Τα Κόλιαντα στον Γέρμα της παλαιάς εποχής

Του Χρίστου Γ. Γεωργίου (+1972).  

Η Παναγία με τον Χριστό.
Εικόνα στο ναό
Αγίου Αθανασίου Γέρμα.

Την νύχτα της 23ης προς την 24η Δεκεμβρίου τα παιδιά του Γέρ­μα, ιδίως του δημοτικού σχο­λείου, γυρίζουν καθ’ ομάδες στα σπίτια του χωριού και ψάλ­λουν τα Κόλιαντα. Τα Κόλια­ντα είναι τα λεγόμενα αλλού Κάλανδα (¹). Το κάθε παιδί κρατάει στο χέρι του μία ράβ­δο, που το ένα άκρο της είναι εξογκωμένο, για να κτυπά τις πόρτες κι έχει κρεμασμένο από τον ώμο του ένα σακίδιο, για να βάζει τα δώρα, που θα του δίνουν. Μερικά παιδιά, ιδίως εξωσχολικά, κρεμνούν επάνω τους και κουδούνια. Αφού συνεννοηθούν κι αντα­μώσουν τα παιδιά μίας παρέας, στις 9 μ.μ. κι αργότερα ξεκι­νούν κι αρχίζουν να τραγου­δούν τα Κάλανδα, αρχίζουν από το σπίτι του Πάντου Τζούνα, που είναι κοντά στην Πλα­τεία - το Μεσοχώρι - και με την σειρά περνούν απ’ όλα τα σπί­τια.

Όταν φθάσουν μπροστά στην πόρτα κάθε σπιτιού, 3 - 4 παιδιά της παρέας αυτής παρατετα­γμένα αρχίζουν να χτυπούν με τις μαγκούρες των - τις τζιουμπαρντανίκις - την πόρτα και συγχρόνως να τραγουδούν αυτά κι όλη η ομάδα το συνη­θισμένο από τα παλιά χρόνια τραγούδι:

Τα συχαρίκια, μώρ Κυρά,

φάσκιουσι(ν) η Πανα(γ)ιά

έκαμι(ν) Χριστόν πιδί (²).

Χριστός γιννειέτι σήμερα,

γεννειέτι κι βαφτίζιτι,

στους ουρανούς πααίνει.

Το μικρό και απλό αυτό άσμα με τους έξι στίχους του εκφρά­ζει τον όλον βίο του Χριστού.

Σε λίγο ανοίγει η πόρτα και παρουσιάζεται με μία λάμπα ο νοικοκύρης ή η γυναίκα του ή και μία γριά. Τα μέλη της πα­ρέας, μόλις εμφανισθούν, τους απευθύνουν αμέσως την ευχή «καλημέρα κι τ’ χρόν». Κι αρ­χίζει η διανομή των δώρων. Ως δώρα δίδονται σε κάθε παιδί συνήθως 2 - 3 κάστανα. Πολύ λίγα σπίτια προσφέρουν και καρύδια και ελάχιστα καλα­μπόκι βρασμένο. Αν τύχει να συγγενεύει κανένα παιδί από μία ομάδα με την οι­κογένεια ενός σπιτιού, τότε αυτό σκόπιμα και ιδιαίτερα α­πευθύνει χαιρετισμό στη γυ­ναίκα, που μοιράζει τα τρωγάλια, «καλημέρα, νιάνια, κι τ’ χρόν!».   Ε

Ο Γέρμας.

κείνη   ανταποδίδει τον χαιρετισμό με οικειότητα και προφέροντας και το όνομα του προσθέτει «στέκα, Χρή­στου, μη φέβς, σι θέλου» κ’ ύστερα βγάζει και του δίνει ένα ψωμάκι, την κουλιαντρίνα (³). Τέτοια ψωμάκια τα κά­μνουν με καθαρό σιταρένιο α­λεύρι και μ’ ένα σταυρό επάνω, τα λεν κουλιαντρίνις και τα προορίζουν στα Κόλιαντα για παιδιά συγγενών τους. Έτσι τα παιδιά περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι 2 - 3 ώρες και ταλαιπωρούνται βαδίζοντας σε λάσπες και γκαλντερίμια, αν μάλιστα τύχει να μη φωτίζει κ’ η σελήνη κ’ είναι βαθύ σκότος.

Αφού τελειώσει η περιφορά στο χωριό, επιστρέφει το κάθε παιδί στο σπίτι του, πιάνει το τζάκι και διηγείται στους δι­κούς του πώς πέρασε στα Κό­λιαντα. Στο τζάκι καίει πλούσια και ζωηρή φωτιά, γιατί την βραδιά αυτήν φροντίζουν να βάζουν σ’ αυτό χοντρά και πολλά ξύλα και μάλιστα κανέ­να μεγάλο κούτσουρο, που να καίει πολλές ώρες. Η επιμελη­μένη αυτή φωτιά έχει σχέση από το ένα μέρος με το έθιμο των Καλάνδων, γιατί τη βρα­διά αυτήν κάπως ξενυχτούν και πρέπει να έχουν καλή και συνεχή φωτιά, κι από τ’ άλλο έχει σχέση με τη γέννηση του Χριστού στην ψυχρή φάτνη της Βηθλεέμ.

Τα πολύ μικρά παιδιά πηγαί­νουν στα Κόλιαντα τις πρωινές ώρες της 24ης Δεκεμβρίου και πηγαίνουν σε σπίτια γειτονικά και συγγενικά, όπου τυγχά­νουν ιδιαίτερης υποδοχής.

Εκτός του επίσημου αυτού ά­σματος φέρεται στα στόματα του λαού κι ένα άλλο σαν πα­ραλλαγή τρόπον τινά, το οποίο δεν τραγουδιέται την βραδιά των Καλάνδων κ’ είναι αυτό:

 Κόλιαντα, μπάμπου, κόλιαντα,

κ’ ιμένα κουλιαντρίνα,

σα δε μι δίνεις κόλιαντα,

δω μ’ ένα κορίτσι,

να του φιλώ, να του τσιμπώ,

να μι ζισταίν του βράδυ.

Υπάρχει ανεπίσημο κι άλλο τε­τράστιχο, πολύ όμως σόκιν Αριστοφάνειο:

 Ιδώ μας είπαν κι ήρθαμε

κι τώρα δε μας θέλουν,

φούσκουσέ μας τάντερα…

Το 1909 ένας δάσκαλος που έ­παιζε και βιολί, ο Κωνσταντί­νος Δημητριάδης, από την Στρώμνιτσα, δίδαξε στα παιδιά το συνηθισμένο κι εξευγενι­σμένο τάχατε τραγούδι, το εξής:

Καλημέρα σας, άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας,

Χριστού την θείαν γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας,

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει κ.τ.λ., που εκφράζει κάτι το ε­πιτηδευμένο κι άχαρι, ενώ το ντόπιο μας τέρπει και μας συγ­κινεί με την απλότητα, φυσικό­τητα και το ανεπιτήδευτο. Το μέτρο τους είναι το ίδιο, που έχουν και τα δημοτικά τρα­γούδια· σε μερικούς μόνον στί­χους παρατηρείται απόκλιση από το κανονικό, στον 2 και 3 του α΄ άσματος και στον 4 του β', στους οποίους τονίζεται η πρώτη συλλαβή κάθε ποδός" (πρβλ. αρχαίο τροχαϊκό μέτρο), ενώ στους άλλους στίχους το­νίζεται η δεύτερη συλλαβή" (πρβλ. αρχαίο ιαμβικό μέτρο). Ίσως ο χρόνος να επέφερε την μεταβολή αυτήν, ο 4 π.χ. του δευτέρου άσματος ίσως προ­ήλθε από αρχικό «δως μου ένα κουρίτσι».

Νεοκλασική οικία στον Γέρμα, έτ. 1930.

ΣΥΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Σημ. Και τα Κάλανδα πάλι είναι η λατινική λέξη calendae, που σημαί­νει την πρώτη μέρα κάθε μηνός. Στις calendas του Γεννάρη οι Ρω­μαίοι απηύθυναν αναμεταξύ τους ευχές κι έδιναν και δώρα.
(2) Καλή' Κυρά, σου φερνομε καλές ειδήσεις, γέννησε η Παναγιά" γέν­νησε.

(3) Αντί κολιαντρίνα από την λέξι κόλιαντα, που σημαίνει 1) τα τραγήματα, που προσφέρονται" και 2) τα Κάλανδα.

ΑΛΛΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

”Nιάνια = θεία". “Κι τ’ χρόν” = και το χρό­νο, χρόνια πολλά". “Στέκα, Χρήστου, μη φεβς σι θέλου” = στέκα, στάσου Χρήστο, μη φεύγεις, σε θέλω". “Μπά­μπου αντί μπάμπω = γιαγιά".  “Τζιουμπαρντανίκα = μαγκούρα παιδιού Κα­λάνδων”.

Γερμανιώτες

Το Δημοτικό σχολείο του Γέρμα.

Παλαιοί Γερμανιώτες
.

Η προτομή του μακεδονομάχου Καπετάν-Γέρμα.

Εκκλησιαστικοί Επίτροποι του Γέρμα.

Άποψη του Γέρμα απ' το λόφο του Άι-Θανάση.