Η εορτή του αγίου Τρύφωνα (1η Φεβρουαρίου) στην περιοχή της Καστοριάς

Κείμενο της Ιφιγένειας Διδασκάλου

Ο άγιος Τρύφων. Τοιχογραφία στον
 Άγιο Γερμανό Πρεσπών, έτ. 1743.

   Ο Φεβρουάριος έχει πολλές γιορτές, που για τους ανθρώπους της υπαίθρου έχουν μεγάλη σημασία και γι’ αυτό τις προσέχουν.

  Την πρώτη μέρα του μήνα έχουμε τη γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, που, σύμφωνα με την παράδοση, προστατεύει τα περιβόλια και τ’ αμπέλια από τα ζωύφια, τις κάμπιες, τα έντομα και τα ποντίκια: «Στ’ ανάθεμα αρρώστιες, στ’ ανάθεμα ζούζουλα, στ’ ανάθεμα ποντίκια. Έρχεται ο Αη-Τρύφωνας και θα σας κόψει με το κλαδευτήρι του» φωνάζει (σ.: φώναζε παλαιότερα) ο νοικοκύρης του σπιτιού, χτυπάει ένα κουδούνι και γυρνάει από δωμάτιο σε δωμάτιο, στα υπόγεια και στα μαντριά.

Στη γιορτή του αγίου δεν γίνεται καμιά δουλειά γεωργική ή δεντροκομική. Πρέπει να τιμηθεί ο άγιος και το αμπέλι του. Γι’ αυτό φορούν oι άνθρωποι τα καλά τους ρούχα, πηγαίνουν στην εκκλησία, ασπάζονται την εικόνα του αγίου, ανάβουν κερί, υψώνουν πεντάρτο, παίρνουν αντίδωρο και σιτάρι βρασμένο κι όταν τελειώσει η λειτουργία παίρνουν τον αγιασμό, πηγαίνουν στ’ αμπέλι τους και μ’ αυτόν το ραντίζουν για να προκόψει και να καρπίσει. Ραντίζουν επίσης τ’ αμπέλι τους και με τον αγιασμό που φύλαξαν από τη γιορτή των Φώτων, μετά τη βάπτιση του Σταυρού.

Ο ναός του Αγίου Τρύφωνα
στη Νέα Λεύκη Καστοριάς.

   Ο Άγιος Τρύφωνος, λένε στα χωριά της Καστοριάς, ήταν αμπελουργός. Είχε πολλά αμπέλια. Κάποτε, εκεί που κλάδευε, είδε να περνάει ή Παναγιά με τον Χριστό στην αγκαλιά της, μωρό σαράντα ημερών. Την ημέρα εκείνη η Παναγία πήγαινε στην εκκλησιά για να σαραντίσει τον Χριστό (1η Φεβρουαρίου). Την είδε ο Τρύφωνας και την ειρωνεύτηκε επειδή ήταν μικρομάνα (: νεαρή μητέρα). Η Παναγία, τότε πήγε κατευθείαν στο σπίτι του, βρήκε την αδελφή του και την είπε: «Πάρε σκρούμπο (: στάχτη από μάλλινο ύφασμα) και τρέχα στο αμπέλι, γιατί ο αδελφός σου έκοψε τη μύτη του με το κλαδευτήρι του. Βάλε το σκρούμπο στην πληγή για να θεραπευθεί».

Τρέχει η αδερφή του Τρύφωνα στ’ αμπέλι τους και λέει στον αδερφό της που κλάδευε: «Η Μαρία με είπε πως έκοψες τη μύτη σου με το κλαδευτήρι σου, γι’ αυτό είμαι τόσο τρομαγμένη».

- «Αμ’ πώς θα κοπώ εγώ; Εγώ κλαδεύω έτσι, δεν κλαδεύω έτσι...», κι έκανε μια κίνηση από δεξιά προς τ’ αριστερά. Και με το έτσι που έκανε από πάνω προς τα κάτω, έκοψε στ’ αλήθεια τη μύτη του. Τον πήραν τα αίματα και τότε χρειάστηκε ο σκρούμπος για να σταματήσει η αιμορραγία.

Ο άγιος Τρύφωνας.
Τοιχογραφία στο ναό του Προδρόμου,
στο Απόζαρι Καστοριάς, έτ. 1728.

   Τα δύο αδέρφια από τότε έγιναν χριστιανοί, και οι μεν αμπελουργοί μας στη γιορτή του, για να μην πάθουν τα ίδια που έπαθε ο άγιος Τρύφωνας, κρατούν αργία και δεν κλαδεύουν τ’ αμπέλια τους, οι δε αγιογράφοι τον εκκλησιών μας τον ζωγραφίζουν να κρατάει το κλαδευτήρι στο χέρι του.

Τοιχογραφία στην Εβραΐδα
Καστοριάς, 19ου αιώνα,

Τοιχογραφία στη Λιθιά
Καστοριάς, έτ. 1850.

Τοιχογραφία του αγίου Τρύφωνα
στο Βογατσικό, 18ου αιώνα.

Αμπέλι στο Υψηλό Καστοριάς

Παραδοσιακό αμπέλι στον Γέρμα Καστοριάς.