Το σήμαντρο των γάτων (!) στο μοναστήρι της Ζάβορδας Γρεβενών

Κείμενο του Γεωργίου Θ. Λυριτζή (+).

'Αποψη του μοναστηριού της Ζάβορδας

Το Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος / του Αγίου Νικάνορος, που βρίσκεται στη Ζάβορδα Γρεβενών, έτρεφε, από το έτος 1534 που ιδρύθηκε κι έως το έτος 1947 που λεηλατήθηκε, πολλά σκυλιά για να φυλάνε τα κοπάδια του. Γι’ αυτά τα σκυλιά έκανε ιδιαίτερο ψωμί από ακοσκίνιστο αλεύρι ανακατεμένο με πίτυρα.

Αλλά και γατιά είχε πολλά, για να καθαρίζουν τις αποθήκες και τα αμπάρια του από τους ποντικούς, που του έκαναν μεγάλη ζημιά. Αυτά τα τάιζαν από τα περισσεύματα της τραπέζης και τα καλούσαν για να ’ρθούνε να φάνε με ειδικό σήμαντρο, πού σήμαινε κάθε μεσημέρι μετά από την τράπεζα. Στο άκουσμά του συγκεντρώνονταν όλα — καμιά πενηνταριά — έξω από το τραπεζαρείο, βγαίνοντας από τα κελιά, τα υπόγεια, τις αποθήκες κι από το έξω δάσος. Το σπουδαίο είναι, ότι το δικό τους το σήμαντρο το γνώριζαν και το ξεχωρίζανε μέσα στα άλλα σήμαντρα που σήμαιναν όλη την ημέρα στο Μοναστήρι, δεν έκαναν δε ποτέ λάθος, για να συγκεντρωθούνε με άλλο ξένο σήμαντρο.

Αυτή η περίεργη τακτική σταμάτησε την εποχή του συμμοριτισμού (έτ. 1947), που πατήθηκε το Μοναστήρι από τους συμμορίτες και εγκαταλείφθηκε από τους καλόγερους.

Σήμαντρο και τάλαντο (: ξύλινο σήμαντρο)
στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου 
Κορομηλιάς Καστοριάς.

Επίμετρο.

Ποίημα του Γκέοργκ Τρακλ (1887 - 1914).

Τα Σήμαντρα / Σκιές

Το βράδυ που τα σήμαντρα διαλαλούν ειρήνη,

Ξωπίσω είμαι απ’ των πουλιών τα θαυμαστά φτερά,

Που όπως πομπές προσκυνητών, ευλαβικές, σε σμήνη,

Σε πλάτη φθινοπωρινά χάνονται λαγαρά.

………………………………………………

Αργά περιδιαβαίνοντας το λιόγερμα στον κήπο

Τη φωτεινότερή τους μοίρα σαν σε όνειρο ποθώ

Κι ούτε που νιώθω χρόνου ζύγωμα ή ενός δείκτη χτύπο,

Γι’ αυτό ψηλά στα σύννεφα κι εγώ τ’ ακολουθώ.

…………………………………………………

Χνότο ανέμου σήψης τότε με ταράζει.

Θρηνεί ο κότσυφας μες στα γυμνά κλαδιά,

Σε σκουριασμένο πλέγμα κόκκινο σταφύλι τρεμουλιάζει,

…………………………………………………

Ενώ μες στον αέρα σαν θανάσιμος χορός ωχρών παιδιών ανθίζει

Ολόγυρα σε σκούρα στόμια πηγαδιών σαθρά

Γαλάζια μια αστρομαργαρίτα παγωμένη που λυγίζει.

(Μετάφραση Γιώργου Καρτάκη).

Εικονοστάσι του αγίου Νικάνορα
στο μοναστήρι της Ζάβορδας.

Το κωδωνοστάσιο του μοναστηριού
της Ζάβορδας Γρεβενών.

Καμπάνα, σήμαντρο και τάλαντο στην
ιερά μονή Ταξιαρχών Τσούκας Νεστορίου.

Μοναχός κρούει το τάλαντο στο μοναστήρι
Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Δρυόβουνου Κοζάνης.

Εσωτερική άποψη του μοναστηριού της Ζάβορδας.

Το αλησμόνητο περιοδικό
"Βυζαντινά Σήμαντρα" της
Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς.

Μερική άποψη της βόρειας πτέρυγας
του μοναστηριού της Ζάβορδας.

Το σχέδιο ελήφθη απ' το Διαδίκτυο.

Τα σήμαντρα στο μοναστήρι της Κορομηλιάς.
Έτερη άποψη.

Σήμαντρα στο μοναστήρι του Δρυόβουνου Κοζάνης.

Το βιβλίο απ' το οποίο  ελήφθη
το παρουσιαζόμενο κείμενο (σελ. 72)

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου (17ος αιών.) στον Γέρμα Καστοριάς

Ο παρουσιαζόμενος ναός του Αγίου
Αθανασίου στον Γέρμα Καστοριάς. 17ος αιών.

Εισαγωγικά

    Ο Γέρμας Καστοριάς είναι ένα ορεινό χωριό, απ’ τα ιστορικότερα, πολυπληθέστερα και δυναμικότερα του Νομού Καστοριάς. Το αναφερόμενο Κεφαλοχώρι ιδρύθηκε περί το έτος 1600 από γηγενείς Έλληνες Μακεδόνες, που διαβιούσαν μέχρι τότε σε μικρούς κτηνοτροφικούς οικισμούς των γύρω του βουνών. Απ’ τον καιρό της ίδρυσής του κι έως τις αρχές του 20ου αιώνα έφερε τη σλαβική ονομασία "Λοσνίτσα", που σημαίνει "κακότοπος", λόγω του δύσβατου κι άγονου εδάφους του, αλλά και των ανυπότακτων κατοίκων του.

    Ο Γέρμας διέσωσε και διατηρεί σήμερα εν λειτουργία αρκετούς ιερούς ναούς, πού κατέχουν και φυλάγουν εντός τους αξιόλογες φορητές εικόνες και τοιχογραφίες, καθώς και πολύτιμα λατρευτικά σκεύη και αντικείμενα. Απ’ τους εν λόγω ναούς σημαντικότεροι είναι δύο, ο ενοριακός του Αγίου Γεωργίου (έτ. 1882) και ο κοιμητηριακός του Αγίου Αθανασίου (μέσα 17ου αι.), του οποίου το ιστορικό ανέγερσης παρουσιάζεται ακολούθως.

   

Μερική άποψη του Γέρμα. Εντός του λευκού
κύκλου διακρίνεται ο ναός του
Αγίου Αθανασίου.

Το ιστορικό ανέγερσης του ναού Αγίου Αθανασίου.

    Ο παρουσιαζόμενος ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται βορειοδυτικά του χωριού Γέρμας, πεντακόσια μέτρα περίπου έξω από τον οικισμό, στην κορυφή ενός μικρού (νυν ομώνυμού του) λόφου. Η ανέγερση τού μνημείου χρονολογείται γύρω στο έτος 1650. Το ιστορικό της οικοδόμησής του έχει, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, που άκουσε προ ετών ο γράφων από τον ιστοριοδίφη δάσκαλο Αγγελή Αγγελή († 1970), ως ακολούθως:

    Στις 16 Ιανουαρίου ενός απροσδιόριστου έτους των μέσων του 17ου αιώνα, ημέρα εορτής του Αγίου Αθανασίου, κάποιος κάτοικος της Λοσνίτσας ονόματι Αθανάσιος εξήλθε απ’ το σπίτι του και μετέβη στο λόφο όπου βρίσκεται τώρα κτισμένος ο εξεταζόμενος μεταβυζαντινός ναός, για να κόψει ξύλα απ’ το πυκνό δάσος που υπήρχε τότε εκεί. Κατά την ώρα που έκοβε ένα δένδρο, πρόβαλε ξαφνικά μπροστά του με απειλητικές διαθέσεις μία μεγάλη αρκούδα, ακολουθούμενη απ’ τα δύο αρκουδάκια της. Ο Λοσνιτσιώτης Αθανάσιος, μόλις αντίκρισε το άγριο θηρίο, όπως ήταν φυσικό, κατατρόμαξε, πάραυτα όμως θυμήθηκε τον ανήμερα εορτάζοντα άγιο Αθανάσιο και ζήτησε τη βοήθεια του φωνάζοντας: «Άϊ - Θανάση μου, σώσε με». Η αρκούδα, όταν άκουσε την αγωνιώδη έκκληση για βοήθεια του Αθανασίου, παραδόξως φοβήθηκε, οπισθοχώρησε και κρύφτηκε μέσα στο δάσος.

   

Η παλαιά προσκυνηματική εικόνα
του αγίου Αθανασίου. 17ος αιών.

Ό ξυλοκόπος, ως ευσεβής Χριστιανός που ήταν, απέδωσε την υπόψη ανέλπιστη σωτηρία του στον άγιο Αθανάσιο, του οποίου τη βοήθεια κατ’ εκείνη την κρίσιμη ώρα είχε επικαλεστεί. Για τον λόγο αυτόν, έκτισε λίγο αργότερα, στο μέρος της συνάντησής του με την αρκούδα, τον εδώ παρουσιαζόμενο ναό (την αρχική οικοδομή) του αγίου Αθανασίου, ως έκφραση ευγνωμοσύνης προς τον Σωτήρα του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ.

Μία εκτενής μελέτη για τον αναφερόμενο ναό του Αγίου Αθανασίου, Γέρμα είναι αναρτημένη στη Δ/νση:

https://sites.google.com/site/gabc1952/

Υποσελίδα ε1) θεολογικές μελέτες.

Η νεότερη εικόνα του αγίου Αθανασίου,
πάτρωνα του ναού. 19ος αιών.

Τοιχογραφία των αγίων Ιεραρχών
Κυρίλλου και Σπυρίδωνος, 17ος αιών.

Η εικόνα του Ιησού Χριστού,
17ος αιών.

Ιησούς Χριστός ο Εμμανουήλ
(εφηβικής ηλικίας) σε τοιχογραφία
του θεματικού ναού. 17ος αιών.

Ο Χριστός ευλογών. 19ος αιών.

Ο άγιος Γεώργιος,
πολιούχος του Γέρμα.
19ος αιών.

Οι άγιοι, Διονύσιος ο εν Ολύμπω
και Νικάνωρ της Ζάβορδας.

Η Παναγία Ελπίς των απελπισμένων. Η τοιχογραφία της (έτ. 1485/6) σε ναό της Καστοριάς.

Κείμενο Γιώργου Τ. Αλεξίου.

Παναγία η Ελπίς των Απελπισμένων.
Σχεδιαστικό αντίγραφο της θεματικής τοιχογραφίας
απ' τον Γ.Τ.Α.

Εισαγωγικά.

Η ευρισκόμενη στην Καστοριά εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Μοναχής Ευπραξίας είναι μία μονόχωρη βασιλική μικρών διαστάσεων, που σύμφωνα με την κτιτορική της επιγραφή οικοδομήθηκε και ιστορήθηκε το έτος 1485/6. Ο ναός αυτός παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για τους μελετητές της βυζαντινής Θεολογίας και τέχνης, διότι φέρει εντός του τοιχογραφίες τού περίφημου "Καστοριανού εργαστηρίου". Απ’ τις εν λόγω τοιχογραφίες, η πλέον πνευματική και αξιοπρόσεχτη βρίσκεται στην αψίδα της κόγχης του Αγίου Βήματος και παρουσιάζει την Παναγία ως την Ελπίδα των απελπισμένων. Αυτή η απεικόνιση της Παναγίας εξετάζεται εν συντομία ακολούθως.

a)         Περιγραφή της θεματικής τοιχογραφίας.

Στην αψίδα της ανατολικής κόγχης του αναφερόμενου ναού απεικονίζεται η Παναγία σε προτομή, έχοντας τα χέρια της υψωμένα κι ανοιχτά ως Πλατυτέρα των Ουρανών και κρατώντας στην αγκαλιά της τον μικρό Χριστό (Παιδιοκρατούσα). Το πρόσωπο της Θεομήτορος είναι πλατύ κι ευγενικό η έκφρασή της ηγεμονική, οι οφθαλμοί ειρηνικοί, η μύτη ευθεία και το στόμα της μικρό. Φοράει χειριδωτό εσωιμάτιο, που φέρει κόμπο μπροστά στο λαιμό της κι έχει ριγμένο επάνω της βαθύχρωμο μαφόριο, που στολίζεται με τρία σταυρόσχημα αστέρια και με κρόσσια στο ύψος των βραχιόνων της.

Παλαιά φωτογραφία της εξεταζόμενης εικόνισης.

Ο Χριστός εικονίζεται ως φωτοστεφανωμένο παιδίο καθισμένο στην αγκαλιά τής μητέρας Του, να ευλογεί με αμφότερα τα χέρια και να συνοδεύεται από δύο φωτεινές "δόξες" (ακτινοβολίες θεϊκού φωτός),  που είναι χιαστί κι επάλληλα τοποθετημένες στα νώτα Του και ομοιάζουν με δύο ρομβοειδή τετράπλευρα. Οι "δόξες" αυτές συμβολίζουν τα έτερα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, δηλαδή το Θεό Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα.

Η σεπτή μορφή της εικονιζόμενης Θεοτόκου πλαισιώνεται απ’ τις ονοματοσυντμήσεις τής υψηλής ιδιότητάς της, Μ(ΗΤΗ)Ρ Θ(Ε)ΟΥ και την επιγραφή Η ΕΛΠΙΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ, ενώ το πρόσωπο του Χριστού απ’ τα συμπιλήματα του ονόματός Του, Ι(ΗΣΟΥ)Σ  Χ(ΡΙΣΤΟ)Σ. Τέλος, η όλη παράσταση περιβάλλεται από έναν αψιδωτό φυτοανθοπλόκαμο (γιρλάντα), ο οποίος δηλώνει, αφ’ ενός τα λεπτά υικά αισθήματα των πιστών προς τη Θεοτόκο και αφ’ ετέρου τη μητρική αβρότητα και τρυφερότητα αυτής (της Παναγίας) προς τον Χριστό - παιδίον.

b)        Η Παναγία ελπίδα των απελπισμένων.

Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, ως γνωστόν, με το βάπτισμά τους στο Όνομα της Αγίας Τριάδος καθαρίζονται απ’ το μόλυσμα του προπατορικού αμαρτήματος, παίρνουν τη Θεία Χάρη, αναγεννιούνται πνευματικά και γίνονται έτσι πολίτες της Βασιλείας του Θεού. Από τότε και καθ’ όλη τη διάρκεια της επίγειας ζωής τους δίνουν σκληρούς και συνεχείς αγώνες εναντίον του Διαβόλου και των επιβουλών του. Κατά τους εν λόγω αγώνες, αρκετοί απ’ αυτούς πέφτουν στα δίχτυα του Σατανά και αμαρτάνουν. Αμέσως μετά όμως κυριεύονται από φόβο, ντροπή, αγωνία, μοναξιά και απελπισία.

Δυσδιάκριτη φωτογραφία της εν θέματι τοιχογραφίας.

Ευρισκόμενοι οι αμαρτωλοί άνθρωποι στην προαναφερόμενη απελπιστική κατάσταση στρέφουν το βλέμμα τους και ζητούν βοήθεια από τα Άγια Πρόσωπα, που αποτελούν τη μοναδική ελπίδα σωτηρίας τους και που είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός και η μητέρα Του, η Υπεραγία Θεοτόκος. Για τη βέβαιη ελπίδα που (πρέπει να) έχουν προς το Θεό όλοι οι Χριστιανοί, δίκαιοι και μετανοούντες αμαρτωλοί, γράφει τα εξής ωφέλιμα ένας θεόπνευστος εκκλησιαστικός συγγραφέας (έτος 1779):

«Περί της προς Θεόν ελπίδος.

Ο άνθρωπος εμπιστεύεται την ζωήν του εις τας χείρας του ιατρού, ο ναύκληρος εις ένα πλεούμενον, ο τυφλός εις ένα παιδί, και ημείς έχομεν αμφιβολίαν να παραδώσωμεν την ζωήν μας εις τας χείρας του Θεού; Ο Θεός προνοείται και τα μικρότερα ζώα, και να μην προνοείται τους ανθρώπους, οπού τους έκτισε κατ’ εικόνα Του και ομοίωσιν; Ο Θεός ευεργετεί τους απίστους και αμαρτωλούς, οπού καθ’ εκάστην βλασφημούσι το Όνομά Του το άγιον, και θέλει αφήσει από τας χείρας Του τους Χριστιανούς, οπού τον αγαπούσι και καθ’ εκάστην τον προσκυνούσιν;»

Η κόγχη του ναού
όπου η τοιχογραφία.

Το δεύτερο άγιο Πρόσωπο μετά τον Χριστό Θεό, το οποίο αποτελεί την ελπίδα σωτηρίας όλων των αγωνιζόμενων πιστών, ιδιαίτερα δε των απελπισμένων, είναι η Θεοτόκος. Η πονεμένη μητέρα του Χριστού και όλων μας, που είδε το μονάκριβο παιδί της να σταυρώνεται στο Γολγοθά, νιώθει απόλυτα το σπαραγμό και την αγωνία των πονεμένων, καταλαβαίνει καλά την απελπισία των ασθενών και των αδύνατων και γι’ αυτό τους απλώνει χέρι βοηθείας και μεσιτεύει διαρκώς στον Υιόν της για την ανακούφιση και τη λύτρωσή τους. Η παραπάνω αλήθεια για την ελπίδα των απελπισμένων προς τη Θεοτόκο  καταγράφεται σε πολλά κείμενα Πατέρων της Εκκλησίας μας, αποτυπώνεται επιτυχώς σε αγιογραφίες των ναών μας, όπως συμβαίνει στην εξεταζόμενη παράσταση της Πλατυτέρας, και ομολογείται ποιητικά σε λειτουργικούς μας ύμνους, ως οι ακόλουθοι:

Εξαποστειλάριον: Ελπίς των απηλπισμένων Πανύμνητε Θεοτόκε μετά δακρύων βοώ σοι εκ βάθους μου της καρδίας εξάρπασόν με Παρθένε εκ των του Άδου κευθμώνων.

α' Θεοτοκίον: Θεοτόκε, η ελπίς και προστασία των σε υμνούντων, άρον τον κλοιόν απ’ εμού τον βαρύν, τον της αμαρτίας και ως Δέσποινα αγνή μετανοούντα δέξαι με.

β΄ Θεοτοκίον: Άχραντε Δέσποινα, Θεογεννήτορ η ελπίς των εις σε προστρεχόντων, και λιμήν των εν ζάλη, τον ελεήμονα και Κτίστην και Υιόν σου, ιλέωσαι καμοί, ταις ικεσίαις ταις σαις.

Επιλογικά.

   Η παρουσιαζόμενη τοιχογραφία της Παναγίας - Πλατυτέρας των Ουρανών λογίζεται σημαντική και αξιοπρόσεχτη, διότι με τη συνοδευτική της επιγραφή “Η ελπίς των απελπισμένων” πιστοποιεί και μας γνωστοποιεί, ότι η Παναγία αποτελεί την ελπίδα και το στήριγμα όλων των ανθρώπων που υποφέρουν και αγωνίζονται εδώ στη γη, καθότι δέεται πρόθυμα και συνεχώς γι’ αυτούς στο Θεό Υιόν της, τον Ιησού Χριστό.

Η είσοδος στο ναό του Αγίου Νικολάου
Μοναχής Ευπραξίας.

Σημειώσεις

1). Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα εκτενέστερης μελέτης αναφερόμενης στην καστοριανή τοιχογραφία της Παναγίας που επιγράφεται “Η Ελπίς των απελπισμένων”, η οποία (μελέτη) δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα Καστοριανή Εστία, αριθμ. Φύλλ. 616/19-9-1997. Δύο φωτοτυπημένες σελίδες αυτής της δημοσίευσης παρουσιάζονται εδώ.

2) Στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ορθοδοξίας υπάρχουν αρκετές ιερές εικόνες της Παναγίας που ορίζονται με την επωνυμία “Η Ελπίς των απελπισμένων ”. Η γνωστότερη απ’ αυτές βρίσκεται στην Αιτωλοακαρνανία και αποτελεί την εφέστια εικόνα της ιεράς μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου της Μυρτιωτίσης, της επονομαζομένης “Η Ελπίς των απελπισμένων”. Η σύναξη της εν λόγω εικόνας τιμάται την πρώτη Κυριακή του Οκτωβρίου εκάστου έτους.

Η εξωτερική ανατολική πλευρά του ναού.

Η πανέμορφη Καστοριά. Φωτογ. 11-1-2015.

 Παναγία η Ελπίς των Απελπισμένων.
Η εφέστια εικόνα της ιεράς μονής
Παναγίας της Μυρτιάς, Αιτωλοακαρνανίας.

Τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου
στον ομώνυμο ναό της Μοναχής Ευπραξίας.

Άνθινες διακοσμήσεις στο ναό του
Αγίου Νικολάου Μοναχής Ευπραξίας.

Η 1η σελίδα της δημοσιευμένης μελέτης
που αναφέρεται στη θεματική τοιχογραφία.

Η 2η σελίδα της υπόψη μελέτης.

Το “Φωτάναμα” της ιεράς μονής Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας Γρεβενών, που ήταν αναμμένο συνεχώς επί 413 (!) χρόνια (1534 – 1947).

Κείμενο του Γεωργίου Θ. Λυριτζή (+).

Το ψηφιδωτό της Μεταμόρφωσης του Χριστού
στην εξωτερική πύλη της ιεράς μονής
του Άι-Νικάνορα Ζάβορδας Γρεβενών.

Στα μοναστήρια που ήσαν σε ορεινά μέρη ή γενικώς ψυχρά κλίματα, εχρησιμοποιούντο χώροι με εστίες, τα λεγόμενα φωτανάματα, όπου συγκεντρώνονταν oι μοναχοί κατά το χειμώνα για να θερμανθούν, έπειτα από τις νυκτερινές Ακολουθίες ή κατά τα διαλείμματα αυτών (Α. Ορλάνδου, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, β΄ έκδοσις σ. 68 κ. ε. και 93 παράγ. 2). Τέτοιο φωτάναμα είχε και το Μοναστήρι του Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας που ήτανε δίπλα από την τράπεζα, κτίσμα της εποχής του Αγίου. Εδώ είχε την ιδιαιτέραν ονομασίαν «λύκος», για τούς λόγους που θα ειπούμε πιο κάτω.

Το φωτάναμα ή ο λύκος του Μοναστηρίου είναι ένας μικρός θολογύριστος χώρος, στρωμένος με παλιές κεραμόπλακες. Εις το μέσον έχει μια τετράγωνη χτιστή και χαμηλήν εστία, που περιβάλλεται από ξύλινο πλαίσιο. Μια τρύπα ανοιγμένη στην οροφή του χρησίμευε για να βγαίνει ο καπνός. Επάνω στην εστία τοποθετούσαν μια μακριά τετράποδη σιδερένια σχάρα, για να στηρίζονται τα ξύλα. Η σχάρα από το σχήμα της είχε βαπτισθεί «λύκος», που έδωσε και στο φωτάναμα αυτό του Μοναστηριού το όνομά της. Εκεί συγκεντρώνονταν τα χειμωνιάτικα βράδια, έκτος από τους πατέρας και το άλλο προσωπικό του Μοναστηρίου, και οι προσκυνηταί, που καθώντας ολόγυρα στην εστία, εζεσταίνονταν στη θεόρατη φωτιά της. Ο λύκος ετροφοδοτούσε με ζιάρι (ανθρακιά) όλα τα μαγκάλια του Μοναστηριού, που λειτουργούσαν το χειμώνα στα κελιά, ξενώνας κ.λ.π.

Το λύκο τον πρωτοάναψεν  άγιος Νικάνωρ και τον διατηρούσε το Μοναστήρι άσβηστο μέχρι την εποχή του εμφυλίου πολέμου (1947). Τότε έσβησε για πρώτη φορά, έπειτα από 413 χρόνια, γιατί αναγκαστήκανε οι καλόγεροι απ’ τους αντάρτες να εγκαταλείψουνε το Μοναστήρι.

 

Η ιερά μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
(ή του  Άι-Νικάνορα) στη Ζάβορδα Γρεβενών

  Το φωτάναμα αυτό, στα πρώτα χρόνια, εχρησιμοποιείτο και ως μαγειρείον του Μοναστηρίου, όπου η παρασκευή του φαγητού γινότανε σε καζάνι κρεμασμένο από την οροφή με αλυσίδα πάνω στην εστία.

(Γεωργίου Θ. Λυριτζή, Ο όσιος Νικάνωρ και το Μοναστήρι του, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών, Γρεβενά 1995, σελ. 47-48).

Ο όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω
και ο άγιος Νικάνορας Ζάβορδας.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου, (το λεγόμενο Γυναικείο)
στους πρόποδες του όρους της Ζάβορδας.
Στο βάθος η ιερά μονή του Άι-Νικάνορα.

Ο εσωτερικός περίβολος (μερική άποψη)
του μοναστηριού της Ζάβορδας.

Πτέρυγα κελιών του μοναστηριού.

Το Φωτάναμα στο μοναστήρι Ταξιαρχών
Τσούκας Νεστορίου Καστοριάς.

Ο δάσκαλος  Γιώργος Αλεξίου προσκυνητής
στο μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα Ζάβορδας.