Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2016

ΕΥΘΥΜΟΓΡΑΦΗΜΑ: “Χόσικα Γκαρουφιάρηδων” {= αστειολογήματα παλαιών Καστοριανών).

Η επίσημη ενδυμασία
παλαιού Καστοριανού.
1)        Τρεις Καστοριανοί, που είχαν τσακωθεί και δεν μιλούσαν μεταξύ τους, βρέθηκαν κάποια ημέρα στο καφενείο του “Ρόντσιε”. Αφού παρέμειναν εκεί αρκετή ώρα αμήχανοι και αμίλητοι, πήρε ο ένας το λόγο και είπε στους άλλους:
«Αρέ, τί κάθουμέστε, και κοιτάζουμέστε, αφού ξέρουμέστε;»

2)        Ένας Καστοριανός είπε κάποια μέρα στους φίλους του:
«Αρέ, πάμε πουθενά, να δούμε κανέναν, να πούμε τίποτα».

3)        Ο Τσιόλκας (: Χριστόδουλος) πήγε μια μέρα στο καφενείο, βρήκε τον Νούμτσε (: Ναούμ), στον οποίο είχε δανείσει δυο φορές χρήματα και τον είπε:
- Αμπρέ, τι θα γένει μ’ εκείνο το παλιό το χρέος;
- Το παλιό το χρέος; Ξέχασέ το!
- Αμ με το νέο;
- Άστο να παλιώσει!

4)        Οι παλιοί Καστοριανοί αγαπούσαν υπερβολικά τη "Γκαρούφα", που ήταν ψαρόσουπα μαγειρεμένη με καρύδια (!), σκόρδα και “ταλιμάδι”(;). Όσοι απ’ αυτούς βρίσκονταν στην ξενιτιά ανυπομονούσαν να γυρίσουν στην Καστοριά για να φάνε την πεντανόστιμη Γκαρούφα. Ένας απ’ αυτούς, που εργαζόταν στη Νέα Υόρκη, πήρε κάποτε το καράβι του γυρισμού κι έφτασε στην Ελλάδα. Μόλις κατέβηκε στον Πειραιά έστειλε αμέσως το εξής τηλεγράφημα στη γυναίκα του που ζούσε στην Καστοριά:
«Έφτακα, φκιάκε γκαρούφα!».

5)        Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ο βασιλιάς Παύλος επισκέφτηκε την Καστοριά. Οι προεστοί της πόλης τον υποδέχτηκαν με τις αρμόζουσες τιμές και του παρέθεσαν γεύμα με φαγητά της τοπικής κουζίνας, στα οποία περιλαμβανόταν βεβαίως και η ψαρόσουπα γκαρούφα.
Η Βενετία (;).
Τοιχογραφία στην αρχοντική οικία Τσιατσιαπά
της Καστοριάς (18ος αιών).
Την ώρα που ο βασιλιάς έτρωγε τη γκαρούφα, ένας απ’ τους συνδαιτυμόνες ενθουσιάστηκε και φώναξε:
«- Ρούφα, ρούφα γκαρούφα, Σεβασμιότατε (!), έχουμε και τσιορβά.
- Μεγαλειότατε και όχι Σεβασμιώτατε, τον διόρθωσε ο διπλανός του.
- Με ξούφυγε, Μεγαλειότατε, είπε ο πρώτος».

6)     Όταν οι Σοβιετικοί έστειλαν τον πρώτο πύραυλο στο Διάστημα, θίχτηκε το έντονα πατριωτικό, αντισοβιετικό και φιλοαμερικανικό συναίσθημα των Καστοριανών. Τότε λοιπόν, κάποια μέρα, ο Μανιός αντάμωσε στο Τσαρσί (= αγορά) τον Χρυσό και τον είπε:
-   - Τόμαθες, αρέ μπέτσκα μ’ (= αρνάκι μου, καλέ μου); Οι Ρώσ’ πήγαν στο φεγγάρ’.
-   - Σαν πήγαν, τι ! Κι εμείς θα πάμε στον ήλιο! Απάντησε ο Χρυσός.
-   - Ναι, αλλά ο ήλιος κάβ’ (= καίει), είπε ο πρώτος.
-   - Σαν κάβ΄, τι, εμείς θα πάμε τη νύχτα (!), είπε ο δεύτερος.

Σημείωση “Γκαρουφάδες” ή “Γκαρουφιάρηδες” αποκαλούσαν ειρωνικά τους παλιούς Καστοριανούς οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών και πόλεων, επειδή είχαν ιδιαίτερη αδυναμία στο φαγητό "γκαρούφα", που ήταν ψαρόσουπα παρασκευασμένη από κεφάλι γριβαδιού, καρύδια και σκόρδα.
Βλέπε για τη γκαρούφα: http://www.mpetskas.gr/2012/01/blog-post_5383.html

 (Γ.Τ.Α.)
Η Καστοριά. Πίνακας-ελαιογραφία του Γ.Τ.Α.

Το γλωσσικό ιδίωμα πόλης Καστοριάς
ανήκει στα Βόρεια ελληνικά ιδιώματα.

Ενδυμασίες παλαιών Καστοριανών.
Βρίσκονται στο ενδυματολογικό Μουσείο Καστοριάς
του Συλλόγου "Αρμονία".


Φανταστικός κήπος της παλαιάς Καστοριάς.
Τοιχογραφία στο αρχοντικό Τσιατσιαπά.

Διακοσμητική τοιχογραφία
στο αρχοντικό Τσιατσιαπά.

Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2016

Ίων Δραγούμης, ο νεότερος (1921 - 1986). Πολιτικός στοχαστής, δημοσιογράφος, απ’ το Βογατσικό Καστοριάς.

Το αρχοντικό και πανέμορφο Βογατσικό,
τόπος καταγωγής της οικογένειας Δραγούμη.
Ο Ίων Δραγούμης ο νεότερος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1921 και πέθανε εκεί το 1986. Ήταν εγγονός του Στέφανου Δραγούμη, του πρώτου πρωθυπουργού που είχε επιλέξει η επανάσταση του 1909, ο οποίος καταγόταν απ’ το Βογατσικό Καστοριάς. Ήταν επίσης ανεψιός του εθνομάρτυρα Ίωνα Δραγούμη (Ίδα) και της Ναταλίας Μελά, χήρας του πρωτεργάτη του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά (+1904).
Απ’ τη γέννηση του ο βιογραφόμενος υπήρξε θεματοφύλακας ιστορικού ονόματος. Το 1922, ένα χρόνο μετά τη δολοφονία του Ίδα η οικογένεια Δραγούμη τον βάπτισε Ίωνα, στ' όνομα του αδικοσκοτωμένου τέκνου της, βουλευτού Φλώρινας - Καστοριάς, για να συνεχίσει ως νέος σκυταλοδρόμος το τιτάνιο εθνικό έργο του θείου του, πράγμα το οποίο κι έπραξε μ’ επιτυχία.
Σε νεαρή ηλικία ο δεύτερος ‘Ιων στρατεύτηκε πολιτικά στον ιερό αγώνα της Αυτοδιάθεσης της Κύπρου, τον οποίον και υπηρέτησε με πίστη, θυσίες και αυταπάρνηση, μέχρι το θάνατο του. Μήνυμα της ζωής του υπήρξε πάντα η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Επί τριάντα χρόνια, όλα τα πολιτικά του κείμενα είχαν ως πρώτο τους θέμα το Κυπριακό. Διακήρυττε παντού, ότι η λύση του Κυπριακού προβλήματος σύμφωνα με τους εθνικούς μας πόθους, δεν θα έσωζε μόνον τους αδελφούς Κυπρίους, αλλά θα έσωζε πρώτιστα τους Ελλαδικούς, καταλύοντας την αλλοτριωτική ραστώνη και τον μπακάλικο μικροϊδεατισμό τους.
Το Ηρώο του Βογατσικού.
Ο ίδιος υπήρξε το πρώτο "Ελλαδικό θύμα" του Κυπριακού Αγώνα. Το 1955, η τότε Ελληνική Κυβέρνηση τον υποχρέωσε, λόγω της ανυποχώρητης στάσης του στο υπόψη εθνικό θέμα, σε παραίτηση απ’ τη Γενική Γραμματεία του Υπουργείου Προεδρίας, όπου άξια υπηρετούσε. Την εν λόγω παραίτηση (= σφαγιασμό) του, ο Άγγλος υφυπουργός Εξωτερικών τη χαιρέτησε "ως πρώτην φιλικήν χειρονομίαν της Ελληνικής Κυβερνήσεως". Ο Ίων Δραγούμης ο νεότερος αναγνωρίστηκε απ’ όλους ως κορυφαίος συντάκτης πολιτικών άρθρων και ταλαντούχος συγγραφέας αισθητικών κειμένων. Για την αξεπέραστη πένα του αναφέρει τα εξής ο δημοσιογράφος Σ. Ζουρνατζής, στον πρόλογο που έγραψε για το βιβλίο του Ίωνα, "ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ", Εκδ. "Δωδώνη", 1989:
«Ο αισθηματισμός της γραφής Δραγούμη είναι η συνέχεια του "αρχοντικού λόγου" του Ίδα. Λάτρης της αρχαίας ελληνικής τέχνης - της τέχνης του Ωραίου - διέπλασε μία πολιτική φιλοσοφία, όπου το καλό είναι αναγκαίως και ωραίο και τανάπαλιν. Κρίνει την δημόσια ζωή και τους άνδρες της όχι μόνο με κριτήρια δημοσίου συμφέροντος, αλλά και της ελληνικής αισθητικής. Γι’ αυτό και απορρίπτει ό,τι προσβάλλει την αρχαιοελληνική παράδοση της καθαρότητος μέσων και σκοπών. Καταδικάζει με το ίδιο πάθος την προδοσία, όπως κα την δήθεν μακιαβελική μειοδοσία. Την λιποταξία από το καθήκον, όπως και την γραικυλική κουτοπονηρία. Την ξενομανία, όπως και την ξενοφοβία. Και μάχεται για μια Ελλάδα όχι μόνο των αξίων αλλά και των Αρίστων - για μια Αριστοκρατία με την αρχαιοελληνική έννοια.» (σελ. 10).
Ο Ίων Δραγούμης ο πρεσβύτερος.
Η προτομή του στο Βογατσικό.
Όπως προαναφέρθηκε η ένδοξη και μαρτυρική οικογένεια Δραγούμη κατάγεται απ' το Βογατσικό. Για τον λόγο αυτόν, ο εδώ παρουσιαζόμενος Ίων θεωρούσε τον εαυτόν του Καστοριανό, υπεραγαπούσε την Καστοριά ως γενέτειρά του και προάσπιζε όπου και όσο μπορούσε τα συμφέροντά της. Απόδειξη αυτής της αγάπης του είναι το γεγονός ότι ο ίδιος επεδίωξε και πέτυχε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στην ακριτική μας πόλη κι όχι στην πρωτεύουσα, όπως θα περίμενε κανείς. Απ’ την εν λόγω θητεία του στην Καστοριά, ο Ίων διατηρούσε πολλές και ζωηρές αναμνήσεις, τις οποίες σε κάθε ευκαιρία κοινοποιούσε προφορικά ή γραπτά. Μια απ' αυτές, που αναφέρεται στην κρατική αβελτηρία της πολιτείας ως προς τα θέματα των αποδήμων μας, έχει ως εξής:
«Το έτος 1951 είχεν αποκληθεί “Έτος Αποδήμου Ελληνισμού". Ενεκρίθησαν δαψιλαί πιστώσεις προς κάλυψιν των πολλών και ποικίλων εκδηλώσεων, "καλλιτεχνικών" και άλλων και εις εσμός κηφήνων διήλθον, κατά το έτος εκείνο, τερπνάς διακοπάς. Ο γράφων έτυχε, την εποχήν ακριβώς αυτή να υπηρετεί την θητείαν του εις την περιοχήν Καστοριάς και να παρακολουθήσει εκ του σύνεγγυς τας πυρετώδεις προετοιμασίας διά τας εκεί εκδηλώσεις. Τα πάντα είχον υποδειγματικώς ενορχηστρωθεί, αλλά, την παραμονήν της "πρεμιέρας", κάποιος είχε την ατυχή - ή ευτυχή- έμπνευσιν να αναφώνησει: Όλα ωραία, αλλά οι "απόδημοι" που είναι; "Κατόπιν τούτου εσήμανε συναγερμός και εξαπελύθησαν πανικόβλητα τα μέλη του "κλιμακίου" διά να ανακαλύψουν αποδήμους παραθεριστάς! Εν τέλει, μετά πολύωρον και πολύμοχθον "κτένισμα" της πόλεως και της περιφερείας της. ανευρέθη εις (1) απόδημος, γουνεργάτης εν Σικάγω ελθών διά να επισκεφεί τους συγγενείς του. Ούτος κυριολεκτικώς απήχθη, ηχμαλωτίσθη και έτυχεν αυτόχρημα πριγκηπικών επιδαψιλεύσεων, εν τέλει δε, ετοποθετήθη εις την τιμητικωτέραν θέσιν, τουτέστιν μεταξύ νομάρχου, δημάρχου και μεράρχου!
Η  όμορφη πλατεία του Βογατσικού.
Διατί μνημονεύομεν το ανωτέρω συμβάν, το οποίον θα επλήρει ιλαρότητος την καρδίαν των Γκογκόλ και Ιονέσκο; Μά, διά να δώσωμεν μία γλαφυράν εικόνα της επιπολαιότητος, της ασυγγνώστου ελαφρότητος και προχειρότητος, με την οποίαν η Πολιτεία μας αντιμετωπίζει, συνεχώς και αδιαλείπτως, το κεφαλαιώδες θέμα του Αποδήμου Ελληνισμού..." (όπ., σελ. 269).
Στο σημείο αυτό θα περατωθεί η σύντομη αναφορά μας στον Ίωνα Δραγούμη το νεότερο, "τον επαναστάτη της Δεξιάς" και θα κλείσει το παρόν άρθρο με την παράθεση των σημαντικότερων απ’ τις πολιτικές του ρήσεις, όπου διαφαίνεται η πολιτική του φιλοσοφία.
ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ ΡΗΣΕΙΣ
1)         «Οι πολιτικοί πρέπει να αισθάνονται την Ελλάδα υποκειμενικώς και να την διοικούν αντικειμενικώς και όχι αντιστρόφως», "ΕΣΤΙΑ" Πέμπτη 22 Απριλίου 1982.
2)         «Οι πολιτικοί πρέπει να προσφέρουν εαυτούς θύματα του πατριωτισμού των και όχι να καθιστούν τους Έλληνας θύματα της φιλαρχίας των» “ΕΣΤΙΑ”, Πέμπτη 22 Απριλίου 1982.
3)         Το όνειρον της αιωνίας νεότητος του ποιητικού Ναρκίσσου, καταλήγει συνήθως εις την αυτοκαταστροφήν του, ενώ το όνειρον του γεγηρακότος πολιτικού Ναρκίσσου οδηγεί εις την καταστροφήν των άλλων, οίτινες και τον απολακτίζουν μετ’ αποστροφής εις τον Καιάδα της Ιστορίας». "ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ" Τρίτη 1 Μαρτίου 1983.
4)         «Όπου δεν υπάρχει πολιτικόν πρόγραμμα - της φύσεως αποστρεφομένης το κενόν - υπάρχουν πολιτικά συνθήματα, δηλαδή κενολογία. "ΕΣΤΙΑ", Τρίτη 6 Απριλίου 1982.
5)         «Ο πολιτικός δεν είναι άθροισμα επί μέρους προσόντων αλλά χωριστόν τάλαντον». "ΕΣΤΙΑ" Δευτέρα 7 Νοεμβρίου 1977.
6)         «Ο πολιτικός ηγέτης δεν κυβερνά μόνον τους λαούς, αλλά και τους παραδειγματίζει». "ΕΣΤΙΑ" Παρασκευή 29 Ιουλίου 1977.
7)         «Είναι άνθρωποι (πολιτικοί) που επιτυγχάνουν χάρις εις τας προσόντα των και άνθρωποι που επικρατούν χάρις εις την έλλειψιν προσόντων των ...άλλων». "ΕΣΤΙΑ" Σάββατον 9 Μαρτίου 1985.
8)         «Η απώλεια της ελευθερίας δεν φέρει ημερομηνίαν. Ποτέ η ελευθερία ενός έθνους δεν εχάθη αιφνιδίως και ακαριαίως». ΕΣΤΙΑ" Παρασκευή 28 Δεκεμβρίου 1984.

Το ιστορικό Δημοτικό σχολείο του Βογατσικού.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ.
Τα βιογραφικά στοιχεία του Ίωνα Δραγούμη του νεότερου, τ΄αποσπάσματα κειμένων, καθώς και οι ρήσεις του που παρουσιάζονται στο παρόν άρθρο ελήφθησαν απ’ το εξαίρετο βιβλίο του, "ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ", Εκδ. "Δωδώνη", 1989. Η επιλογή και η παρουσίασή τους έγινε απ΄ τον Γιώργο Τ. Αλεξίου.

Παλαιά κρήνη και παραδοσιακή οικία του Βογατσικού.

Ωραιότατη νεοκλασική οικία του Βογατσικού.


"Μια βρύση, μια κρυόβρυση..."

Άποψη του Δημοτικού σχολείου Βογατσικού.


Οι άγιοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος,
συμπολιούχοι του Βογατσικού.
Εικόνα της ιεράς μονής
 Αγίου Κωνσταντίνου Βογατσικού,

Νεοκλασική οικία Βογατσικού.

Ερειπωμένη οικία στο Βογατσικό.


Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2016

Ιστόρημα παλαιών κατοίκων του Γέρμα Καστοριάς: Η Εύα και τα παιδιά της.

Οι Πρωτόπλαστοι Αδάμ και Εύα
εντός κι εκτός του Παραδείσου.
Ο πίνακας ελήφθη απ' το διαδίκτυο.
Όταν ο Θεός έδιωξε την Εύα από τον Παράδεισο, έστειλε τον άγγελό Του να τη ρωτήσει το εξής:
        Θέλεις, Εύα, να γεννήσεις μόνο ένα παιδί και να είναι αθάνατο ή να γεννήσεις πολλά παιδιά και να πεθαίνουν;
Η Εύα σκέφτηκε για λίγο και χωρίς δισταγμό απάντησε:
        Θέλω να γεννήσω πολλά παιδιά κι ας πεθαίνουν.
Και από τότε, όλες οι γυναίκες θέλουν να γεννήσουν πολλά παιδιά, κι ας γνωρίζουν ότι κάποια ημέρα αυτά θα πεθάνουν.

Σημειώσεις. 1) Το ιστόρημα αυτό το διηγούνταν οι γερόντισσες του Γέρμα Καστοριάς πριν το έτος 1950 σε γονείς που έχαναν κάποιο παιδί τους, για να απαλύνουν τον πόνο τους και να τους παρηγορήσουν. Τους έλεγαν δηλαδή με εύσχημο τρόπο, ότι δική τους ήταν η επιλογή να γεννήσουν θνητά παιδιά.
2) Το κείμενο αποτελεί καταγραφή ιστόρησης της Γερμανιώτισσας κ. Α.Τ.Α., όπως την είχε ακούσει από τη γιαγιά της.
Οι Πρωτόπλαστοι εκατέρωθεν
του Δέντρου της Παρακοής.
Σχεδιαστική απόδοση ξυλόγλυπτης
παράστασης έτ. 1775, ναού του Γέρμα,
απ' τον Γ.Τ.Α.

Τα δύο πρώτα τέκνα της Εύας, Κάιν και Άβελ.
Ο πίνακας ελήφθη απ' το διαδίκτυο.


Η έξωση των Πρωτόπλαστων απ' τον Παράδεισο.
Σχεδιαστική απόδοση ξυλόγλυπτης
παράστασης έτ. 1775, ναού του Γέρμα.

Ο Γέρμας Καστοριάς.


Σπίτι του Γέρμα Καστοριάς.
Παιδική ζωγραφιά του Χριστόφορου Κ. Αλεξίου,
που την εποίησε σε ηλικία 5 ετών,
το έτος 1993.

Ο Χριστός ευλογεί τα μικρά παιδιά
και τις μητέρες τους.

Ο Αδάμ και η Εύα στον Κήπο της Εδέμ.

Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2016

Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2016. + Εισόδια Υπεραγίας Θεοτόκου

Τα εισόδια της Θεοτόκου.
Η εικόνα ελήφθη απ' το διαδίκτυο.
Εισόδια
(Ποίημα Ματθαίου Μοντέ)

Υπάρχει ένα θέμα ωραίο :
να γράψεις στίχους μουσικούς, χλωμούς, νησιώτικους,
που να διαβάζονται με τη βοήθεια της φλόγας
ενός μικρού κεριού που τρέμει,
κι από ψυχές που τρέμουν και ποθούν...
Υπάρχει ένα θέμα εσπερινό, ωραίο πολύ:
για λιτανείες κοριτσιών λευκοντυμένων,
αγνών παιδιών - στα χέρια να κρατούν λαμπάδες και χρυσάνθεμα...[ ]
Ωραίο θέμα, συγκινητικό, που έτσι καθώς πασχίζεις να το γράψεις,
έρχεται μες στην ερημιά που ζεις και σε χαϊδεύει
γλυκεία και γαλήνη σαν καλησπέρα της μανούλας σου
εκείνη η ευωδιά των χρυσανθέμων π’ ανθούνε στα κηπάρια του Νοεμβρίου -
η ευωδιά η παράξενη, που εκπλήσσει τους αγγέλους
καθώς τους αναγγέλλει μυστικά την είσοδο της ταπεινής Παρθένου...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ.  Στην πόλη της Καστοριάς υπάρχει ο αξιόλογος ιερός ναός της Παναγίας του Τσιατσιαπά (17ος αι.), αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Για τον εν λόγω ναό βλέπε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://www.imkastorias.gr/index.php/enimerosi/arxeio-ekdiloseon/item/1833-ieros-naos-panagias-tou-tsiatsiapa-foto-vinteo

Η Παναγία τριετής
εν μέσω των αγίων γονέων της.
Εικόνα το ναό των Αγίων Αποστόλων,
του Τζιώτζη, Καστοριάς.


Χρυσάνθεμα

Τρίτη 15 Νοεμβρίου 2016

Ο Σταυρός του Χριστού είναι το "Δέντρο της Ζωής". Ανάλογη σύνθετη εικόνιση έτους 1762 στον Γέρμα Καστοριάς

Ο "Ηγεμονικός Σταυρός" έτ. 1762
στο τέμπλο του Αγίου Αθανασίου Γέρμα
με το Δέντρο της Ζωής στην κορυφή του
Χαιρετισμοί εις τον Τίμιον Σταυρόν.
Χαίρε, δένδρον ευσκιόφυλλον, υφ’ ου σκέπονται πιστοί.
Χαίρε, ξύλον προφητόφθεγκτον, πεφυτευμένον εν γη.
Χαίρε, εύκαρπον, αθάνατον και ζωηφόρον φυτόν.
Χαίρε, άνθος όπερ ήνθησε την σωτηρίαν ημών.

Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει, ότι στον επί γης Παράδεισο, τον ονομαστό "Κήπο της Εδέμ", ο Θεός είχε φυτέψει πάμπολλα εύκαρπα δέντρα. Δύο απ’ τα δέντρα αυτά, που βρίσκονταν στο κέντρο του Παραδείσου, ξεχώριζαν απ’ τα λοιπά. Το πρώτο ήταν το "Δέντρο ή ξύλο τής γνώσεως του καλού και του κακού" (: ήταν μια πανέμορφη μηλιά με χυμώδη μήλα) (Γέν. β΄ 9, 17), ενώ το άλλο ήταν το "Δέντρο ή ξύλο της Ζωής" (: ήταν, σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση, μια αμυγδαλιά με εύγευστα αμύγδαλα1) (Γέν. β΄ 9).
Ο Πανάγιος Θεός, θέλοντας να δοκιμάσει την υπακοή των Πρωτόπλαστων Αδάμ και Εύας στις εντολές Του, απαγόρευσε σ’ αυτούς τη βρώση των καρπών του "Δέντρου της γνώσεως του καλού και του κακού". Δυστυχώς όμως, οι Πρωτόπλαστοι αγνόησαν την εν λόγω απαγόρευση, καταπάτησαν την αναφερόμενη αυστηρή εντολή του Θεού και γι’ αυτό εκδιώχθηκαν απ’ τον Παράδεισο2. Κατόπιν κι ένεκα τούτου έπαψαν να εσθίουν τους καρπούς του προαναφερόμενου "Δέντρου της Ζωής" κι έτσι οι ίδιοι και οι απόγονοί τους έγιναν θνητοί και γνώρισαν τον θάνατο.
Άποψη του τέμπλου του Αγίου Αθανασίου,
Γέρμα.
Όμως ο Πανάγαθος Θεός δεν άφησε αβοήθητο τον άνθρωπο. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου έστειλε στη γη τον μονογενή Υιόν Του, τον Χριστό, ο οποίος με τον μαρτυρικό θάνατό Του επί του ξύλου του Σταυρού χάρισε ξανά στον άνθρωπο την αιώνια ζωή, δηλαδή την αθανασία. Κατέστη λοιπόν το ξύλο του Σταυρού το νέο "Δέντρο ή ξύλο της Ζωής", αντίστοιχο μ’ εκείνο του Κήπου της Εδέμ.
Η αλήθεια αυτή αποτελεί βασική διδασκαλία της Εκκλησίας μας και κοινοποιείται στους πιστούς της με τα εμπνευσμένα κείμενα αγίων Πατέρων, τις ομιλίες Ιεραρχών και διδασκάλων της, τους λειτουργικούς της ύμνους και με τις ανάλογες εικονίσεις και παραστάσεις. Μία τέτοια εικόνιση πρωτότυπη και σπάνια βρίσκεται και κοσμεί τον εξοχικό ναό του Αγίου Αθανασίου, Γέρμα Καστοριάς. Η εικόνιση αυτή είναι σύνθετη και παρουσιάζεται ακολούθως.

Ο εξοχικός ναός του Αγίου Αθανασίου
στον Γέρμα. 17ος αιών ;
Ο Σταυρός του Χριστού και το "Δένδρο της Ζωής", στο ναό Αγίου Αθανασίου, Γέρμα.
Ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου στον Γέρμα Καστοριάς κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε κατά τον 17ο αιώνα. Στο εσωτερικό του υπάρχει ένα λιτό τέμπλο, που έχει την κορυφή του έναν επιβλητικό, ξυλόγλυπτον κι επιχρυσωμένον Σταυρό. Ο εν λόγω “ηγεμονικός Σταυρός” φέρει αγιογραφημένον στην εμπρόσθια επιφάνειά του, δηλαδή στην όψη του, έναν περικλειόμενόν του Σταυρό κι επ’ αυτού τον Ιησού Χριστό καρφωμένον και άπνουν.
Στην κορυφή του εν λόγω αγιογραφημένου Σταυρού είναι ζωγραφισμένο ένα δέντρο με στιβαρό κορμό και πλούσια φουντωτή κόμη (φυλλωσιά). Πρόκειται ασφαλώς για τη συμβολική παράσταση του "Δένδρου της Ζωής", που ήταν φυτεμένο στο κέντρο του "Κήπου της Εδέμ".
Στο μέσον της φυλλωσιάς τού προαναφερόμενου συμβολικού δέντρου είναι ζωγραφισμένος ένας δυσδιάκριτος πελαργός που ραμφίζει το στήθος του και το κάνει να αιμορραγεί. Η παράσταση αυτή αποτελεί εικαστική απόδοση του τροπαρίου της Μεγάλης Παρασκευής,Ώσπερ πελεκάν την πλευράν Σου τετρωμένος, Λόγε, σούς θανόντας παίδας εζώωσας, επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς”, που αναφέρεται αλληγορικά στο φρικτό αλλά και σωτήριο Πάθος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
Το Δέντρο της Ζωής
εντός του ερυθρού κύκλου.
Κλείνοντας το παρόν κείμενο κι έχοντας υπόψη όλα όσα εκτέθηκαν έως εδώ, αναφέρουμε συμπερασματικά, ότι η ευρισκόμενη στο ναό του Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς σύνθετη – διπλοθεματική και καθ’ ύψος επάλληλη παράσταση, του Τιμίου Σταυρού και του επ’ αυτού "Δέντρου της Ζωής", είναι άκρως συμβολική και δηλώνει εμφαντικά, ότι το "Δέντρο της Ζωής" των Πρωτόπλαστων της Παλαιάς Διαθήκης αντικαταστήθηκε και αναπληρώθηκε από τον Σταυρό του Κυρίου μας, που αποτελεί πλέον το "Δέντρο της Ζωής" όλων των ανθρώπων της Καινής Διαθήκης.

Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το όνομα του Κοιμητηρίου και τον Σταυρό.
«…Είδες του σταυρού τα κατορθώματα; Να σου πω και κάτι άλλο πιο αξιοθαύμαστο; Αν μάθεις με ποιόν τρόπο νίκησε ό Χριστός, ο θαυμασμός σου θα γίνει μεγαλύτερος. Με τα μέσα δηλαδή που νίκησε ο διάβολος τον άνθρωπο, με τα ίδια τον ενίκησε ο Χριστός. Πήρε τα ίδια τα όπλα του διαβόλου και μ’ αυτά τον πολέμησε και τον ενίκησε. Κι άκουσε πώς. Παρθένα και ξύλο και θάνατος ήταν τα σύμβολα της ήττας μας. Παρθένα ήταν η Εύα, γιατί τότε δε γνώριζε ακόμη άνδρα. Ξύλο ήταν το δένδρο κι ο θάνατος ήταν η τιμωρία του Αδάμ. Μα να, που και τώρα η παρθένα, το ξύλο κι ο θάνατος, που ήταν σύμβολα της ήττας, έγιναν και της νίκης τα σύμβολα. Στη θέση τής Εύας έχομε τη Μαρία. Στη θέση του Δένδρου της γνώσεως του καλού και του κακού, έχομε το ξύλο του Σταυρού.
Το Δέντρο της Ζωής
μέσα στον κύκλο.
Στη θέση του θανάτου του Αδάμ, το θάνατο του Χριστού. Βλέπεις ότι ο Σατανάς νικήθηκε με τα μέσα που νίκησε παλαιότερα; Κοντά στο δένδρο πολέμησε και νίκησε τον Αδάμ ο διάβολος, κοντά στο Σταυρό κατάβαλε το Διάβολο ο Χριστός. Το ξύλο την πρώτη φορά έστελνε τους ανθρώπους στον Άδη, τη δεύτερη έφερνε απ' τον Άδη στη ζωή ακόμη κι’ όσους είχαν πάει εκεί. Το ξύλο επίσης την πρώτη φορά έκρυψε τον αιχμάλωτο που ήταν γυμνός, τη δεύτερη έδειχνε σ’ όλους γυμνό το νικητή που ήταν ψηλά. Κι ο πρώτος θάνατος καταδίκασε εκείνους που γεννήθηκαν ύστερα απ’ αυτόν, ενώ ο δεύτερος ανάστησε κι εκείνους ακόμη που έζησαν πριν απ’ αυτόν. Ποιος μπορεί να μας παρουσιάσει με λόγια τη δύναμη του Κυρίου;».
(Ιωάννου του Χρυσοστόμου Έργα, τόμ. 4ος, ομιλία Εις το όνομα του Κοιμητηρίου και τον Σταυρό, μετάφρ. Ν.Γ.Τσίκη, εκδ. Ο Λόγος, Αθήναι 1969, σελ. 102-103).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ.
1)         «Στον Ιουδαϊσμό, το Δέντρο της Ζωής ταυτίζεται με την αμυγδαλιά. Ο κάλυκας του άνθους της αμυγδαλιάς κοσμεί τους κλάδους και τον κορμό της επτάφωτης λυχνίας ή μενορά. Στη Βίβλο, το δέντρο της Ζωής εμφανίζεται στην Ιστορία του Αδάμ και της Εύας (Γέν. β΄ 9), αλλά και στην Καινή Διαθήκη (Αποκ. κβ΄ 2). Το Δέντρο της Ζωής βρισκόταν στο κέντρο του κόσμου (στον κήπο της Εδέμ), ενώ λέγεται ότι και η Σταύρωση του Χριστού συντελέστηκε στο κέντρο του κόσμου». (Dirling Kindersley, Βίβλος, εκδ. Το Βήμα, σελ. 31).
2)         «Ο Θεός έδιωξε τους Πρωτόπλαστους απ’ τον κήπο της Εδέμ και έβαλε έναν άγγελο με πύρινη ρομφαία στην είσοδό του για να τον φυλάει, μήπως τύχει μελλοντικά και φάνε από τον καρπό του Δέντρου της Ζωής και ζήσουν αιώνια μέσα στη δυστυχία». (Η Βίβλος εκονογραφημένη, εκδ. Ι. Καρακώτσογλου, Αθήνα 1995, σελ. 18).


(Γεώργιος Τ. Αλεξίου)

Το Δέντρο της Ζωής
στην κορυφή του Σταυρού.

Ο  Πελαργός που είναι ζωγραφισμένος
στο φύλλωμα του Δέντρου της Ζωής,
δυσδιάκριτος σήμερα.

Η αφιερωματική επιγραφή
στη βάση του Σταυρού, έτ. 1762.

Ο Γέρμας Καστοριάς.

Ο Αδάμ και η Εύα δρέπουν το απαγορευμένο μήλο.
Ξυλόγλυπτη παράσταση έτ. 1775 στο τέμπλο
του Αγίου Γεωργίου Γέρμα.

Ο Παράδεισος και δεξιά η θύρα του
που φύλαγε ο άγγελος "Πύρινη Ρομφαία".
Τοιχογραφία στον Άγιο Νικόλαο, Καραβιδά, Καστοριάς




Ο απαγορευμένος καρπός ήταν ένα εύχυμο μήλο.

Το  πρώτο Δέντρο της Ζωής ήταν μια αμυγδαλιά,
το τωρινό είναι ο Τίμιος Σταυρός.


Ο Τίμιος Σταυρός
ως το Δέντρο της Ζωής.
Τοιχογραφία έτ. 1692
στον Άγιο Γεώργιο του Βουνού, Καστοριάς.



Σταυρός Αγιασμού στον Γέρμα.

Δέντρα σε τοιχογραφία
του Αγίου Αθανασίου Γέρμα.
18ος αιών (:).


Κλαδόμορφος Σταυρός
στο ναό Αγίας Παρασκευής
Άνω Κρανιώνα Καστοριάς.

Ο δενδρίτης όσιος Δαυίδ ασκητεύει
 επάνω σε μια αμυγδαλιά.

Ξύλινος Σταυρός στημένος
πλησίον του εξοχικού ναού
Αναστάσεως του Κυρίου, Γέρμα.