Τα συμβολικά δώρα των τριών Μάγων και τα τρία πνευματικά δώρα, πίστη, ελπίδα και αγάπη, που (πρέπει να) κομίζουμε αδιαλείπτως εμείς οι Χριστιανοί στον Ιησού Χριστό.

 «…νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα· μείζων δε τούτων η αγάπη» (Απόστολος Παύλος}.

    Όλοι οι Χριστιανοί γνωρίζουμε καλώς τη θαυμαστή ιστορία της Γέννησης του Χριστού, κι έχουμε στη μνήμη μας τα τρία πολύτιμα δώρα, χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα, που Του πρόσφεραν τότε οι Τρεις Μάγοι. Τα δώρα αυτά ενέχουν, κατά την άποψη ιερών Πατέρων και Θεολόγων τής εκκλησίας μας, υψηλούς συμβολισμούς, οι οποίοι παρουσιάζονται (και) στο ακολούθως πρώτο παρατιθέμενο Τροπάριο τής 24ης Δεκεμβρίου.

Τροπάριο 1ο. Τα δώρα των τριών Μάγων και οι συμβολισμοί τους.

    Διά της σμύρνης το θνητόν, διά χρυσού το βασίλειον κράτος, διά λιβάνου της Θεότητος, την υπεροχήν υπεμφαίνουσι, Βασιλείς Εθνών, απαρχάς δωροφορούντές σε, τον εν τω Σπηλαίῳ τικτόμενον, Βηθλεέμ εξ αλοχεύτου Μητρός. 

Νοηματική απόδοση του Τροπαρίου.

    Σε εσένα (Χριστέ), που γεννήθηκες στο σπήλαιο της Βηθλεέμ από αλόχευτη μητέρα, οι Βασιλείς των Εθνών πρόσφεραν τα πρώτα δώρα που δήλωναν και δηλώνουν, η σμύρνα τον ανθρώπινο θάνατό σου, το χρυσάφι τη βασιλική σου ιδιότητα, και το λιβάνι τη θεϊκή καταγωγή σου.

    Οι τρεις Μάγοι πρόσφεραν άπαξ στον Χριστό τα πολύτιμα και συμβολικά δώρα τους, εμείς οι χριστιανοί όμως καλούμαστε και πρέπει να Του προσφέρνουμε διαρκώς τα ανάλογα τους πνευματικά δώρα που αναφέρονται στο παρακάτω, δεύτερο παρουσιαζόμενο, τροπάριο της 21^ης Δεκεμβρίου.

Τροπάριο 2^ο.

    Εκ της Περσίδος Βασιλείς, χρυσόν, σμύρναν και λίβανον, τω κυηθέντι Βασιλεί, και Θεώ προσήξαν πάλαι· ημείς δε νυν προεορτάζοντες αυτού την Γέννησιν, ευσεβοφρόνως εκ ψυχής, πίστιν, ελπίδα, αγάπην, προσφέρωμεν αυτώ, την Παρθένον υμνούντες.

Νοηματική απόδοση του 2^ου Τροπαρίου.

    Οι Βασιλείς απ’ τη χώρα των Περσών μετέφεραν και πρόσφεραν κατά την παλαιά εποχή στον κυηθέντα Βασιλέα και Θεόν (: τον Χριστό) χρυσάφι, σμύρνα και λιβάνι. Εμείς δε τώρα προεορτάζοντας τη Γέννησή Του προσφέρουμε με ευσέβεια απ’ την ψυχή μας σ’ Αυτόν πίστη, ελπίδα, και αγάπη, υμνούντες έτσι την Παρθένο Μαρία.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η εικόνα της Παναγίας με την επωνυμία «Η ελεούσα τις ψυχές των αγέννητων εμβρύων και των αποθανόντων αβάπτιστων παιδιών».

 

Ένας πολύ σημαντικός εικονογραφικός τύπος τής Παναγίας μας που επινοήθηκε κατά τα νεότερα χρόνια είναι ο γνωστός με την επωνυμία «Η Παναγία ελεούσα τις ψυχές των αγέννητων εμβρύων και των αβάπτιστων παιδιών». Στις εικόνες αυτού του τύπου η Παναγία μας παρουσιάζεται σε προτομή, με θλιμμένη όψη, με πένθιμη αμφίεση, και να κρατάει στη μητρική αγκαλιά της τον μικρό Χριστό κι έναν Άγγελο Κυρίου. Ο εν λόγω Άγγελος εικονίζεται να σφιχταγκαλιάζει ένα σπαργανωμένο βρέφος, που αποτελεί συμβολική μορφή όλων των αποβαλλόμενων εμβρύων και των αποθανόντων αβάπτιστων βρεφών και νηπίων, και να το προτείνει στον Κύριο, που το υποδέχεται με τα δύο Του χέρια.

Οι εικόνες αυτού του τύπου είναι άκρως εκφραστικές και δηλωτικές τού απέραντου πόνου και της συναισθηματικής συντριβής των μητέρων που χάνουν τα έμβρυα και τα αβάπτιστα βρέφη τους, ακουσίως ή και μερικές φορές «εκουσίως». Ταυτοχρόνως είναι και λίαν παρηγορητικές για τις εν λόγω συντετριμμένες γυναίκες, καθώς και δεητικές τους προς την Παναγία και τον Χριστό για τη σωτηρία τής ψυχής των αβάπτιστων τέκνων τους, κι ένεκα τούτου αφιερώνονται κυρίως απ’ αυτές (τις γυναίκες} στους ναούς μας.

    Η στάση τής αγίας Εκκλησίας μας προς αυτές τις θλιμμένες μητέρες είναι βεβαίως πάντα συμπονετική και παρηγορητική. Ιδιαιτέρως όμως προς τις γυναίκες που αποβάλλουν «εκουσίως» τα έμβρυά τους, για λόγους που μόνον οι ίδιες και ίσως και οι οικείοι τους αντιλαμβάνονται ως πολύ σοβαρούς και ανυπέρβλητους, η Εκκλησία μας παρουσιάζεται καταγγελτική μεν και στηλιτευτική τής πράξης τους, συγχωρητική δε και στηρικτική σε μέγιστο βαθμό των ίδιων (των γυναικών).

Παλαιότερα, τα αποβαλλόμενα έμβρυα και τα αβάπτιστα βρέφη των Χριστιανών μητέρων θάβονταν σε ιδιαίτερο Νεκροταφείο ή σε κάποιο απομονωμένο μέρος του κοινού Κοιμητηρίου. Ένα τέτοιο νεκροταφείο υπάρχει εγκαταλειμμένο σήμερα σε μικρό γειτονικό χωριό του Άργους Ορεστικού. Το Νεκροταφείο αυτό έχει στο μέσον του τα ευδιάκριτα ερείπια παλαιού χριστιανικού ναού κι ένα μικρό εικονοστάσι στημένο επάνω τους.

 Σημείωση. Μερικές εικόνες του εξεταζόμενου τύπου φέρουν επάνω τους την αινιγματική προσδιοριστική επιγραφή «Μήτηρ Θεού η Παραδεισιώτισσα».

 Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η τοιχογραφία τής Γεννήσεως του Χριστού στην «Κόγχη τής Πρόθεσης» του ενοριακού ναού Γιαννοχωρίου Νεστορίου Καστοριάς (τέλη 19ου αιών.).

 

Στον ανατολικό τοίχο του Αγίου Βήματος όλων των ιερών ναών μας που έχουν ικανό μέγεθος είναι ανοιγμένες τρεις κόγχες. Η  μεγαλύτερη εξ αυτών είναι η «Κεντρική Κόγχη», που έχει στο άνω μέρος της εικονισμένη την Παναγία, συνήθως κατά τον τύπο τής Πλατυτέρας ή της Υψηλοτέρας των Ουρανών. Οι άλλες δύο εκ των τριών φέρουν αντιστοίχως τις εκφραστικές ονομασίες, «Κόγχη τής Πρόθεσης» η ευρισκόμενη στη βορειοανατολική πλευρά του Αγίου Βήματος, και «Κόγχη του Διακονικού» η υπάρχουσα στη νοτιοδυτική πλευρά του, όπου φυλάσσονται τα ιερά σκεύη τής διακονίας του ναού.

Η «Κόγχη της Πρόθεσης» φέρει αυτήν την ονομασία επειδή εντός της προτίθενται και προετοιμάζονται τα Τίμια Δώρα (Άρτος και Οίνος), πριν απ’ τη μεταφορά τους στην Αγία Τράπεζα του ναού και τον καθαγιασμό τους επ’ αυτής  {: τη μετουσίωσή τους σε σώμα και αίμα Χριστού). Η αναφερόμενη κόγχη συμβολίζει το ιερό σπήλαιο τής Βηθλεέμ και γι’ αυτό η ανάλογη κόγχη μερικών, ευάριθμων ναών μας φέρει ιστορημένη στην κοίλη επιφάνειά της τη σκηνή τής Γεννήσεως του Χριστού σ’ αυτό (το σπήλαιο). Η αντίστοιχη κόγχη όμως των περισσότερων ναών της Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει εικονισμένη εντός της τη δραματική παράσταση τής «Άκρας Ταπεινώσεως» - «Αποκαθηλώσεως», επειδή σ’ αυτήν (την κόγχη),  ως προαναφέρθηκε, προετοιμάζονται και φυλάσσονται τα Τίμια Δώρα, ήτοι ο Άρτος και ο Οίνος τής Θείας Μετάληψης.

Όλοι σχεδόν οι ιεροί ναοί της πόλης Καστοριάς και τής εκκλησιαστικής επαρχίας της έχουν απεικονισμένη στην αντίστοιχή τους «Κόγχη τής Πρόθεσης» την «Άκρα Ταπείνωση» - «Αποκαθήλωση». Ο μοναδικός ναός, εξ όσων γνωρίζει ο Γράφων, που έχει εικονισμένη στην ανάλογη κόγχη του  τη σκηνή τής Γεννήσεως του Θεανθρώπου Χριστού είναι ο ενοριακός Κοιμήσεως της Θεοτόκου τού Γιαννοχωρίου Καστοριάς. Φωτογραφία αυτής της εικονισμένης σκηνής συνοδεύει το παρόν κείμενο.

Σημείωση. Μερικοί ιερείς μας, ορθώς σκεπτόμενοι κι ενεργούντες, τοποθετούν στην κόγχη τής Πρόθεσης των ναών που έχει την τοιχογραφία τής Γεννήσεως  του Χριστού και μία μικρή φορητή εικόνα της Άκρας Ταπείνωσης, κι αντιστρόφως, στην Κόγχη που υπάρχει τοιχογραφία τής Άκρας Ταπείνωσης τοποθετούν και μία μικρή εικόνα τής Γεννήσεώς Του.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η ιερότητα του εσωτερικού χώρου των ναών μας και η πρέπουσα στάση των πιστών εις αυτόν (τον χώρο).