)

Το εξαίρετο βιβλίο απ' όπου ελήφθη
το εδώ παρουσιαζόμενο κείμενο.

Ο θάνατος δεν είναι πικρός για τους μάρτυρες της θρησκείας. Ήταν και είναι πάντα η ελπίδα, ο αμάραντος στέφανος και η καταφυγή όλων εκείνων που υπηρέτησαν και υπηρετούν με ζήλο και αυταπάρνηση στις ατέλειωτες στρατιές του Χριστού. Ένας απ’ αυτούς υπήρξε κι ο παπά - Κωνσταντίνος Βρίτσος, πού γεννήθηκε το 1903 και πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες, όχι μόνο στους ενορίτες του, αλλά και σε κάθε έναν που είχε την ανάγκη του. Άνθρωπος γεμάτος καλοσύνη και γενναιότητα ψυχής, είχε χαράξει ήδη το δρόμο του προς τους ουρανούς. Την Άνοιξη του 1947, Απρίλιος μήνας, όταν άρχισε να μοσχοβολάει το θυμάρι και το λιβανωτό για την Ανάσταση του Κυρίου, σε μια επιδρομή στο όμορφο και ελληνικό χωριό του, τον πήραν μαζί τους οι κομμουνιστές (: οι αντάρτες Κ/Σ). Τον πήραν και τον έσυραν στις άγριες ρεματιές και στα δάση, όπου είχαν τα καταφύγια τους, σαν τα θηρία. Ήταν κάπου ανάμεσα στην Περικοπή και το Πολυκέρασο. Εκεί, αφού τον βασάνισαν σκληρά, αφού προσπάθησαν να τον ταπεινώσουν με χίλιους δυο τρόπους, χωρίς να το κατορθώσουν, τον σκότωσαν, κάνοντας ορφανά τέσσερα μικρά παιδιά και την πρεσβυτέρα. Κάποιος είπε αργότερα, πως τα τελευταία λόγια του παπά -Κωνσταντίνου προς τους δημίους του ήταν: «Πεθαίνοντας, σας συγχωρώ. Εκεί που πάω, θα συνεχίσω να προσεύχομαι, για να σας συγχωρέσει και ο Θεός».

(Γιάννης Β. Ιωαννίδης, Μικρή εγκυκλοπαίδεια εθνομαρτύρων κληρικών, έκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1991, τόμ. Α΄, σελ. 75-76).

Το μνημείο του εθνομάρτυρα ιερέα
Χρήστου Βρίτσου (+ 1903) στην Περικοπή.

Σημείωση

«Στις 23 Ιουλίου 1903 ήρθε και ο Τσακαλάρωφ στην Περικοπή και πήγε κατευθείαν στο σπίτι του Ιερέα Χρήστου Βρίτσιου. Κατακρεουργήσας τον ημέτερον Παπαχρήστον και τον αδελφό αυτού...». Ίων Δραγούμης, Τετράδια του Ίλιντεν, σ. 200, εκδ. Πετσίβα, Αθήνα 2000.

Επισημάνσεις. Δυστυχώς, απ’ το έτος 1974 κ. εξής, όλες οι επίσημες αρχές του τόπου μας θέλουν να «αγνοούν» τους εθνομάρτυρες κληρικούς της Εκκλησίας μας περιόδου 1946 – 49, για λόγους σχετικής κοντόφθαλμης «διπλωματίας». Ευτυχώς όμως τους γνωρίζει άριστα και τους ανταμείβει αναλόγως ο δικαιοκρίτης Θεός μας.

Οι εθνομάρτυρες κληρικοί της Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς που μαρτύρησαν από τους ερυθρούς αντάρτες  κατ' εκείνη την περίοδο ήταν - είναι οι εξής: Βρίτσος Κωνσταντίνος, Καβατσιάδης Ισίδωρος, Χαστάς Λάμπρος, Γιαννόπουλος Αθανάσιος, Μαρκόπουλος Κωνσταντίνος και Νάσκος Γεώργιος. Αιωνία η μνήμη τους.

Ο Γιάννης Β. Ιωαννίδης (1919-1989).

Η Ιστορία καταγράφει στις δέλτους της
τα σεπτά ονόματα των εθνομαρτύρων
ιερέων της Εκκλησίας μας.

Ο ναός του Τιμίου Προδρόμου (+ 29 Αυγούστου)
στην κορυφή του Βιτσίου, πλησίον της Περικοπής.

Λεοντόκαρδοι ιερείς τελούν το Μνημόσυνο
των χιλιάδων στρατιωτών μας που έπεσαν
στο Βίτσι κατά τον Ανταρτοπόλεμο 1946-49. 

Ο 2ος τόμος της Εγκυκλοπαίδειας
εθνομαρτύρων κληρικών.

Το θρυλικό όρος Βίτσι (υψ. 1123 μ.). Δεξιά του
και πιο κάτω βρίσκεται η Περικοπή.
Αριστερά διακρίνεται  το όρος Μάγκοβιτς.

Η Νίκη σκέπει και  οδηγεί στη μάχη
γενναίο στρατιώτη μας περιόδου
1946 - 49.

Μνημείο στο χωριό Μανιάκοι Καστοριάς.

Προεόρτιο προσκύνημα στην ιερά μονή Παναγίας Σισανίου Βοΐου. Δευτέρα 14 Αυγούστου 2017.

Η Παναγία Οδηγήτρια. Τοιχογραφία (17ος αι.)
στο υπέρθυρο εισόδου στο καθολικό
της ιεράς μονής Σισανίου.

Η γνωστή ιερά μονή της Παναγίας, που βρίσκεται στο όμορφο χωριό Σισάνι Κοζάνης, ιδρύθηκε περί το έτος 1650 δίπλα στα ερείπια ενός μεγαλόπρεπου ομώνυμου ναού του 11^ου αιώνα, που ήταν τότε ο επισκοπικός τής υπάρχουσας και σήμερα Ιεράς Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης. Το μοναστήρι αυτό, απ’ τον καιρό της ίδρυσής του κι εξής, αποτελεί τον πνευματικό φάρο και την ασφαλή καταφυγή σε ώρες κινδύνου όλων των χριστιανών της επαρχίας του. Στην έφορο, γιάτρισσα και προστάτισσά του Παναγία προσφεύγουν, προσεύχονται και ζητούν και πάντα λαμβάνουν τη βοήθειά της οι ευσεβείς κάτοικοι του Βοΐου, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και ιδιαίτερα κατά τις μεγάλες Θεομητορικές εορτές της Εκκλησίας μας.

Αυτό έπραξε σήμερα Δευτέρα 14 Αυγούστου 2017, παραμονή της μεγάλης θεομητορικής εορτής Κοιμήσεως της Θεοτόκου, κι ένας συνταξιούχος δάσκαλος από την Καστοριά, ο οποίος μετέβη στο Σισάνι, επισκέφτηκε την αναφερόμενη ιερά μονή, προσκύνησε τις άγιες εικόνες του καθολικού της, προσευχήθηκε στην έφορό της Παναγία, έλαβε την ανάλογη παρηγοριά και δύναμη κι επέστρεψε πλήρης ψυχικής ευφροσύνης, πνευματικής χαράς και δύναμης στη θεοφρούρητη Καστοριά.

Άποψη του ιερού  ναού της Παναγίας (17ος αιών),
 καθολικού της μονής.

Εδώ παρατίθενται αρκετές φωτογραφίες απ’ την εν λόγω ιερά μονή, τις οποίες έλαβε ο γράφων δάσκαλος κατά την αναφερόμενη προσκυνηματική επίσκεψή του σ’ αυτήν.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Η ιερά μονή της Παναγίας Σισανίου πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου, που η Εκκλησία μας τιμά την  Απόδοση Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τα λεγόμενα Εννιάμερα της Παναγίας.

Άλλη άποψη του καθολικού της μονής.

Εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου
 και μαρμάρινη αρχαιοελληνική ενεπίγραφη πλάκα
εντοιχισμένη στο ναό της Παναγίας.

Η προσκυνηματική εικόνα Κοιμήσεως
της Θεοτόκου στο τέμπλο του ναού.

Η μεγάλη τοιχογραφία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου
στον δυτικό τοίχο του κυρίως ναού.

Η Παναγία η Εσφαγμένη, η Βατοπεδινή
επάνω από την είσοδο του κυρίως ναού.

Η Δέηση. Τοιχογραφία σε εξωτερική
καμάρα του καθολικού.

Τοιχογραφίες στον ιερό ναό της Παναγίας.

Ψηφιδωτή εικόνα του Αποστόλου Παύλου
στο εσωτερικό προαύλιο της Μονής.

Η μεταλλική κατασκευή που προστατεύει
τα ερείπια του βυζαντινού επισκοπικού ναού.

Η ευσεβής γιαγιά Αντιγόνη προσκυνήτρια
 στο μοναστήρι της Παναγίας Σισανίου.

Προσκυνητάρι στο εξωτερικό προαύλιο
της ιεράς μονής.

Ωραία κρήνη στο εξωτερικό προαύλιο της Μονής.

Ο πρόσχαρος  Θοδωρής από τη Νικαράγουα !
που υπηρετεί με μεγάλη προθυμία τη Μονή.

Το αξιόλογο βιβλίο με τον τίτλο «Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας», του Αθανασίου Ζ. Βαρσαμίδη. Έκδοση 2017.

Το παρουσιαζόμενο βιβλίο
του κ. Αθανασίου  Βαρσαμίδη.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ένα πολύ σημαντικό κι ενδιαφέρον βιβλίο 180 σελίδων, που φέρει τον εκτενή τίτλο «Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας (Δυτικής Μακεδονίας – Ηπείρου Θεσσαλίας) 18^ου – 19^ου αιώνα και “Η Ερμηνεία των αγίων εικόνων της ζωγραφικής τέχνης και ιστορίας απάσης της αγίας καθολικής και αποστολικής ημών εκκλησίας” του λαϊκού ζωγράφου Παγώνη», τυπώθηκε και κυκλοφόρησε σε δεύτερη κι επαυξημένη έκδοση απ’ τον εκδοτικό οίκο “Σταμούλη” κατά το παρόν έτος 2017. Συγγραφέας του είναι ο άριστος εκπαιδευτικός και δόκιμος συγγραφέας κ. Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης, που κατάγεται απ’ το γνωστό και όμορφο χωριό Κρυονέρι Βοΐου.

Ο Πίνακας περιεχομένων του εν λόγω βιβλίου έχει ως ακολούθως:

Περιεχόμενα

Πρόλογος στη Β΄ έκδοση του 2017.

Εισαγωγή.

Η χειρόγραφη «Ερμηνεία».

Ο χώρος.

Οι εκπρόσωποι.

Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση του 18^ου και 19^ου αιώνα και η λαϊκή ζωγραφική.

Οι ζωγράφοι της Σαμαρίνας.

Η ζωγραφική των Χιονιάδων.

Οι ζωγράφοι του Βοΐου.

Παραστάσεις και παράδοση.

Οι παραστάσεις των φιλοσόφων.

Οι προσωπογραφίες των δωρητών.

Οι Αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ και η ψυχή στην αγιογραφία.

Οι υπογραφές στα έργα των λαϊκών ζωγράφων.

Ο λαϊκός ζωγράφος και οι συντεχνίες των μαστόρων.

Οι «τέσσερις Εποχές» στη λαϊκή ζωγραφική.

Γλωσσάρι.

Εικονογράφηση.

Σημειώσεις-παραπομπές.

Ο συγγραφέας του βιβλίου
κ. Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης.

Παράρτημα

Η εργασία των Σαμαριναίων αγιογράφων στο Κρυονέρι (Δέβλα) Κοζάνης.

Λαϊκοί ζωγράφοι απ’ το Βογατσικό.

Αγιογράφοι Ανασελίτσας Κοζάνης 1788 – 1935.

Η αγιογραφία της Εράτυρας (Σέλιτσας) τέλος 19^ου αι. ως τις αρχές του 20^ου.

Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Αχιλλείου Πενταλόφου Βοΐου Κοζάνης (1774).

Ευρετήριο κύριων ονομάτων – τοπωνυμίων – όρων.

Ο Πρόλογος της Β΄ έκδοσης έτ. 2017 του εξεταζόμενου βιβλίου αναφέρει, μεταξύ άλλων, και τα εξής ενημερωτικά περί αυτού:

«Η πρώτη έκδοση του βιβλίου αυτού ανάγεται στο 1990. Η έκδοση αυτή εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα και από τότε μέχρι σήμερα δε μειώθηκε το ενδιαφέρον πολλών αναγνωστών για το περιεχόμενο του. Αφορμή για την έκδοση της μελέτης αυτής μου έδωσε τότε η χειρόγραφη «Ερμηνεία των αγίων εικόνων της ζωγραφικής τέχνης και ιστορίας απάσης της αγίας καθολικής και αποστολικής ημών εκκλησίας» που αντιγράφτηκε από κάποιον ιερέα το 1803 από την ομώνυμη «Ερμηνεία» του Χιοναδίτη λαϊκού ζωγράφου Παγώνη στη Δράκια.

Τα θέματα που αναφέρονται στην Ερμηνεία αυτή είναι άκρως ενδιαφέροντα, ειδικά αυτά που αναφέρονται στις σκηνές της Δευτέρας Παρουσίας και στα παθήματα των αμαρτωλών που απεικονίζονται στους νάρθηκες των εκκλησιών…

Εξάλλου μού φαίνεται ότι το βιβλίο αυτό της πρώτης έκδοσης, εξακολουθεί να είναι χρήσιμο στην μορφή που είχε τότε. Για το λόγο αυτό θεώρησα σωστό να μην αλλάξω τίποτε, όσον αφορά τη μορφή του περιεχομένου γιατί το βιβλίο αυτό μας φέρνει σε επαφή, εκτός από τις εικονογραφικές συνθέσεις και όσα προκύπτουν απ’ αυτές, και με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση παλιότερων εποχών. Προσθήκες διαφόρων άρθρων σχετικών με το θέμα αυτών έγιναν, αυτών που κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν σε συλλογικούς τόμους…».

Άποψη του χωριού Κρυονέρι Βοΐου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Στο οπισθόφυλλο του εδώ παρουσιαζόμενου βιβλίου είναι καταγραμμένα τα εξής ανακεφαλαιωτικά για το σπουδαίο περιεχόμενό του, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους αγιογράφους, τους λαογράφους, τους θεολόγους, τους ιστορικούς τέχνης και γενικώς όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της πατρίδας μας:

«Η μελέτη αυτή αναφέρεται στη λαϊκή ζωγραφική - λαϊκή αγιογραφία, που αναπτύχθηκε το 18ο και 19ο αιώνα σε οικισμούς του Ν. Κοζάνης (Βοΐου), Γρεβενών, Ηπείρου και Θεσσαλίας.

Το 18ο και 19ο αιώνα τον τομέα αυτό της τέχνης τον πήραν στα χέρια τους οι ζωγράφοι, που κατάγονταν από χωριά της Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου και αυτοί με την τέχνη τους έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο, στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και της πίστης των υπόδουλων Ελλήνων. Τη λαϊκή ζωγραφική τη βλέπουμε ν’ αναπτύσσεται παράλληλα με τη χρυσοχοϊκή, τη λιθογλυπτική, την ξυλογλυπτική, την κεραμική στα ίδια μέρη. Από έρευνες που κάναμε διαπιστώσαμε την ύπαρξη των παραπάνω τεχνών σε τόπους, όπου η οικονομική ευχέρεια των κατοίκων εξ αιτίας του εμπορίου με τις παραδουνάβιες χώρες, βρισκόταν σε άνθιση. Παράλληλα η γνωστή σχετική ελευθερία των κεφαλοχωρίων, η ανέγερση πολλών εκκλησιών και λιγότερο αρχοντικών στις περιοχές αυτές, ήταν παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη της τέχνης αυτής. Και επειδή λοιπόν οι ζωγράφοι αυτοί ήταν παράλληλα και αγιογράφοι, πολλά κοσμικά θέματα, που βλέπουμε στ’ αρχοντικά, όπως λουλούδια, ανθοδοχεία κ.ά. τα βλέπουμε και στις εκκλησίες.

Τοιχογραφία στον Άγιο Αχίλλειο Πενταλόφου Βοΐου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Από τον 18ο αιώνα, λοιπόν, ως τις αρχές του 20ου, που παρατηρείται στον ελλαδικό χώρο άνθιση της λαϊκής αγιογραφίας, αξιοπρόσεχτες είναι οι ιστορήσεις «περί εξόδου ψυχής» και «παθημάτων των αμαρτωλών», που συναντούμε στους νάρθηκες συνήθως των εκκλησιών και μοναστηριών, αλλά και στις φορητές εικόνες.

Τα έργα αυτά καμωμένα από Χιοναδίτες, Σαμαριναίους και Βοϊώτες αγιογράφους - που ήταν οι περισσότεροι και κοσμικοί ζωγράφοι - αποτελούν πολύτιμους θησαυρούς της λαϊκής μας τέχνης και βρίσκονται συνήθως στις εκκλησίες και τα μοναστήρια των ορεινών οικισμών».

Στο ίδιο εξώφυλλο του βιβλίου υπάρχει καταχωρημένο και το βιογραφικό σημείωμα τού συγγραφέα του κ. Αθανασίου Βαρσαμίδη, που έχει ως κάτωθι:

«Ο Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης γεννήθηκε στο χωριό Κρυονέρι Βοΐου Κοζάνης. Είναι πτυχιούχος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., του Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης «Δημήτρης Γληνός», (Τμήμα Γενικής Αγωγής) του Α.Π.Θ. και Διδάκτωρ Ιστορίας (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ως Υποδιευθυντής και Διευθυντής σχολικών μονάδων της Θεσσαλονίκης και ως Σχολικός Σύμβουλος στη 12η και 15η Περιφέρεια Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης. Δίδαξε ως επιμορφωτής σε ΠΕΚ Θεσσαλονίκης (επιμόρφωση εκπαιδευτικών).

Η Γεωργία Βαρσαμίδου (1928-55)
απ' το Κρυονέρι Βοϊου.
Η φωτογραφία απ' το διαδίκτυο.

Συμμετείχε ως εισηγητής σε διάφορα επιστημονικά συνέδρια (εσωτερικά - διεθνή) και ως επιμορφωτής σε σεμινάρια - ημερίδες. Παρουσίασε, επίσης, διάφορα βιβλία ιστορικού περιεχομένου. Έχει συγγράψει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους. Έγραψε τα σενάρια μιας σειράς πέντε ημίωρων ντοκιμαντέρ με γενικό τίτλο: “Λαϊκή ζωγραφική της Μακεδονίας” για λογαριασμό της Ε.Τ-3.

Είναι συγγραφέας των βιβλίων: Αγιογράφοι Ανασελίτσας Κοζάνης 1788-1935, (ανάτυπο Ζ΄ Τόμου Χρονικών της Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος), Θεσσαλονίκη 1988. Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας (Δυτ. Μακεδονίας - Ηπείρου - Θεσσαλίας 18ου-19ου αιώνα )..., Θεσσαλονίκη 1990. Η κοινωνική και οικονομική ζωή της Εράτυρας (Σέλιτσας) το 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, εκδ. Ένωσης Ερατυραίων Θεσσαλονίκης, «Η αλληλοβοήθεια», Θεσσαλονίκη 1995. Η περιοχή Βοΐου (Ανασελίτσα) της Δυτικής Μακεδονίας, κατά. τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα. Οικονομικός βίος και επαγγελματική σύνθεση από άγνωστες αρχειακές πηγές της τοπικής ιστορίας, εκδ. Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2007. «Ο λόγιος Βασίλειος Παπαευθυμίου (μέσα 18^ου - αρχές 19^ου αιώνα) και η συμβολή του στο νεοελληνικό διαφωτισμό», έκδ. «Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη 2014.

Είναι μέλος της Ε.Μ.Σ, (Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), της Εταιρείας Συγγραφέων Βορείου Ελλάδας, της Ε.ΔΥΜ.ΜΕ (Εταιρείας Δυτικομακεδονικών Μελετών), της Βοϊακής Εστίας Θεσσαλονίκης και άλλων Πολιτιστικών Συλλόγων. Για την προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα, βραβεύτηκε από την Ένωση Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας».

Το Δημοτικό σχολείο Κρυονερίου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Κλείνοντας την παρουσίαση του θεματικού βιβλίου σημειώνουμε συμπερασματικά, ότι πρόκειται για ένα αξιόλογο συγγραφικό έργο, που αφορά κι ενδιαφέρει όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους αγιογράφους και λαογράφους μας. Σημειώνουμε επίσης, ότι αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον αγαπητό μας κ. Αθανάσιο Ζ. Βαρσαμίδη, για την εξεταζόμενη πολύμοχθη συγγραφή του, που αποτελεί συν τοις άλλοις και απτή έκφραση τής μεγάλης του αγάπης προς την ιδιαίτερη πατρίδα του, την πανέμορφη κι εύανδρη περιοχή Βοΐου Κοζάνης.

Γιώργος Τ. Αλεξίου

Όμορφες κοπέλες του Κρυονερίου.
Παλαιά φωτογραφία που ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Τιμητική προσφορά ενός αντίτυπου του
παρουσιαζόμενου βιβλίου από τον συγγραφέα του.

Ο εξωαστικός ναός τής Μεταμορφώσεως τού Κυρίου Καστοριάς, ο γνωστός “Άι-Σωτήρας”. † 6 Αυγούστου

Άποψη του ναού της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος,
πόλης Καστοριάς.

Στη βόρεια παραλίμνια πλευρά τής Καστοριάς και σε απόσταση 200 μ. περίπου έξω από τον οικισμό της βρίσκεται ο πανωραίος ναός της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, ο οποίος είναι γνωστός στους κατοίκους τής πόλης με την λαϊκή ονομασία «Ο Άι-Σωτήρας». Ο ναός αυτός είναι κτισμένος σε ένα μικρό και κατάφυτο πλάτωμα του λεγόμενου «βουνού», και απέχει από τη λίμνη Ορεστιάδα περί τα 50 μέτρα. Οι Καστοριανοί γνωρίζουν καλώς κι εκτιμούν πολύ τη γραφικότητα τού εν λόγω ναού, καθώς και την ανυπέρβλητη φυσική ομορφιά τού περιβάλλοντος χώρου του και γι’ αυτό τον επισκέπτονται για προσκύνησή του τακτικά. Εντός του τελείται κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, δηλαδή στις 6 Αυγούστου, Πανηγυρική Θεία Λειτουργία, παρουσία μεγάλου πλήθους ευσεβών κατοίκων τής περιοχής.

Ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Παντελής Τσαμίσης αναφέρει τα εξής για τον θεματικό εξοχικό ναό στο βιβλίο του «Η Καστορία και τα μνημεία της, Αθήναι 1949, σελ. 147.

Η παράσταση της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
στο υπέρθυρο της εισόδου στον ναό.

«Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Κείμενος εν τη ενορία του Αγίου Παντελεήμονος και μακράν της πόλεως εν τη Β. πλευρά του βουνού ανηγέρθη εκ βάθρων προ πολλών ετών επί των ερειπίων του αρχαίου ναού, ούτινος σώζονται ολίγαι εικόνες».

Απολυτίκιον της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Μετεμορφώθης εν τω Όρει, Χριστέ ο Θεός,

δείξας τοις Μαθηταίς σου την δόξαν σου, καθώς ηδύναντο.

Λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς, το φως σου το αΐδιον,

πρεσβείαις της Θεοτόκου. Φωτοδότα, δόξα σοι.

Σημείωση. Ο παρουσιαζόμενος εξοχικός ναός του Σωτήρος καταστράφηκε μερικώς από πυρκαϊά πριν μια δεκαετία περίπου και ανακατασκευάστηκε αμέσως απ’ τους φιλόχριστους κατοίκους της Καστοριάς.

Η αρχή του κλιμακωτού δρόμου μήκους
50 μ. που ανεβαίνει απ' την παραλίμνια οδό
στο ναό του Σωτήρος.

Ο κλιμακωτός δρόμος ανάβασης
στο ναό του Σωτήρος.

Άλλη άποψη του παρουσιαζόμενου ναού.

Το κωδωνοστάσιο του ναού

Η πετρόκτιστη κρήνη στο προαύλιο του ναού.

Η Καστοριά και η λίμνη της
όπως φαίνονται απ' τον Άι-Σωτήρα.

Άποψη της Καστοριάς απ' το παραλίμνιο δρόμο
της περιοχής του Άι-Σωτήρα.

Το μήνυμα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού, κατά τον Απόστολο Παύλο (Β΄ Κορ. γ΄, 18)

Η υπέροχη τοιχογραφία της Μεταμορφώσεως
του Σωτήρος (12ος αι.) στο βυζαντινό ναό
Αγίου Νικολάου του Κασνίτζη Καστοριάς.

“Οι Χριστιανοί (πρέπει να) μεταμορφωνόμεθα εις την εικόνα του Σωτήρος και να του ομοιάζομεν πνευματικώς” ( Απόστολος Παύλος).

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού που έγινε στο όρος Θαβώρ είναι ένα απ’ τα θαυμαστότερα γεγονότα που περιγράφονται στην Καινή Διαθήκη και γι’ αυτό τιμάται κι εορτάζεται αναλόγως απ’ τους χριστιανούς όλου του κόσμου. Το θεολογικό περιεχόμενο και νόημα τής εν λόγω Μεταμόρφωσης είναι κεφαλαιώδους σημασίας, όπως και τα σωτηριώδη μηνύματα που αυτή κοινοποιεί και γνωστοποιεί στους πιστούς. Όλα αυτά, δηλαδή το θεολογικό περιεχόμενο και τα σωτηριώδη μηνύματα της Μεταμόρφωσης, αναφέρονται, εξετάζονται και προβάλλονται πολλάκις από τους θεόπνευστους συγγραφείς των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, και από τους άγιους Πατέρες και τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, και βεβαίως από τους ιερούς υμνογράφους και τους αγιογράφους της Ορθοδοξίας. Ακολούθως παρουσιάζεται η διδασκαλία του Αποστόλου Παύλου αναφορικά με το υψηλό νόημα και το βασικό μήνυμα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού, όπως αυτή περιλαμβάνεται σε ένα εδάφιο κειμένου τής Β΄ προς Κορινθίους επιστολή του (κεφ. β΄, στίχ. 18). Το εδάφιο αυτό έχει ως εξής:

Ο βυζαντινός ναός της Μεταμορφώσεως  (9ος αι.)
στο ομώνυμο χωριό της Καστοριάς.

«Ημείς δε όλοι με ακάλυπτον το πρόσωπον και ανεμπόδιστον την καρδίαν δεχόμεθα και αντικατοπτρίζομεν και ακτινοβολούμεν την δόξαν του Κυρίου, και μεταμορφωνόμεθα εις αυτήν ταύτην την εικόνα του και του ομοιάζομεν πνευματικώς, προχωρούντες από δόξης εις δόξαν, όπως είναι φυσικόν να προχωρή αυτός, που αγιάζεται και λαμπρύνεται από το Πνεύμα, από τον Κύριον». (Β΄ Κορ. γ΄, 18).

.........................................................

Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της 6^ης Αυγούστου (εορτής της Μεταμορφώσεως).

Ματθ. ιζ΄, 1-9

Έπειτα δε από εξ ημέρας επήρε μαζί του ο Ιησούς τον Πέτρον και τον Ιάκωβον και τον αδελφόν αυτού Ιωάννην και ανέβηκε με αυτούς μόνον εις υψηλόν όρος.

Και μετεμορφώθη εμπρός εις αυτούς, και έλαμψε το πρόσωπον αυτού όπως ο ήλιος, τα δε ενδύματά του έγιναν λευκά όπως το φως.

Και ιδού, εφάνησαν εις αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας, οι οποίοι συνομιλούσαν μαζί του.

(Συνεπαρμένος ο Πέτρος από το μεγαλειώδες εκείνο θέαμα έλαβε τον λόγον και είπεν στον Ιησούν) “Κύριε καλά είναι να μείνωμεν ημείς εδώ·εάν θέλεις, ας κάμωμεν εδώ τρεις σκηνάς, μίαν για σένα, μίαν για τον Μωυσέα και μίαν για τον Ηλίαν”.

Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος
Καστοριάς (9ος αι.) σε κεραμικό πλακίδιο.

Ενώ δε ακόμη αυτός ομιλούσε, ιδού ολόφωτος νεφέλη εσκίασεν αυτούς και ιδού ακούσθηκε φωνή από την νεφέλη, η οποία έλεγεν “αυτός είναι ο μονογενής υιός μου ο αγαπητός, στον οποίον δια την απόλυτον αυτού αναμαρτησίαν και αγιότητα έχω ευαρεστηθεί. Εις αυτόν να υπακούετε”.

Όταν οι μαθηταί ήκουσαν αυτήν την φωνήν έπεσαν στο χώμα πρηνείς και εφοβήθησαν πάρα πολύ.

Προσήλθεν όμως ο Ιησούς, τους ήγγισε και είπε “σηκωθήτε, μη φοβείσθε”.

Ύψωσαν εκείνοι τα μάτια των και δε είδαν κανένα παρά μόνον τον Ιησούν. (Και τότε ενόησαν καλύτερα ότι περί αυτού έγινε η φωνή εκείνη του Θεού από την νεφέλην).

Και όταν κατέβαιναν από το όρος, έδωσεν εις αυτούς εντολήν ο Ιησούς και τους είπε, «να μη πείτε εις κανένα αυτό το όραμα, έως ότου ο υιός του ανθρώπου αναστηθεί εκ νεκρών».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Η ερμηνευτική απόδοση των προπαρατιθέμενων κειμένων της Καινής Διαθήκης εις τη Νεοελληνική είναι του Ι. Θ. Κολιτσάρα.

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος σε εικονίδιο
του ενοριακού ναού Γέρμα Καστοριάς (έτ. 1775).

Τροπάριο της Μεταμορφώσεως

Ιδιόμελον. Ήχος δ΄. Κοσμά Μοναχού.

Εις όρος υψηλόν μεταμορφωθείς ο Σωτήρ, τους κορυφαίους έχων των Μαθητών, ενδόξως εξέλαμψας, δηλών, ότι οι τω ύψει των αρετών διαπρέψαντες, και της ενθέου δόξης αξιωθήσονται. Συλλαλούντες δε τω Χριστώ, Μωϋσής και Ηλίας εδείκνυον, ότι ζώντων και νεκρών κυριεύει, και ο πάλαι διά νόμου, και Προφητών λαλήσας υπήρχε Θεός, ώ και φωνὴ του Πατρός, εκ νεφέλης φωτεινής, εμαρτύρει λέγουσα·Αυτού ακούετε, του διά Σταυρού τον Άδην σκυλεύοντος, και νεκροίς δωρουμένου, ζωήν την αιώνιον.

(Γιώργος Τ. Αλεξίου)

Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, έτ. 1592,
καθολικό της ομώνυμης ιεράς μονής του Δρυόβουνου
Κοζάνης.

Ψηφιδωτή απεικόνιση του Αποστόλου Παύλου
στο μοναστήρι του Δρυόβουνου Κοζάνης.

Κοσμική παράσταση
της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
(" Η Βίβλος εικονογραφημένη",
 εκδ. Καρακώτσογλου, έτ. 1994).

Τοιχογραφία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, έτ. 1592,
στο ναό Παναγίας του Τσιατσαπά, Καστοριάς.