Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2021

Ο βυζαντινός ναός της Παναγίας στο χωριό Χάλαρα Κορεστείων Καστοριάς

 

Γράφει ο Γιώργος Τ. Αλεξίου

 Η γεωγραφική περιφέρεια των Κορεστείων Καστοριάς είναι, κατά γενική και αντικειμενική εκτίμηση, μία απ’ τις ομορφότερες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και γενικότερα της Ελλάδος. Οι κάτοικοί της ήταν ανέκαθεν και είναι πολύ καλοί άνθρωποι, άριστοι πατριώτες και ευσεβείς χριστιανοί.

Κατά την αρχαία εποχή, οι άλκιμοι νέοι των Κορεστείων έλαβαν μέρος ως επίλεκτοι στρατιώτες στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατέκτησαν κι εκπολίτισαν την Οικουμένη. Αργότερα, στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι γενναιόψυχοι Κορέστες προάσπιζαν επιτυχώς τα σύνορα του Ελληνισμού απ’ τους βαρβάρους επιδρομείς και κατηχούσαν στο Χριστιανισμό τα διάφορα αλλόθρησκα φύλα που πλησίαζαν στην περιοχή τους.

    Κατά την προαναφερθείσα βυζαντινή περίοδο, διοικητικό και πολιτισμικό κέντρο των Κορεστείων ήταν μία σημαντική πόλη, που δεν γνωρίζουμε το όνομά της, η οποία βρισκόταν στην τοποθεσία «Μπούτες» ή «Πούτεσι», απέναντι απ’ το χωριό Χάλαρα, προς την πλευρά του Αγίου Αντωνίου. Οι φιλόχριστοι κάτοικοι αυτής της πόλης είχαν κτίσει αρκετούς ιερούς ναούς εντός και πέριξ του οικισμού τους. Ένας απ’ τους εν λόγω ναούς ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και σωζόταν σχεδόν ακέραιος έως το έτος 1815, στο Νεκροταφείο των Χαλάρων.


    Ο προαναφερόμενος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου καταστράφηκε κατά το μνημονευόμενο έτος 1815 από Τουρκαλβανούς επιδρομείς. Αμέσως όμως, οι ευσεβέστατοι κάτοικοι των Χαλάρων ανήγειραν επάνω στα ερείπιά του έναν άλλον ναό, που τον διακόσμησαν με υπέροχες τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Απ’ τον προϋπάρχοντα ναό διασώθηκαν μόνον οι πήλινες πλάκες του δαπέδου του και οι κυκλικές βάσεις των ξύλινων κιόνων, που χώριζαν τον κυρίως ναό σε τρία κλίτη.

Η κτητορική επιγραφή του δεύτερου, του μεταβυζαντινού ναού, είχε ως εξής, σύμφωνα με τον αείμνηστο Παντελή Τσαμίση, που πρόλαβε και την κατέγραψε πριν το έτος 1949:

« Ανιστορήθη και εκαλλωπίσθη ο ναός ούτος της εν Αγίοις Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, διά συνδρομής και κόπου και εξόδων και δαπάναις του αιδεσιμωτάτου Παπά Ιωάννου και των τιμιωτάτων Δημητρίου, Αγγελή, Τραγιάννη. Εθεμελιώθη διά χειρός Αναστασίου Κωνσταντίνου εκ Μεγαρόβου, 1815.»


    Ο εν λόγω δεύτερος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ήταν, δυστυχώς, πρόχειρα κατασκευασμένος, με πέτρες και ωμούς πλίνθους και γι’ αυτό, κατά την περίοδο του Ανταρτοπολέμου (1946 – 1949), κατέπεσε η στέγη του και ο νότιος τοίχος του μαζί με τις επ’ αυτού υπάρχουσες τοιχογραφίες. Μετά απ’ αυτήν τη μερική καταστροφή του, η αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία έδειξε – πριν αρκετά χρόνια – κάποιο σχετικό ενδιαφέρον, διενήργησε εντός του ολιγοήμερες ανασκαφές, τοποθέτησε μία πρόχειρη σκεπή κι έκτοτε τον εγκατέλειψε στην τύχη του.

Σήμερα, οι ευσεβείς προσκυνητές και οι αρχαιόφιλοι επισκέπτες του αναφερόμενου μνημείου αντικρίζουν με θλίψη τις μισοκατεστραμμένες αγιογραφίες του, θαυμάζουν την ανθρωπόμορφη τοιχογραφία της αγίας Τριάδος, που βρίσκεται στο αέτωμα του αγίου Βήματος, παρατηρούν με έκπληξη τα δοχεία αντήχησης που είναι ενσωματωμένα στους τοίχους του κι εύχονται, να ευαισθητοποιηθούν επιτέλους οι αρμόδιες εκκλησιαστικές και πολιτικές Αρχές και να διασώσουν ό,τι μπορεί να διασωθεί απ’ τον εν λόγω ναό.

Σημείωση. Βλέπε επίσης για τον εξεταζόμενο ναό των Χαλάρων:

https://fos-kastoria.blogspot.com/2019/12/1815.html










Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 2021

Το αξιόλογο ιστορικό Αρχείο του Γερμανιώτη Μακεδονομάχου Στέργιου Μίσιου (1855 – 1938)

 

Καραμπάτη Γ. Περσεφόνη, Κοινωνικές ανακατατάξεις στη Δυτική Μακεδονία κατά το Μακεδονικό Αγώνα, μεταπτυχιακή εργασία, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φ.Λ.Σ., Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1996, 158 σ. με παράρτημα 111 εγγράφων περί Μακεδονικού Αγώνα.


Η εργασία διερευνά τη στάση των μακεδονικών κοινοτήτων στον εθνικό αγώνα μεταξύ 1904-08, τις αλλαγές στους κόλπους της παραδοσιακής ως τότε κοινωνίας και τις γενικότερες πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές, λόγω της εμφάνισης και δράσης των ένοπλων ομάδων στην μακεδονική ύπαιθρο, ως την ενσωμάτωση της περιοχής στο ελληνικό κράτος. Παράδειγμα προς μελέτη αποτελεί η κοινότητα Γέρμα και βάση του υλικού της έρευνας το αρχείο το Στέργιου Μίσιου, προκρίτου του χωριού Γέρμα. Το αρχείο περιλαμβάνει 135 έγγραφα της περιόδου 1791 - 1923. Το υλικό διακρίνεται σε τέσσερεις ενότητες : α) I) κρατικά οθωμανικά έγγραφα - ταυτότητες των αρχών 20ου αι. ii) ιδιωτικά συμφωνητικά, πωλητήρια και ομολογίες της περιόδου 1791-1923, β) χειρόγραφα, επιστολές, αποδείξεις εξόδων και πληρωμών της ένοπλης φάσης του Μακεδονικού Αγώνα, γ) έγγραφα που αφορούν τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1912 και δ) δύο ιδιωτικές επιστολές του 1914 και 1916. Τα περισσότερα έγγραφα του αρχείου αφορούν τη ζωή των απλών κατοίκων του Γέρμα στο πλαίσιο του θεσμού της κοινοτικής αυτοδιοίκησης, τη διασάλευση της παραδοσιακής τάξης στην κοινότητα από την εμφάνιση των ανταρτών του Μακεδονικού Αγώνα και τις συνέπειες που έφεραν οι παρεμβάσεις τους στον κοινοτικό θεσμό στη διάρκεια των περιόδων 1904 - 08 και 1912 - 13. Τα τρία πρώτα κεφάλαια της εργασίας παρουσιάζουν την οργάνωση της κοινοτικής ζωής και δράσης στη Μακεδονία, τους παραδοσιακούς φορείς της εξουσίας (κοινοτικοί και εκκλησιαστικοί άρχοντες, ληστές), τις μεταβολές στο διοικητικό μηχανισμό με την εμφάνιση και τη δράση των ένοπλων σωμάτων και την οργάνωση του αγώνα (Μακεδονικό Κομιτάτο, Προξενεία Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης, αρχηγοί του Αγώνα και των σωμάτων), τις σχέσεις μεταξύ στρατιωτικών και καπεταναίων ή των οπλαρχηγών και των προυχόντων, τις τοπικές ισορροπίες και τις κομματικές αντιπαλότητες. Το τέταρτο κεφάλαιο αποτελεί την ανάπτυξη του σχετικού παραδείγματος της κοινότητας Γέρμα.


Σημείωση. Βλέπε για τον Στέργιο Μίσιο :

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%AF%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82







Δευτέρα 25 Ιανουαρίου 2021

Οι Τρεις Ιεράρχες εικονιζόμενοι ως Μοναχοί {+30 Ιανουαρίου}. Πρωτότυπη παράστασή τους σε ναό της Καστοριάς {16ος αιών}.

 

Κείμενο του Γιώργου Τ. Αλεξίου.


    Οι Τρεις μεγάλοι Ιεράρχες, και επιφανείς άγιοι, και θεολόγοι της Εκκλησίας μας, και οικουμενικοί διδάσκαλοι, Ιωάννης ο Χρυσόστομος (349 - 407), Βασίλειος ο Μέγας (330 - 379) και Γηγόριος ο Θεολόγος (329 - 390), είναι και λογίζονται ως οι
προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών τής Ορθόδοξης πατρίδας μας. Οι δύο πρώτοι εξ αυτών των τριών αγίων, δηλαδή ο Πατριάρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Επίσκοπος Καισαρείας Μέγας Βασίλειος, πριν λάβουν το ιερατικό και το αρχιερατικό τους αξίωμα υπήρξαν κι έζησαν μερικά χρόνια ως Μοναχοί, ο δε τρίτος εξ αυτών, ο Πατριάρχης άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, έζησε λίγο καιρό ως Μοναχός και συνασκήτεψε με τον αδελφικό του φίλο Μέγα Βασίλειο.


Ο καθένας απ' αυτούς τους τρεις μεγάλους αγίους εορτάζει ξεχωριστά σε συγκεκριμένη ημερομηνία, εορτάζουν όμως και όλοι μαζί στις 30 Ιανουαρίου εκάστου έτους. Κατ' ανάλογο τρόπο, αυτοί οι Τρεις άγιοι Ιεράρχες εικονίζονται σε φορητές εικόνες και τοιχογραφίες ο καθένας μόνος του, αλλά και όλοι μαζί ως τριάδα αγίων.

Οι αναφερόμενοι Τρεις Ιεράρχες σε όλες σχεδόν τις υπάρχουσες εικονίσεις τους, που βεβαίως είναι πάμπολλες, παρουσιάζονται ενδεδυμένοι με τα αρχιερατικά τους άμφια. Τέτοιες απεικονίσεις υπάρχουν σε όλους τους ιερούς ναούς της πατρίδας μας, καθώς και στα πλείστα των σχολείων της και σε αρκετά εικονοστάσια οικιών αυτής. Στην πόλη τής Καστοριάς όμως, και πιο συγκεκριμένα στο βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου του Βουνού (14ος αιών), υπάρχει μία τοιχογραφία τους χρονολογούμενη στον 16ο αιώνα, στην οποία απεικονίζονται με μοναχικό ένδυμα. Η τοιχογραφία αυτή είναι πολύ σημαντική και ενδιαφέρουσα, αφενός μεν για τη σπανιότητά της κι αφετέρου για το φιλομοναχικό πνεύμα που εκφράζει. Σημειωτέον, ότι ο υπόψη ναός τού Αγίου Γεωργίου υπήρξε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα καθολικό αστικής ιεράς μονής, και προφανώς γι' αυτό περιέλαβε - περιλαμβάνει την απεικόνιση των τριών Ιεραρχών με την αρχική, την μοναχική τους ιδιότητα.


Δύο φωτογραφίες της θεματικής τοιχογραφίας των Τριών Ιεραρχών ως Μοναχών παρουσιάζονται εδώ.

Απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών.

Τους τρεις μεγίστους φωστήρας, της Τρισηλίου Θεότητος, τους την οικουμένην ακτίσι, δογμάτων θείων πυρσεύσαντας· τους μελιρρύτους ποταμούς της σοφίας, τους την κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας· Βασίλειον τον μέγα, και τον θεολόγον Γρηγόριον, συν τω κλεινώ Ιωάννη, τω την γλώτταν χρυσορρήμονι· πάντες οι των λόγων αυτών ερασταί, συνελθόντες ύμνοις τιμήσωμεν· αυτοί γαρ τη Τριάδι, υπέρ ημών αεί πρεσβεύουσιν.

Απόδοση στη Νεοελληνική.

Όλοι όσοι θαυμάζουμε τους λόγους των τριών μεγάλων Φωστήρων της τρισυπόστατης θεότητας, δηλαδή το Μέγα Βασίλειο, το Γρηγόριο το θεολόγο και τον ξακουστό Ιωάννη που το στόμα του έβγαζε χρυσάφι, ας τους τιμήσουμε με ύμνους. Γιατί αυτοί φώτισαν την οικουμένη με θείες διδασκαλίες. Γιατί σαν ποταμοί σοφίας πότισαν όλη την κτίση με τα άγια νερά της θεογνωσίας, και γιατί αυτοί μεσολαβούν και παρακαλούν πάντα την Αγία Τριάδα για μας.


{Η απόδοση του Απολύτίκιου στη Νεοελληνική ελήφθη από το Ιστολόγιο “Πατερικός”}.

Παρατήρηση. Καλόν κι ωφέλιμον θα είναι, όλες οι ιερές μονές της πατρίδας μας να έχουν και από μία τουλάχιστον απεικόνιση των Τριών Ιεραρχών με μοναχική αμφίεση.

























Πέμπτη 14 Ιανουαρίου 2021

Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου “Βογατσιώτικη Ντοπιολαλιά” του κ. Χρήστου Βελιάνου.

 

Κυκλοφόρησε προσφάτως σε β΄ έκδοση {Θεσσαλονίκη 2021} το αξιόλογο βιβλίο “Βογατσιώτικη Ντοπιολαλιά” του Βογατσιώτη κ. Χρήστου Βελιάνου. Η ύλη τού βιβλίου τής εν λόγω β΄ έκδοσης είναι επαυξημένη και εμπλουτισμένη εν σχέσει προς αυτήν της πρώτης. Οι σελίδες του είναι τώρα 150, δηλαδή 50 περισσότερες, περιλαμβάνονται δε εντός του πιο πολλά κείμενα και φωτογραφίες.

Το αναφερόμενο βιβλίο του κ. Βελιάνου, τόσον της α΄ έκδοσης, όσον και της β΄ τοιαύτης, αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για μαθητές, φοιτητές και γενικότερα για όλους τους συμπατριώτες μας που έχουν σχετικά ενδιαφέροντα. Κατά γενική ομολογία πρόκειται για ένα αξιόλογο πόνημα τού κ. Βελιάνου και γι΄αυτό έτυχε και πάλι ενθουσιώδους υποδοχής απ΄ όλους τους συγχωριανούς του Βογατσιώτες κι ευρύτερα τους φιλομαθείς Δυτικομακεδόνες.

Εδώ, μαζί με το παρόν κείμενο παρουσιάζονται και μερικές σελίδες τού βιβλίου με κείμενα και φωτογραφίες.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Σημείωση. Για το βιβλίο “Βογατσιώτικη Ντοπιολαλιά” της πρώτης έκδοσης βλέπε:

http://fos-kastoria.blogspot.com/2019/11/2019.html



























Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2021

Τα υπέροχα λιθανάγλυφα έτους 1857 στο μοναστήρι Αγίων Αναργύρων Μελισοτόπου Καστοριάς.

 

Το σεπτό μοναστήρι των τριών Αγίων Αναργύρων, Κοσμά, Δαμιανού και Παντελεήμονος, που βρίσκεται σε μια βουνοπλαγιά του όρους Βίτσι και πλησίον του χωριού Μελισσότοπος Καστοριάς, ιδρύθηκε από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό (11ος αιών). Στο μοναστήρι αυτό μόνασαν κατά τους πρώτους αιώνες τής θεοφιλούς δράσης του δύο άγιοι της Εκκλησίας μας, ο ηγούμενός του άγιος Αρσένιος ο εν Μελισσοτόπω (περί το έτος 1400) και ο άγιος Νεκτάριος ο Καρεώτης (+ 1500).

    

Κατά το έτος 1734, το αναφερόμενο μοναστήρι καταστράφηκε από Τουρκαλβανούς ληστές, αλλά μία εικοσαετία εργότερα, το 1754 ανοικοδομήθηκε από τον εκ Σίφνου ιερομόναχο Γεράσιμο.

    Το έτος 1857 οι τότε μοναχοί του ανήγειραν ένα νέο καθολικό, ναόν των Αγίων Αναργύρων ρυθμού βασιλικής, το(ν) οποίον διακόσμησαν εξωτερικώς με καταπληκτικά λιθανάγλυφα. Εντός του τοποθέτησαν το αξιόλογο τέμπλο τού παλαιότερου καθολικού, καθώς και τις μεγάλες φορητές εικόνες του, που χρονολογούνται στο έτος 1763.

Τα προαναφερόμενα λιθανάγλυφα τού καθολικού της υπόψη ιεράς μονής είναι περίπου 30. Εξ αυτών, τα οκτώ μαρμάρινα είναι τα πιο σημαντικά. Πρόκειται για οκτώ μαρμάρινες πλάκες διαστάσεων 40 χ 50 εκ. περίπου, απ' τις οποίες οι επτά είναι τοποθετημένες – αναρτημένες στον εξωτερικό τοίχο της μεγάλης κόγχης του Αγίου Βήματός του. Οι πλάκες αυτές φέρουν στην όψη τους καταπληκτικές ανάγλυφες παραστάσεις εκκλησιαστικού περιεχομένου.


Φωτογραφίες της ιεράς μονής Αγίων Αναργύρων Μελισσοτόπου, καθώς και των μαρμάρινων πλακών με τις ανάγλυφες εκκλησιαστικές παραστάσεις συνοδεύουν το παρόν κείμενο.

Σημειώσεις

  1. Για τον άγιο Αρσένιο τον εν Μελισσοτόπω βλέπε: http://fos-kastoria.blogspot.com/2013/10/1400.html

2) Για τον άγιο Νεκτάριο τον Καρεώτη βλέπε: http://www.saint.gr/3160/saint.aspx