Παρασκευή 28 Ιανουαρίου 2022

Η Παναγία του Κύκκου - Η Κυκκώτισσα, η Κυπριώτισσα. Η ομότυπη εικόνα της (14ος αι.) στην Καστοριά.

 


Η πρωτότυπη εικόνα τής Παναγίας Ελεούσας - Κυκκώτισσας ήταν έργο του Ευαγγελιστή Λουκά και παρουσίαζε τη Θεοτόκο σε προτομή, παιδιοκρατούσα και δεξιοκρατούσα. Ένα περίφημο αντίγραφο τής εικόνας αυτής στάλθηκε κατά τον 11ο αιώνα από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α' τον Κομνηνό στην Κύπρο και βρίσκεται έκτοτε στον ομώνυμό της ναό τού όρους Κύκκος, ο οποίος κτίστηκε τότε ειδικώς για να την φιλοξενήσει (την Κυκκώτισσα). Η εν λόγω εικόνα αποτελεί έκτοτε το κορυφαίο προσκύνημα της μαρτυρικής Μεγαλονήσου.

Η αναφερόμενη θαυματουργή εικόνα της Κύπρου φέρει στο άνω μέρος της βαρύτιμο ύφασμα, το οποίο πίπτει και καλύπτει διαρκώς μέχρι σήμερα τη σεπτή όψη τής Παναγίας. Σπανίως και μόνο σε περιόδους μεγάλης ανομβρίας οι Μοναχοί της μονής Κύκκου τη μεταφέρουν στο ιδιότυπο “Θρονί της”, που βρίσκκεται σε μια γειτονική βουνοκορφή και την αποκαλύπτουν, χωρίς όμως να βλέπουν το φοβερό πρόσωπο τής Παναγίας που κοιτάει τότε τον ουρανό. Η εν λόγω, μερική μεν, καίρια δε, κάλυψη της εξεταζόμενης εικόνας ακολουθεί σχετική επιταγή με διαχρονική ισχύ του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού (1081 – 1118), που δόθηκε για να εμπνέει έτσι σκεπασμένη η εικονιζόμενη Θεοτόκος περισσότερο σεβασμό στους πιστούς.


Στο καταπληκτικό Βυζαντινό μουσείο Καστοριάς υπάρχει και προβάλλεται μία πολύ αξιόλογη εικόνα τού τύπου τής Παναγίας του Κύκκου, στην παραλλαγή όμως της αριστεροκρατούσας. Η παράστασή της χρονολογείται στον 14ο αιώνα, είναι δε αγιογραφημένη σε μονοκόμματη χοντρή σανίδα, σχετικώς μεγάλων διαστάσεων (ύψος 120 εκ. και πλάτος 60 εκ., περίπου). Η εικονιζόμενη σ' αυτήν Θεοτόκος φοράει εσωτερικά βαθυγάλαζο ένδυμα κι εξωτερικά βαθύτονο καφέ μαφόριο. Ο Χριστός εικονίζεται στην όψη της ως νήπιο ξαπλωμένο ανέμελα στη μητρική Του αγκαλιά. Φοράει βραχύ κοντομάνικο κι ερυθρωπό ένδυμα και κρατάει στο αριστερό Του χέρι τυλιγμένο ειλητάριο. Στα πόδια Του έχει σαντάλια, ενώ, κατά κανόνα, στις εικόνες τού τύπου τής Κυκκώτισσας ο μικρός χριστός είναι ανυπόδητος.

Περατούμενης τής παρούσας σύντομης δημοσίευσης σημειώνεται, ότι όλες οι εικόνες τής “Παναγίας Κυκκώτισας” παρασταίνουν τη Θεοτόκο να κρατάει τον μικρό Χριστό στην αγκαλιά της με έκπληξη, θαυμασμό και απορία, επειδή αντιλαμβάνεται τη θεϊκή Του ισχύ. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται εικαστικά στους πιστούς και καθίσταται έτσι σχετικώς ευκολονόητη η αντικειμενικώς δυσνόητη αλήθεια της ενανθρώπισης του Θεού Ιησού.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Σημείωση. Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα μεγαλύτερης ομοθεματικής δημοσιευμένης μελέτης του Γιώργου Τ. Αλεξίου, της οποίας φωτοτυπίες επισυνάπτονται εδώ.















ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ πεσόντων στρατιωτών από τον Γέρμα Καστοριάς κατά τον Ανταρτοπόλεμο. Έτη 1946 – 49.

 

Όνομα – Βαθμός – Μονάδα που υπηρετούσε – Μέρος που έπεσε.

Ελήφθη από: Greek Military History (Ελληνική Στρατιωτική Ιστορία).

https://www.facebook.com/groups/671729660142157

1) Δούφλιας Ζήσης του Διαμαντή, Δεκανέας: Γεννήθηκε στο χωριό Γέρμας Καστοριάς το 1926, του 60 Τ.Ε. Έπεσε μαχόμενος στο Σ.Σ.Κούρ-Λόφος στις 18 Οκτωβρίου 1949.

2) Θεοχάρης Αθανάσιος του Λάμπρου, Ιδιώτης υποχρεωτικώς χρησιμοποιηθείς: Γεννήθηκε στον Γέρμα Καστοριάς το 1913, της Β΄ Μ.Κ. Φονεύθηκε στο ύψ. Φλάμπουρο Γράμμου από βλήμα όλμου στις 27 Αυγούστου 1949.

3) Λιότσος Αχιλλεύς του Κων/νου, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στον Γέρμα Καστοριάς το 1925, του 574 Τ.Π.  Έπεσε μαχόμενος στις Καρυές Γράμμου στις 25 Αυγούστου 1949.


4) Μπέκας Γεώργιος του Ζήση, Ιδιώτης υποχρεωτικώς χρησιμοποιηθείς: Γεννήθηκε στον Γέρμα Καστοριάς το 1908, της Β΄ Μ.Κ. Έπεσε μαχόμενος στο ύψ. Φλάμπουρο Γράμμου στις 28 Αυγούστου 1949.

5) Παπαζιώγας Στέργιος του Παύλου, Δεκανέας: Γεννήθηκε στον Γέρμα Καστοριάς το 1923, του 594 Τ.Π. Φονεύθηκε στην περιοχή Κάτω Φτεριάς από έκρηξη νάρκης στις 18 Οκτωβρίου 1948.

6) Πρώιος Αθανάσιος του Ηλία, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στο Γέρμα Καστοριάς το 1924, του 513 Τ.Π. Πέθανε στο 403 Στρατιωτικό Νοσοκομείο στις 5 Μαρτίου 1947, λόγω τραυματισμού του σε  ατύχημα.

7) Τζιώνης Κων/νος του Σπυρίδωνος, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στο Γέρμα Καστοριάς το 1925, του 574 Τ.Π. Έπεσε μαχόμενος στο ύψ. Μάλι Μάδι στις 3 Σεπτεμβρίου 1948.


8) Φαφούτας Νικόλαος του Φιλίππου, Στρατιώτης: Γεννήθηκε στο Γέρμα Καστοριάς το 1918, του 574 Τ.Π. Έπεσε μαχόμενος στο Μακροχώρι Καστοριάς στις 2 Νοεμβρίου 1946.


ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι φονευθέντες Γερμανιώτες κατά την περίοδο του Ανταρτοπολέμου ήταν συνολικά 48. 











Τετάρτη 26 Ιανουαρίου 2022

Η σύνθετη και τριθεματική ιερή εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις”. Ανάλογες εικονίσεις στην Καστοριά.

   "Προσκυνώ το Πάθος, ανυμνώ την Ταφήν,

μεγαλύνω σου το κράτος Φιλάνθρωπε Χριστέ”



    Η Ορθόδοξη Εκκλησία παρουσιάζει λίαν επιτυχώς στα πιστά κι ευσεβή μέλη της τη θαυμαστή ζωή, τη σωτήρια διδασκαλία και τα θαύματα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, με τους εξής τρόπους: α) με τα ευαγγελικά αναγνώσματα, β) με διδακτικά κηρύγματα και με ανάλογες συγγραφές, γ) με εξαίσιους λατρευτικούς ύμνους και δ) με θεόπνευστες κι εκφραστικές αγιογραφίες (εικονιστικές παραστάσεις). Στις εν λόγω αγιογραφίες πρωτεύουσα θέση κατέχουν αυτές που απαρτίζουν και συναποτελούν τον λεγόμενο εικονογραφικό κύκλο των φρικτών Παθών του Χριστού μας.

    Οι κυριότερες και βασικότερες εικονίσεις τού προαναφερόμενου εικονογραφικού κύκλου είναι οι ακολούθως αναγραφόμενες τρεις, που έχουν ως θέμα τους αντιστοίχως i) τη Σταύρωση του Κυρίου, ii) την Αποκαθήλωσή Του από τον Σταυρό, και iii) τον ενταφιασμό Του. Αυτές οι τρεις εικονίσεις παρουσιάζονται με διάφορες επιμέρους παραλλαγές, είτε μεμονωμένες σε αντίστοιχες φορητές εικόνες, είτε εν σειρά σε τοιχογραφίες και ψηφιδωτά ιερών ναών. Ενίοτε όμως παρουσιάζονται και όλες μαζί σε μία σύνθετη και “συμπυκνωμένη” εικόνιση, που φέρει κατά περίπτωση την ονομασία “ Η Άκρα Ταπείνωσις” (: η μέγιστη ταπείνωση του Χριστού) ή “Η Αποκαθήλωσις”.

    Η αναφερόμενη εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις” έχει περιγραφικά ως ακολούθως. Στο κέντρο τής δραματικής σκηνής εικονίζεται ο Κύριος άπνους (: νεκρός σωματικά), σε προτομή (: το άνω μέρος του σώματός Του), στεκόμενος όρθια μέσα στον σεπτό τάφο Του, έχοντας γερμένη στο πλάι την αγία κεφαλή Του και κρατώντας σταυρωμένα τα χέρια εμπρός στο στήθος Του. Πίσω από τον Κύριο εικονίζεται ο Σταυρός του μαρτυρίου Του, στητός και φέροντας στην κορυφή του την εύγλωττη επιγραφή “Ο Βασιλεύς της Δόξης”.

Ως προς τα δομικά στοιχεία τής εξεταζόμενης εικαστικής παράστασης “Η Άκρα Ταπείνωσις” αναφέρονται επιγραμματικώς τα εξής:

a) Ο απεικονιζόμενος σ' αυτήν Σταυρός του Χριστού εκφράζει γενικότερα τη φρικτή Σταύρωσή Του και αντιπροσωπεύει ικανώς την ομώνυμη σημαντική παράσταση.

b) Το άπνουν σώμα του Κυρίου παρουσιάζεται με τη μορφή που είχε κατά την αποκαθήλωσή του από τον τίμιο Σταυρό, παραπέμπει δε αναλόγως στην ομώνυμη εικόνιση και στο θεολογικό περιεχόμενό της.

    1. ) Τέλος, ο ανοικτός τάφος (λάρνακα) στο κάτω μέρος της εικόνισης δηλώνει τον ενταφιασμό του Χριστού κι “εκπροσωπεί” την ομότιτλη αγιογραφία.

Στο βυζαντινό Μουσείο της Καστοριάς φυλάσσονται και προβάλλονται στο ευρύ κοινό μερικές φορητές εικόνες με το θέμα “Η άκρα Ταπείνωσις”, που είναι πολύ σημαντικές και δικαίως προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον και τον θαυμασμό των θεατών τους. Στην Καστοριά επίσης, και πιο συγκεκριμένα στην κόγχη τής πρόθεσης των περισσότερων ναών της υπάρχουν τοιχογραφίες διαφόρων εποχών με το ίδιο θέμα που είναι εξίσου σπουδαίες κι ενδιαφέρουσες.

    Περατούμενης της σύντομης αναφοράς στην πολύ αξιόλογη εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις” σημειώνεται, ότι πρόκειται για μία ιδιαιτέρως εμνευσμένη και πολυσήμαντη δημιουργία των μεγάλων θεολόγων Πατέρων και αγιογράφων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Σημειώνεται ακόμη, η εν λόγω υψηλόπνοη παράσταση εκφράζει και προβάλλει με τον τρόπο της τη Μεγάλη Παρασκευή “καθ' ην επιτελούμεν ανάμνησιν των αγίων και σωτηρίων παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού”, καθώς και το Μέγα σάββατο, “καθ' ό εορτάζομεν την θεόσωμον ταφήν και την εις άδου κάθοδον του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού”.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.




























Σάββατο 1 Ιανουαρίου 2022

“Κουλιαντρίνες” και “σουρουβίνες” στον Γέρμα Καστοριάς.

 

Στο ιστορικό και όμορφο χωριό “Ο Γέρμας” Καστοριάς, κατά την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, τα μικρά παιδιά επισκέπτονται όλα τα σπίτια του οικισμού του και άδουν αντιστοίχως τα χριστουγεννιάτικα “κόλιαντα” (κάλαντα) και τα πρωτοχρονιάτικα αγύρτικα άσματα. Οι νοικοκυρές των σπιτιών υποδέχονται με χαρά τα παιδιά, τα (τους) δίνουν επίκαιρες ευχές και τα (τους) προσφέρουν λίγα χρήματα και διάφορα συμβολικά δώρα (καλούδια). Τα προσφιλέστερα απ' τα δώρα αυτά είναι μικρά ιδιόμορφα ψωμάκια, που ονομάζονται “κουλιαντρίνες” (κολιαντρίνες) και “σουρουβίνες”.

    Οι κουλιαντρίνες προσφέρονται στα παιδιά κατά την παραμονή και ανήμερα των Χριστουγέννων, παρασκευάζονται δε ως εξής. Η νοικοκυρά ζυμώνει στο σκαφίδι της μία ικανή, κατά περίπτωση, ποσότητα εκλεκτού αλευριού. Κατόπιν αποκόβει και παίρνει από αυτήν τη ζύμη αρκετά μικρά κομμάτια της και τα πλάθει σε σχήμα μακρουλό και κυλινδρικό μήκους 30 εκατ. περίπου. Ακολούθως τοποθετεί τα εν λόγω μακρουλά κομμάτια τής ζύμης επάνω στο “πλαστήρι” της, κρατάει σταθερό το ένα άκρο τού καθενός κομματιού και περιτυλίγει σ΄ αυτό το άκρο οριζοντίως κι ελικοειδώς το υπόλοιπο τμήμα του, ώστε να σχηματιστεί ένα ιδιόμορφο σπείρωμα, που είναι η κουλιαντρίνα άψητη. Τέλος, ψήνει καλά όλες τις άψητες κουλιαντρίνες στον παραδοσιακό φούρνο της.

    Οι κουλιαντρίνες προσφέρονται κατά τα Χριστούγεννα επειδή το περιτυλιγμένο σώμα τους (περιεχόμενο) συμβολίζει και σηματοδοτεί το “τύλιγμα” του παλαιού χρόνου, που αρχίζει τον Ιανουάριο και ολοκληρώνεται περί τα Χριστούγεννα, στα τέλη Δεκεμβρίου.

Οι προαναφερόμενες σουρουβίνες παρασκευάζονται όπως και οι κουλιαντρίνες, διαφέρουν όμως ως προς το σχήμα τους. Στις σουρουβίνες τα δύο άκρα και τ' αντίστοιχα τμήματα τού κυλινδρικού κομματιού τής ζύμης τους τοποθετούνται το ένα επί του άλλου και λαμβάνουν τη μορφή κοντής πλεξίδας. Το υποκάτω απ΄τα εν λόγω τμήματα της πλεξίδας συμβολίζει τον παλαιό χρόνο που τελειώνει και φεύγει, ενώ το αποπάνω συμβολίζει το νέο χρόνο, που έρχεται και “καπακώνει” τον παλαιό. Προφανώς, γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο προσφέρονται οι σουρουβίνες στα παιδιά κατά την παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.

    Σημείωση. Η λέξη σουρουβίνα παραπέμπει στο δέντρο με την ονομασία “η σουρβιά” (η αρχαιοελληνική Όα), που εθεωρείτο από τους Ρωμαίους το δέντρο της καλής τύχης και κατ' ακολουθίαν της πρωτοχρονιάς. Βλέπε περί αυτού του δέντρου: http://kepegerma.blogspot.com/2012/10/blog-post.html