Παρασκευή 26 Μαΐου 2017

«Ρανάτωσαν γλυκασμόν τα όρη» (Τα άνθη της βυζαντινής τέχνης)

Εκκλησάκι στην ιερά  μονή Αγίων Αναργύρων
Μελισσοτόπου Καστοριάς.
 Κείμενο Φώτη Κόντογλου.
Η βυζαντινή ψυχή είναι σαν περιβόλι ευωδιασμένο. Τα τροπάριά της, τα τραγούδια της, τα λόγια της, τα εικονίσματα της είναι όλα μοσχοβολημένα. Κι αυτό το μοσχοβόλημα το κληρονόμησε υστερότερα η ρωμιοσύνη, που αγαπάει τα ευωδιασμένα λουλούδια και τα μυρωδικά τής ελληνικής γης.
Οι εκκλησιές και τα ρημοκλήσια ευωδιάζουνε με μια εξωτική ευωδία, από το κερί, το λάδι, το λιβάνι και από τ’ αγριολούλουδα του βουνού. Τα μοναστήρια βρίσκονται χτισμένα πάντα σε τοποθεσίες εξαίσιες, διαλεγμένες από ανθρώπους που φαίνεται πως είχανε πολύ βαθύ αίσθημα της φυσιολατρίας και ήταν ευτυχισμένοι που ζούσανε μέσα στην ευλογημένη τούτη χώρα, που είναι στολισμένη με όλες τις φυσικές χάρες, με γραφικές λίμνες, με βουνά ήμερα που αγναντεύουνε τα περισσότερα τη θάλασσα, με ακρωτήρια που ξεπετιούνται προς κάθε μεριά, με κοιλάδες ζωγραφιστές, με βράχους παράξενους, με νησιά που λες και είναι ο επίγειος παράδεισος.
Η εφέστια εικόνα του Γέρμα Καστοριάς,
έτ. 1775.
Στη μέση στέκεται βουνό δασωμένο από δέντρα και βότανα, το φημισμένο Άγιον Όρος. Είναι φουντωμένο από δέντρα κάθε λογής, καστανιές, έλατα, πυξάρια, κι από χαμόδεντρα μυριστικά, αγιοκλήματα, μυρσίνες, δάφνες. Στην περήφανη κορφή του, που στέκεται πάνω από το αφρισμένο πέλαγος, φυτρώνουνε σπάνια βότανα που δεν βρίσκονται σ’ άλλα μέρη της γης. Ο οδοιπόρος περπατά σε μονοπάτια ευωδιασμένα από αγνότατα άνθη, ανάμεσα σε σκίνους και σε λυγαριές ποτισμένες από δροσερά νερά, πατάει απάνω σ’ ένα χαλί ατίμητο, πιο ακριβό κι απ’ το ρούχο του Σολομώντα, όπως είπε ο Χριστός, ενώ ανάμεσα απ’ τα κλαριά φτερουγίζει το αγέρι της θάλασσας, φέρνοντάς του την πελαγίσια μοσκοβολιά. «Αγαλλιάσθω έρημος και ανθήτω ως κρίνον».
Από τ’ Άγιον Όρος ας τραβήξουμε κι ας πάμε στην άλλη άκρη, στο Μοριά, εκεί που είναι χτισμένο το βυζαντινό κάστρο του Μυστρά. Μοσκοβολά ο Ταΰγετος με τα μυρίπνοα λου­λούδια του και με τα ακατάδεχτα έλατά του, που δεν κατεβαίνουνε ποτές στον κάμπο, μόνο γεννιούνται και πεθαίνουνε στα κορφοβούνια. Μοσκοβολά και το χωριό τού Μυστρά από τις πορτοκαλιές, ως και τ’ αρχαία κτίρια, τα γκρεμισμένα κάστρα, τα σπίτια και οι εκκλησιές, κι εκείνα ευωδιάζουνε σαν άγια λείψανα…
                   
Τα ερημοκλήσια
 (ποίημα Λάμπρου Πορφύρα)
Ιερά μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος,
Δρυόβουνου Βοΐου.

Είναι στα ερημοκλήσια που γκρεμίζονται
θλιμμένες Παναγιές, χλωμές εικόνες,
και μονάχα αγαπάνε τα αγριολούλουδα:
κρινάκια, κυκλαμιές, σπάρτα, ανεμώνες.
------------
Σα θυμιατήρια αγροτικά κ’ εφήμερα,
σκόρπια ή δεμένα σ’ άτεχνο στεφάνι
την άνθινή τους την ψυχή σκορπίζουνε
ψυχομαχώντας σ’ άυλο λιβάνι.
----------
Αχ! όποιος πάει εκεί με τ’ αγριολούλουδα,
στο πρώτον άγγιγμα του ανοίγει η πόρτα,
που ολόγυρα οι φωλιές την επλουμίσανε,
της λησμονιάς την κέντησαν τα χόρτα.
--------
Ανοίγει η πόρτα έτσι όπου συνήθισε
Εικόνα στον Γέρμα Καστοριάς.
να την ανοίγει μόνον ο αγέρας,
σάμπως να την ανοίγει η Παναγιά
με την ανησυχία γλυκιάς μητέρας.
---------
Χαροκαμένης γριάς, που τη λησμόνησαν
στο έρμο φτωχικό της και προσμένει
κάποιους ναρθούνε πέρ’ από μια θάλασσα
αιώνια σκοτεινή, φουρτουνιασμένη…



Ιερά μονή Αγίου Κωσνσταντίνου Βογατσικού.

Η Παναγία Βλαχερνίτισσα,
η Πλατυτέρα των Ουρανών και  Κυρία των αγγέλων


Τρίτη 23 Μαΐου 2017

Η τοιχογραφία της Ανάληψης του Χριστού στο ναό Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς (17ος αιών).

Η παρουσιαζόμενη τοιχογραφία της Ανάληψης
του Χριστού (17ος αιών;), Γέρμα Καστοριάς.
Στο αέτωμα τού ανατολικού τοίχου του ιερού ναού Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς, επάνω απ’ την κεντρική κόγχη του, βρίσκεται εικονογραφημένη η πολυπρόσωπη σύνθεση της Ανάληψης του Κυρίου . Στην κορυφή της εν λόγω σκηνής, που έχει τριγωνικό σχήμα, εικονίζεται ο Χριστός καθισμένος σε ουράνιο δίσκο και περιβαλλόμενος από τρίχρωμη θεϊκή «Δόξα» (τρεις ομόκεντροι κυκλικοί δακτύλιοι, συμβολικοί του Τριαδικού Θεού), που την ανυψώνουν στους ουρανούς δύο ιπτάμενοι άγγελοι. Ο αναλαμβανόμενος Κύριος φοράει λευκόχρωμο χιτώνα και γαλάζιο ιμάτιο. Με τα δύο Του χέρια ευλογεί αριστερά και δεξιά τα συνεικονιζόμενα άγια Πρόσωπα και δι’ αυτών όλον τον κόσμο.
Κάτω ακριβώς απ’ τον Ιησού Χριστό, στο κέντρο της περιγραφόμενης σκηνής κι εν μέσω σχηματοποιημένων βουνών και δέντρων ελιάς, είναι ζωγραφισμένος ένας λευκοφορεμένος άγγελος με κλειστά φτερά. Ο άγγελος αυτός κρατάει στη δεξιά του παλάμη αναπτυγμένο ειλητάριο, έχει δε υψωμένο το αριστερό του χέρι και δείχνει τον αναχωρούντα Χριστό στους Δώδεκα Αποστόλους, oι οποίοι στέκουν ανά έξι εκατέρωθέν Του, συγκεντρωμένοι σε δύο ημιχόρια, που έχουν επικεφαλής τους πρωτοκορυφαίους Μαθητές Πέτρο και Παύλο, αντίστοιχα.
Οι τοιχογραφίες στον ανατολικό τοίχο του ναού
Αγίου Αθανασίου Γέρμα, όπου και η παρουσιαζόμενη
τοιχογραφία της Ανάληψης.
Ο δημιουργός των τοιχογραφιών του υπόψη ναού ήταν μάλλον ένας νεαρός και άπειρος ζωγράφος, βιαστικός στην εκτέλεση (κακοπληρωμένος;) και πιθανόν γηγενής Λοσνιτσιώτης. Τα υπόψη έργα του έχουν σχεδιαστικές αδυναμίες. Οι μορφές των εικονιζόμενων αγίων είναι σχηματοποιημένες και ξηρές, τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους σκληρά και τα μέλη του σώματος τους δυσανάλογα. Η πτυχολογία των ενδυμάτων τους είναι γραμμική και ασύμμετρη, οι δε χρωματισμοί τους είναι έντονοι, αλλ’ όμως και αρκετά αρμονικοί.

Ο εξοχικός ναός Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς.
17ος αιών (;).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Για τον εξοχικό ναό του Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς βλέπε:
https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnxhZGViMTk1MnxneDozYTY0NmMyOWIzMDRkODQ2

Εικονίδιο της Αναλήψεως του Κυρίου
στον ενοριακό ναό του Γέρμα (18ος αιών).


Το όμορφο χωριό "Ο Γέρμας" Καστοριάς.

Η Ανάληψις του Χριστού, το θαυμαστό γεγονός και το πολυσήμαντο νόημά του.

Παρουσίαση Γιώργου Τ. Αλεξίου

Η Ανάληψις του Χριστού.
Η εικόνα ελήφθη
απ' τον "Ορθόδοξο Συναξαριστή"
Ο Ιησούς Χριστός, ως γνωστόν, αμέσως μετά την ένδοξη Ανάστασή του παρέμεινε 40 ημέρες εδώ στη γη. Κατ’ αυτό το χρονικό διάστημα συναναστράφηκε με τους μαθητές του, τούς προετοίμασε για την υψηλή αποστολή τους, ανέβηκε μαζί τους στο όρος των Ελαιών και απ’ εκεί αναλήφθηκε στους Ουρανούς (Λουκά κβ΄, 36-53). Αυτό το καταπληκτικό γεγονός της Αναλήψεως τού Χριστού, καθώς και το πολλαπλό νόημά του, παρουσιάζονται άριστα στο ακόλουθο τροπάριο της αντίστοιχης εορτής.
Κάθισμα Ήχος πλ. δ΄. Την Σοφίαν και Λόγον.
Επιβάς εν νεφέλαις των ουρανών, καταλείψας ειρήνην τοις επί γης, ανήλθες και εκάθισας, του Πατρός δεξιόθεν, ως ομοούσιος τούτω υπάρχων και Πνεύματι, εν σαρκί γάρ ώφθης, αλλ' άτρεπτος έμεινας, όθεν αναμένεις, συντελείας το πέρας, του κρίναι ερχόμενος, επί γης κόσμον άπαντα, Δικαιοκρίτα Κύριε, φείσαι των ψυχών ημών, των πταισμάτων άφεσιν δωρούμενος, ως Θεός ελεήμων τοις δούλοις σου.
Παράφραση του τροπαρίου στη νεοελληνική γλώσσα.
Κύριε, αφού ανέβηκες επάνω στις νεφέλες του ουρανού και αφού προηγουμένως με την ιλαστήρια θυσία σου ειρηνοποίησες τον κόσμο, ανήλθες και κάθισες στα δεξιά του Θεού Πατρός, καθόσον είσαι ομοούσιος με Αυτόν και με το Άγιο Πνεύμα. Διότι, παρ’ όλο που έγινες πραγματικός άνθρωπος, εν τούτοις κατά τη θεία φύση σου παρέμεινες αναλλοίωτος και άτρεπτος. Και τώρα ευρισκόμενος στους ουρανούς περιμένεις τη συντέλεια των αιώνων για να έλθεις για δεύτερη φορά στη γη και να κρίνεις ολόκληρο τον κόσμο. Δικαιοκρίτη Κύριε, λυπήσου τις ψυχές μας και, ως ελεήμονας θεός που είσαι, χάρισε στους πιστούς δούλους σου την άφεση των πολλών αμαρτημάτων.
Η ιερά μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς Καστοριάς,
που είναι συναφιερωμένη και  στην Ανάληψη του Κυρίου. 
Η σημασία της Ανάληψης του Χριστού για τους πιστούς χριστιανούς.
Αρκετά κείμενα αγίων Πατέρων τής εκκλησίας μας και θεόπνευστων συγγραφέων της, καθώς και τροπάρια ιερών υμνογράφων της, διδάσκουν και κηρύττουν στους χριστιανούς, ότι η ανάβαση τού Ιησού Χριστού στο όρος των Ελαιών και η επακόλουθη Ανάληψή του προτυπώνει, παραδειγματίζει και υποδεικνύει σ’ αυτούς (τους χριστιανούς) την πνευματική ανάβαση τους στο νοητό όρος των αρετών και την είσοδό τους στον Παράδεισο. Ένα απ’ τα εν λόγω τροπάρια είναι και το παρακάτω παρατιθέμενο.
Υπακοή (: τροπάριο) της Αναλήψεως.
Πώς αναβήσομαι, εις το όρος των αρετών;
πώς εισελεύσομαι εις τον τόπον των αγαθών
της αμαρτίας αντιπραττούσης,
της μετανοίας μη συντρεχούσης;
Αλλ’ ότι οδός υπάρχεις δικαιοσύνης αυτός,
γενού μοι προς σωτηρίαν,
Χριστέ ο Θεός και σώσον με.
Παράφραση της Υπακοής στη νεοελληνική γλώσσα.
Πώς να ανεβώ στο όρος των αρετών;
πώς να εισέλθω στον τόπο των αγαθών (: στον παράδεισο);
ενώ η αμαρτία με αντιμάχεται
και η μετάνοια δεν με βοηθάει; (επειδή είναι επιφανειακή;)
Αλλά καθότι εσύ Χριστέ ο Θεός είσαι η οδός της δικαιοσύνης
Θέλω να με καταστήσεις άξιον της σωτηρίας
και να με σώσεις.
Η εικόνα της Ανάληψης του Κυρίου
στο μοναστήρι της Κορομηλιάς.


Η τοιχογραφία της Ανάληψης του Κυρίου (17ος αιών;)
στο ναό του Αγίου Αθανασίου Γέρμα Καστοριάς.