Φως της Καστοριάς: Χριστούγεννα, το χειμωνιάτικο Πάσχα!

Οι συναφείς και αλληλένδετες εικόνες
της Γεννήσεως και της Αναστάσεως του Χριστού.
Εικόνες Χριστουγέννων και Πάσχα.

Κείμενο Γεωργίου Τ. Αλεξίου

«Κύριε,…προήλθες εκ του μνήματος, καθώς ετέχθης εκ της Θεοτόκου» (τροπάριο Όρθρου Πέμπτης Διακαινησίμου).

Η Γέννηση του Ιησού Χριστού στο σπήλαιο της Βηθλέεμ και η ένδοξη Ανάστασή Του απ’ τον τάφο αποτελούν αντιστοίχως την αρχή και το τέλος της επίγειας ζωής Του. Αυτά τα δύο κοσμοσωτήρια γεγονότα είναι συναφή και αλληλένδετα μεταξύ τους, καθόσον το πρώτο, δηλαδή η Γέννησή Του, αποτελεί προϋπόθεση πραγμάτωσης του δεύτερου, τουτέστιν της Ανάστασής Του. Αυτή η βέβαιη, ουσιώδης και αυταπόδειχτη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη Γέννηση και την Ανάσταση του Κυρίου κοινοποιείται απ’ την Ορθόδοξη Εκκλησία στον κόσμο με ανάλογες ομιλίες αγίων Πατέρων της, με λειτουργικούς ύμνους και με ιερές εικόνες της, ενέπνευσε δε (η ουσιώδης σχέση) ορισμένους θεολόγους να θεωρήσουν και να πουν, ότι η Γέννηση του Χριστού αποτελεί μια χειμωνιάτικη Ανάσταση! Μερικές τέτοιες θέσεις και απόψεις, όπως οι προαναφερόμενες, παρουσιάζονται ενδεικτικά ακολούθως.

Η Γέννησις του Χριστού.
Η εικόνα ελήφθη απ' το Διαδίκτυο.

a) Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας διδάσκει σχετικώς:

«(Ο Ιησούς Χριστός) πήρε ένα φθαρτό σώμα για να καταστρέψει σ’ αυτό τη δύναμη του θανάτου και να το μετατρέψει (με την ανάστασή Tου) σε ζωή… Έτσι ενεδύθη τη σάρκα μας για να την ελευθερώσει από το θάνατο» (Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας. P.G. 72, 172).

b) Ένα τροπάριο της Εκκλησίας μας αναφέρει τα εξής:

«Κύριε, ο τάφος σου ήταν σφραγισμένος απ’ τους παράνομους Εβραίους κι εσύ εξήλθες από το μνήμα, όπως ακριβώς γεννήθηκες από τη Θεοτόκο. Οι ασώματοί σου άγγελοι δεν κατάλαβαν πως σαρκώθηκες και οι στρατιώτες που σε φύλαγαν δεν αντιλήφθηκαν πως αναστήθηκες. Αυτά τα δύο, δηλαδή η ενσάρκωση και η Ανάστασή σου δεν κατανοούνται απ’ τους κοσμικούς ανθρώπους που τα εξετάζουν, γίνονται όμως ολοφάνερα αυτά τα θαύματα στους πιστούς που προσκυνούν το μυστήριο, το οποίο ανυμνούν, χάρισε μας την αγαλλίαση και το μέγα έλεος». (Τροπάριο Όρθρου Πέμπτης Διακαινησίμου. Μετάφραση Γ.Τ.Α.).

Η Γέννησις του Χριστού.
Τοιχογραφία σε ναό του Γιαννοχωρίου
Καστοριάς, 19ος - 20ος αιών.

c) Η εικόνα της Ορθοδοξίας είναι, ως γνωστόν, έκφραση θεολογικών αληθειών μέσω των μορφών και των χρωμάτων της. Οι βυζαντινές εικόνες της Γέννησης του Χριστού και της Ανάστασής Του (της “Εις Άδου καθόδου”») συσχετίζονται, συνδιαλέγονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Η μεταξύ τους μορφική, χρωματική και συμβολική αναλογία είναι εκπληκτική.

Η εικόνα της Γέννησης παρουσιάζει τη Θεοτόκο γονατιστή μέσα στο σπήλαιο τής Βηθλεέμ, και τον Χριστό ως νεογέννητο βρέφος επάνω στη φάτνη, να ακτινοβολεί και να διαλύει τα σκοτάδια. Παρουσιάζει επίσης στον ουρανό ένα αστέρι, και τις ακτίνες του να διαπερνούν την οροφή του σπηλαίου και να φωτίζουν το πρόσωπο του Χριστού.

Η “Κάθοδος στον Άδη” εμφανίζει τον Χριστό να σχίζει το φλοιό της Γης, να συντρίβει και να πατάει επάνω στις πόρτες του σκοτεινού Άδη, να φωτίζει τα πάντα με τη λάμψη Του και να σηκώνει τους Πρωτόπλαστους Αδάμ και Εύα από τον ύπνο του θανάτου.

Παρατηρώντας κι εξετάζοντας τις εν λόγω δύο εικόνες, της Γέννησης του Χριστού και της Ανάστασής Του, διαπιστώνουμε ότι σε αμφότερες, το Φως του Χριστού διαλύει τα σκοτάδια της αμαρτίας και του θανάτου. «Η άνοδος και η κάθοδος του Χριστού στην κατ’ εξοχήν εικόνα της Ανάστασης (της “Καθόδου στον Άδη”) εμφανίζεται και στην εικόνα της Γέννησης, εφ’ όσον ο Θεός εισέρχεται στο ανθρώπινο που οδεύει ανοδικά προς Αυτόν. Η δόξα του ανθρώπου περνάει από την “κένωση” του Θεού, ο οποίος τον αγαπάει με μια “υπερβολική αγάπη”, πέρα από την νόησή μας! Ξαπλωμένος πάνω στην φάτνη-τάφο του θυσιαστηρίου ο Νεογέννητος Χριστός μας ανοίγει το “πέρασμα”, Πάσχα χειμερινό! Κάθε χτύπημα εναντίον της ανθρωπότητας αγγίζει στο εξής προσωπικά τον ενσαρκωμένο μέσα στην ιστορία Χριστό και κομιστή της σάρκας μας. Ο Νέος Αδάμ δεν μπορεί λοιπόν παρά να μένει δίπλα στους καταπιεσμένους, στους καταδιωκόμενους, στις υπάρξεις που είναι συντετριμμένες από κάθε σύστημα. “Ενδύομαι το Χριστό” σημαίνει στο εξής κάνω δικά μου τα ενδιαφέροντα των φτωχών, αυτών που υποφέρουν ακόμα κι αν δεν μετέχουν στην πίστη μας. Ερχόμενος να σώσει όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο τους δικαίους, αφήνει τα ενενήντα εννέα πρόβατα για να αναζητήσει αυτό που χάθηκε» (Michel Quenot, Η Ανάσταση και η Εικόνα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1998, σελ. 195).

Τοιχογραφία της Γεννήσεως του Χριστού
στον Άγιο Γερμανό Πρεσπών, έτ. 1743.

d) Το παρόν κείμενο θα κλείσει με ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα απ’ το βιβλίο “Η Ανάσταση και η Εικόνα” του Michel Quenot.

«Με τη γέννηση του Εμμανουήλ (= ο Θεός μαζί μας) η απομόνωσή μας τελειώνει, μπορούμε να γνωρίσουμε την ειρήνη της καρδιάς… Για να γεννηθεί όμως και να μεγαλώσει σ’ εμάς ο Λόγος, που γίνεται σάρκα, οφείλει να εισέλθει στη σάρκα μας, να την ζωογονήσει. Τα μάτια μας οφείλουν να γίνουν τα μάτια Του, η καρδιά μας, η καρδιά Του, το στόμα μας, το στόμα Του, τα χέρια μας, τα χέρια Του. Απ’ εδώ προέρχεται και η αναγκαιότητα της πνευματικής άσκησης, της προσωπικής προσπάθειας, της μεταμέλειας και των δακρύων, που θα μας παρέχουν το δώρο του Αγίου Πνεύματος. Με την Ανάσταση, η Ενσάρκωση μπορεί λοιπόν να προκαλέσει σύγκρουση στον κόσμο (χώρος) και την ιστορία (χρόνος).

«Κατίδωμεν το εν σπηλαίω μέγα μυστήριον, ήνοικται γαρ η Εδέμ, εκ Παρθένου Αγνής Θεού προσερχομένου, υπάρχοντος τελείου του αυτού, εν Θεότητι και ανθρωπότητι» (Ιδιόμελον Αποστίχων Εσπερινού Παραμονής Χριστουγέννων).

«Πως εξείπω το μέγα Μυστήριον; Ο άσαρκος σαρκούται, ο Λόγος παχύνεται, ο αόρατος οράται, και ο αναφής ψηλαφείται, και ο άναρχος άρχεται. Ο Υιός του Θεού, Υιός ανθρώπου γίνεται» (Ιδιόμελον Αποστίχων Εσπερινού 26^ης Δεκεμβρίου)

Η Ανάστασις (Η εις Άδου Κάθοδος).
Εικόνα στο Χιλιόδενδρο Καστοριάς,
19ος αιών;

Ήν το Φως το αληθινόν (…) και ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν» (Ιωάν. 1,9 και 14)

Μέσα στη σιωπή και τη γενική άγνοια ο Θεός ξανασυναντά στην καρδιά των σκοταδιών τον αποκλεισμένο απ’ τον Παράδεισο άνθρωπο. Χειμωνιάτικο Πάσχα είναι η Γέννησή Του, ανασκευάζει την αμαυρωθείσα εικόνα, την αναδημιουργημένη ανθρωπότητα, η οποία από εδώ και στο εξής αναγεννάται και ανασταίνεται μαζί Του» (σελ. 197-198).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Το παρόν κείμενο στηρίζεται στη σημαντική μελέτη του Ελβετού Ορθόδοξου Ιερέα και Θεολόγου Michel Quenot περί της βυζαντινής εικόνας της Γέννησης του Χριστού, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του, Η Ανάσταση και η Εικόνα, εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1998, σελ. 185-198.