Σάββατο 31 Δεκεμβρίου 2011

«Ως όναρ, ως άνθος ο χρόνος του βίου τρέχει».

Οι δύο συμβολικές παραστάσεις του ανθρώπινου βίου στο ναό του Προδρόμου, στο Απόζαρι Καστοριάς (έτ. 1727).

Πίν. 1. Οι δύο παραστάσεις
του ανθρώπινου βίου.
Στο Γυναικωνίτη της εκκλησίας του Προδρόμου συνοικίας Απόζαρι Καστοριάς είναι ζωγραφισμένες σε κατακόρυφη επαλληλία και συνέχεια δύο συμβολικές ζωγραφιές του «μάταιου βίου του κόσμου τούτου» (Πίν. 1). Η υπερκείμενη απ’ τις εν λόγω δύο ζωγραφιές, οι οποίες είναι διαφορετικές μεταξύ τους (: είναι ομοθεματικές, αλλ’ ετερόμορφες), προβάλλει τον «τροχό του ανθρώπινου βίου» (Πίν. 2, 3), ενώ η υποκείμενη δείχνει στους εκκλησιαζόμενους Χριστιανούς το «δένδρο της ζωής του ανθρώπου» (Πίν. 4). Περιγραφικά, αυτές οι δύο παραστάσεις έχουν ως ακολούθως:

a)    Ο τροχός του ανθρώπινου βίου (Πίν. 1, 2, 3).
Αυτή η αλληγορική εικαστική παράσταση είναι ευρηματική και ιδιαίτερα όμορφη. Στο κάτω μέρος της είναι ζωγραφισμένη μια μαρμάρινη δεξαμενή, γεμάτη νερό. Στο μέσον αυτής της δεξαμενής στέκεται όρθια μια κολόνα, που έχει στην κορυφή της έναν ιδιόμορφο τροχό, τοποθετημένον κάθετα. Ο εν λόγω τροχός διαθέτει εσωτερικά έξι ακτίνες και ομοιάζει εξωτερικά με έναν κυκλικό κι επίπεδο δακτύλιο, που περιστρέφεται κατακόρυφα.
Ο υπόψη περιμετρικός δακτύλιος του τροχού είναι χωρισμένος σε οκτώ τμήματα, στα οποία είναι ζωγραφισμένοι, κατ’ αντιστοιχία, ισάριθμοι άνθρωποι κλιμακωτής ηλικίας( παρουσιάζονται κατά δεκαετία). Συγκεκριμένα, στο κάτω δεξιό τμήμα του τροχού είναι ζωγραφισμένο ένα δεκαετές παιδί, στο αμέσως παραπάνω εικονίζεται ένας εικοσαετής νέος, και πιο πάνω ένας τριαντάρης άντρας.
Πίν. 2. Ο αλληγορικός τροχός
του ανθρώπινου βίου.
Στο τέταρτο τμήμα, που βρίσκεται στην κορυφή του τροχού, παρουσιάζεται ένας άνδρας σαράντα ετών, καθισμένος σε ηγεμονικό θρόνο, με βασιλικό στέμμα στην κεφαλή του και με πολυτελή ενδυμασία. Στα επόμενα τρία πλαίσια απεικονίζονται ισάριθμοι άντρες σε αναποδογυρισμένη στάση. Τέλος, στο όγδοο τμήμα του τροχού είναι αποτυπωμένη η μορφή ενός γέρου ογδοντάρη, που εικονίζεται να πηδάει και να πέφτει μέσα σε μια δεξαμενή, που συμβολίζει το θάνατο και τον τάφο του.
  • Στο σημείο αυτό αναφέρουμε πληροφοριακά, ότι οι αντίστοιχες ανθρώπινες μορφές ομοθεματικών παραστάσεων, που υπάρχουν σε άλλους μεταβυζαντινούς ναούς της πατρίδας μας, έχουν γραμμένες δίπλα στα στόματά τους τις εξής υποθετικές ρήσεις τους:
  • Ο 10ετής παις: «Άρα και πότε διαβάς ανέλθω εις τα άνω;».
  • Ο 20ετής νέος: «Στρέφου, ω χρόνε, εν σπουδή όπως ταχύ ανέλθω».
  • Ο 30ετής νέος άνδρας: «Ιδού εγγύς ελήλυθα καθίσαι εις τον θρόνον».
  • Ο 40ετής άνδρας: «Ποίος υπάρχει ως εμέ και τις υπέρτερός μου;».
  • Ο 50ετής άνδρας: («Ποίος υπάρχει ως εμέ και τις υπέρτερός μου;»).
  • Ο 60ετής πρεσβύτης: «Άρα, ω χρόνε, ως ορώ παρήλθε η νεότης;»
  • Ο 70ετής γέρων: «Ω, πως εμέ τον δύστηνον ηπάτησας, ω χρόνε».
  • Ο 80ετής γέρων: «Βαβαί, βαβαί, ω θάνατε, τις δύναται φυγείν σου;».
Πίν. 3. Σχεδιαστική απόδοση
της παράστασης του τροχού της ζωής.
b)   Το δένδρον της ζωής του ανθρώπου (Πίν. 1, 4).
Κάτω ακριβώς απ’ την προπεριγραφόμενη εικόνιση του συμβολικού «τροχού» και σε συνέχειά της, βρίσκεται η αλληγορική παράσταση του δένδρου της ζωής του ανθρώπου (Πίν. 4). Η παράσταση αυτή φιλοτεχνήθηκε σύμφωνα με τον καθιερωμένο εικονογραφικό της τύπο, που έχει, κατά περιγραφή του Φώτη Κόντογλου, ως εξής:
«Δένδρον. Και επάνω εις αυτό στεκόμενος άνθρωπος. Και δύο ζώα ως ποντικοί, ο ένας άσπρος και ο άλλος μαύρος, τραγανίζοντες με τους οδόντας των τον κορμόν του δένδρου. Και ο λευκός ποντικός παριστάνει την ημέραν, ο δε μαύρος την νύκτα, ήγουν και οι δύο μαζί τον χρόνον, οπού τρώγει την ζωήν του ανθρώπου ημέραν και νύκτα.
Η εικών φέρει ταύτην την επιγραφήν: Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ».

 
Πίν. 4. Η παράσταση του δέντρου
της ζωής του ανθρώπου.

Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου 2011

Η «ρακοχαρά» στην Καστοριά.

Καζάνι ρακής στη Λιθιά Καστοριάς.
Η ρακή είναι ένα ποτό που παρασκευάζεται από το απόσταγμα των βρασμένων στέμφυλων (τσίπουρων) σε ειδικό καζάνι (: λέβητας, άμβυξ, λαμπίκος). Το καζάνι αυτό είναι στερεωμένο επάνω σε μια μεγάλη πυροστιά, που βρίσκεται σε «χαγιάτι» (: βασικό βοηθητικό κτίσμα στην εξωτερική αυλή του καστοριανού σπιτιού, ισόγειο ή και με πατάρι). Με την επανάληψη του αποστάγματος γίνεται το λαμπικάρισμα της «μεταβγαλμένης ρακής», δυνάμεως πολλών γράδων.
Παλαιότερα, τα ρακοκάζανα της Καστοριάς και των χωριών της περιοχής της λειτουργούσαν μέρα και νύχτα μέσα στην ομιχλώδη ατμόσφαιρα του Νοεμβρίου και του Δεκεμβρίου. Η δοκιμή της ρακής έπαιρνε τότε χαρακτήρα συμποσίου. Στο «χαγιάτι» του σπιτιού συγκεντρώνονταν και κάθονταν σε πρόχειρους πάγκους και «κουρτίνες» οι γείτονες και οι περαστικοί φίλοι και μερακλήδες για να «δοκιμάσουν» την καινούρια ρακή. Και αυτή, ζεστή και σταγόνα – σταγόνα έσταζε από τον «λαμπίκο» και γλιστρούσε στο λαρύγγι των πιστών του Διονύσου. Με τραγούδια και με «χόσικα» (: αστεία, ανέκδοτα) διεξαγόταν η «ρακοχαρά», όπως και η άλλη συγγενική της «γουρουνοχαρά». Οι σκοτεινές εκείνες νύχτες έκρυβαν μια γοητεία, καθώς την ατμόσφαιρά τους γέμιζε με το άρωμά του το καζάνι  της γειτονιάς. Τα «χαγιάτια», αφού έδιναν στο σπίτι τα χειμωνιάτικα αποθέματα, πρόσφερναν και το τελευταίο προϊόν, τη μεθυστική και γνήσια λαμπικαρισμένη ρακή, που συλλέγονταν σε «μπότσες» άσπρες και ολοκάθαρες και φυλάγονταν στα κελάρια των σπιτιών, για κέρασμα, για εντριβή και για λογής – λογής παρασκευάσματα και χρήσεις.
Καστοριανοί περιμένουν κατά τις 
βραδινές ώρες 
την απόσταξη της ρακής.

Μεγάλη φωτιά έξω απ' τον αποστακτήρα.

Τραπέζι με τοπικά προϊόντα κατά τη ρακοχαρά.

Χορός μετεχόντων στη ρακοχαρά.
(Κείμενο του Αποστόλου Δούκα Σαχίνη).

Τετάρτη 28 Δεκεμβρίου 2011

«Τα άργανα» και οι «αργανάρηδες» της παλαιάς Καστοριάς.

"Άργανα" από τα Σκόπια στην Καστοριά.
27 - 12 - 2011.
Η μουσική μπάντα με όργανα μεγάλου σχήματος και με ζουρνάδες ανατολικού τύπου ήταν γνωστή στην Καστοριά με την ονομασία «τα άργανα». Οι οργανοπαίχτες αυτής της μπάντας λέγονταν «Αργανάρηδες» και ήταν Τουρκόγυφτοι. Οι Αργανάρηδες βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην Καστοριά από τον 16ο αιώνα και κατοικούσαν έξω από τα τείχη της πόλεως, στην υποβαθμισμένη τοποθεσία που κατ’ ευφημισμό ονομαζόταν «Βαρόσι», που σημαίνει «αρχοντομαχαλάς». Την μπάντα αυτή την αγαπούσαν οι Καστοριανοί και τη χρησιμοποιούσαν στις δημόσιες εθιμικές εκδηλώσεις, όπως στα καρναβάλια, στις πασχαλινές «ροδάνες» και σε άλλες ευκαιριακές περιπτώσεις. Και οι Τούρκοι τη χρησιμοποιούσαν στους γάμους και στα «σουνέτια» και στις διάφορες διασκεδάσεις τους. Οι αργανάρηδες κατασκεύαζαν οι ίδιοι τα νταούλια τους, ενώ τους ζουρνάδες τους προμηθεύονταν από τις αγορές της Ανατολής.
Μερακλής κλαριντζής στην Καστοριά.

Σύγχρονη μουσική μπάντα χάλκινων οργάνων
στην Καστοριά.
Οι αργανάρηδες ήταν καλοκάγαθοι και λιτοδίαιτοι Τουρκόγυφτοι, ολιγαρκείς και φιλότιμοι. Έφυγαν και διαλύθηκε ο οικισμός τους το έτος 1923, με τη σύμβαση της ανταλλαγής των Ελληνοτουρκικών πληθυσμών. Η Καστοριά έχασε τότε ένα πολύτιμο παραδοσιακό στοιχείο και η γενιά του 1923 αισθάνθηκε βαθιά τη στέρησή του. Οι κορυφαίοι τεχνίτες αυτής της ανατολικής μπάντας το 1923 ήταν, ο περιβόητος Τζελιντίνης (Τζιελιντίν), ο Ουζέτης (Ουζέτ) και ο Μπαϊράμτσιες (Μπαϊράμ).
(Κείμενο του Αποστόλου Δούκα Σαχίνη)

Κυριακή 25 Δεκεμβρίου 2011

Σχεδιαστικές απεικονίσεις της Καστοριάς, απ’ τη ζωγράφο Σούζαν Χαβιάρα.

Η Καστοριά είναι μια μικρή πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, που διαθέτει πολλές φυσικές ομορφιές και μεγάλο μνημειακό πλούτο. Το μαγευτικό της «πορτραίτο» το φιλοτέχνησε άριστα, κατά το έτος 1940, ο διακεκριμένος λογοτέχνης Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος κι έχει ως ακολούθως:
«Ένα θαυμάσιο κύπελλο ακυμάντων νερών, στεφανωμένο ολόγυρα από γραφικά βουνά, γεμάτα δροσερά χωριουδάκια, τεχνουργημένο εξακόσια μέτρα πάνω από τη θάλασσα. Μια γλώσσα στεριάς που μπαίνει βαθιά μέσα στο κύπελλο τούτο και καταλήγει σε κομψό ανασήκωμα, σ’ ένα λόφο πλασμένο για την πιο μακάρια αναπόληση. Και στο στενότερο μέρος της γλώσσας αυτής, ανάμεσα στην υπόλοιπη στεργιά και το λόφο, πενήντα μέτρα στο ψηλότερο σημείο της, απάνω από τα νερά της λίμνης , χτισμένη μια πολιτεία, που παρ’ όλο το ξανάνιωμά της, διατηρεί απείραχτο, γνήσιο και γεμάτο πραγματικό περιεχόμενο το μεσαιωνικό χαρακτήρα της.


Η κ. Σούζαν Χαβιάρα.
 Η βλάστηση είναι οργιαστική, πανύψηλα δέντρα διαγράφουν αναπαυτικά σχήματα ολόγυρα στην ακρογιαλιά. Οι λόφοι γύρω πρασινίζουν, τα σπίτια της πολιτείας με τους ξύλινους σκεπαστούς εξώστες και τις σκιερές αυλές ή με τις βεράντες και τα μπαλκόνια του σύγχρονου ρυθμού, ανθίζουν και φεγγοβολούν σε απίστευτη ποικιλία χρωμάτων».
Οι προαναφερόμενες φυσικές και οικιστικές ομορφιές της Καστοριάς προσέλκυαν ανέκαθεν και προσελκύουν πολλούς και ποικίλους καλλιτέχνες, οι οποίοι, αναλόγως, τις φωτογραφίζουν, τις σχεδιάζουν και τις ζωγραφίζουν. Στους καλλιτέχνες αυτούς περιλαμβάνεται και η Βελγίδα (Φλαμανδή) ζωγράφος - υδατογράφος Suzanne Elsermans - Chaviaras / Σούζαν Χαβιάρα, που ζει κι εργάζεται στην Αθήνα. Η κ. Χαβιάρα ζωγράφισε επιτυχώς με πενάκι και σινική μελάνη επάνω σε χαρτί αρκετά τοπία και αρχοντικά της Καστοριάς. Τα έργα της αυτά τα εκτύπωσε ως καλαίσθητα και συλλεκτικά επιστολικά δελτάρια (καρτ – ποστάλ) η εταιρεία Art & Creation (Τέχνη και Δημιουργία), για λογαριασμό του Καστοριανού φιλότεχνου κ. Αργυράκη Παύλου, ο οποίος και τα διαθέτει στο κατάστημα τουριστικών δώρων που διατηρεί στην Καστοριά. Δέκα απ’ τα εν λόγω επιστολικά δελτάρια παρουσιάζονται εδώ.



Παρασκευή 23 Δεκεμβρίου 2011

Ο λαϊκός ζωγράφος της Καστοριάς Τρύφων Δούκας (+ 2000)

Ο Τρύφων Δούκας υπήρξε ένας αξιόλογος λαϊκός ζωγράφος και αυτοδίδακτος μουσικός (τρομπονίστας), πού όμως ήταν και είναι ελάχιστα γνωστός στην περιφέρεια της Καστοριάς. Γεννήθηκε το 1933 στο χωριό Βασιλειάδα. Το έτος 1948, σε ηλικία 15 ετών, μεταφέρθηκε από τους τότε αντάρτες στη Ρουμανία (παιδομάζωμα), όπου έμαθε την τέχνη του ελαιοχρωματιστή. Επέστρεψε στην Ελλάδα το έτος 1955 και μετά 2-3 χρόνια παντρεύτηκε κι εγκαταστάθηκε μόνιμα στο χωριό Γέρμας Καστοριάς.
Κατά τη διαβίωσή του στον Γέρμα ασκούσε το επάγγελμα τού ελαιοχρωματιστή και, περιστασιακώς, του μουσικού – τρομπονίστα στη λαϊκή ορχήστρα του Ζήση Ζιώγου (Μανιάτη). Στα σπίτια όπου εργαζόταν φιλοτεχνούσε με ιδιαίτερη επιτυχία διάφορες τοιχογραφίες, με θέματα παρμένα κυρίως απ΄ την αγροτική και ποιμενική ζωή. Κατά τις ελεύθερες ώρες του ζωγράφιζε επάνω σε χοντρά χαρτόνια και σε ξύλινες πινακίδες (νοβοπάν, κόντρα πλακέ) όμορφα φανταστικά τοπία, καθώς και μορφές αγίων της Εκκλησίας μας. Τα έργα του τα διέθετε σχεδόν δωρεάν σε φίλους και γνωστούς του. Μερικές φορές εξέθεσε προς πώληση μερικούς πίνακές του στην πλατεία Ομόνοια της Καστοριάς, καθώς και στην κεντρική πλατεία του Άργους Ορεστικού, όμως χωρίς επιτυχία.
  

Ο Τρύφων Δούκας, πρώτος αριστερά.

  Απεβίωσε το έτος 2000, σε ηλικία 67 ετών. Οι εκατοντάδες πίνακες που ζωγράφισε είναι σήμερα διασκορπισμένοι σε σπίτια κατοίκων του Γέρμα και άλλων χωριών της περιοχής, ενώ οι εικόνες των αγίων που ιστόρησε βρίσκονται στους ναούς του Γέρμα. Αρκετούς πίνακές του κατέχουν οι Γερμανιώτες Θανάσης Θώμου και Κώστας Μ. Σιδέρης.
Ο γράφων Γιώργος Αλεξίου γνώριζε κι αναγνώριζε το καλλιτεχνικό ταλέντο του αείμνηστου Τρύφωνα κι εκτιμούσε ιδιαίτερα τους εικαστικούς πίνακές του. Έντεκα απ αυτούς τους πίνακες, τέσσερις απεικονίσεις αγροτικών σκηνών και επτά εικόνες αγίων, παρουσιάζονται εδώ.

Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου 2011

Η Καστοριά σε διακοσμητικά κεραμικά πλακίδια.

Χάρτης της Καστοριάς. Βλ. σημείωμα 1.
Το κατάστημα τουριστικών ειδών με την επωνυμία «Αργυράκης», που βρίσκεται στην Καστοριά, είναι γνωστό σε όλους τους κατοίκους τής αναφερόμενης πόλης και σε πάμπολλους επισκέπτες της, για την ποικιλία και την υψηλή ποιότητα των προϊόντων που διαθέτει. Δημιουργός, ιδιοκτήτης και «ψυχή του καταστήματος είναι ο κ. Αργύριος Παύλου, που υπήρξε παλαιότερα ταλαντούχος ποδοσφαιριστής της ομώνυμης τοπικής ομάδας. Τα τουριστικά προϊόντα του κ. Παύλου αποτελούν αποκλειστικές παραγγελίες του ιδίου, έχουν ως θέμα τους την Καστοριά, είναι διαφόρων ειδών, όπως ενημερωτικά βιβλία, ταξιδιωτικοί χάρτες, όμορφα κοσμήματα, κεραμικά πλακίδια, τοπικά ποτά κ. ά. και διαφημίζουν όλα επιτυχώς την εν λόγω πόλη.
Βυζαντινότροπη απεικόνιση της Καστοριάς.
Στα προαναφερόμενα κεραμικά πλακίδια περιλαμβάνονται και μερικά που έχουν στην εμπρόσθια όψη τους κάποια όμορφη απεικόνιση της Καστοριάς ή έναν απ’ τους αξιόλογους βυζαντινούς ναούς της περιοχής, διαθέτουν δε στην οπίσθια πλευρά τους ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα για τον αντίστοιχη παράσταση. Επτά απ’ αυτά τα πλακίδια και τρία απ’ τα ενημερωτικά τους σημειώματα, τα οποία συνέταξε ο γράφων Γιώργος Αλεξίου, παρουσιάζονται εδώ.
Ενημερωτικά σημειώματα των Πλακιδίων
1)      Ο Νομός Καστοριάς.
Ο Νομός Καστοριάς βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία. Έχει έκταση 1.720 τ. χμ, μέσο υψόμετρο 774μ. και πληθυσμό 53.000 κάτοικους. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στις όχθες της λίμνης Ορεστιάδας, στην κοιλάδα του Αλιάκμονα και στις πλάγιες του Γράμμου και του Βιτσίου άνθισε ο πολιτισμός απ’ τους νεολιθικούς χρόνους μέχρι τις ημέρες μας.
Η Κουμπελίδικη. Βλ. σημείωμα 2.
Τα σπουδαιότερα αξιοθέατα του Νομού είναι: Το απολιθωμένο δάσος του Νόστιμου, ο προϊστορικός λιμναίος οικισμός του Δισπηλιού, τα ερείπια της ρωμαϊκής Διοκλητιανούπολης, οι πολυάριθμοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί, καθώς και τα Αρχοντικά (σπίτια) της πόλης Καστοριάς.
Οι κάτοικοι του Νομού ασχολούνται κυρίως με τη βιοτεχνία της Γούνας, με τη γεωργία (παράγωγη μήλων και φασολιών), με την κτηνοτροφία και με τον τουρισμό.
2)      Η Παναγία Κουμπελίδικη.
Ο ιερός ναός της Παναγίας Κουμπελίδικης ή Καστριώτισσας βρίσκεται κτισμένος σε περίοπτη θέση της Καστοριάς. Είναι ένας μικρός τρίκογχος τρουλαίος ναός του 9ου αιώνα, που κοσμείται με λαμπρές τοιχογραφίες του 13ου και του 17ου αιώνα. Ο πυρήνας του ναού καλύπτεται με τρούλο, που έχει μεγάλο ύψος αναλογικά με τον όλο όγκο τού κτίσματος. Η τοιχοδομή του είναι ποικίλη και ιδιόμορφη (έγινε με πέτρες, τούβλα και ασβεστοκονίαμα, κατά ιδιάζοντα όμως τρόπο).
Γενικά, είναι ένας βυζαντινός ναός γραφικός και κομψός, που αποτελεί κόσμημα για την Καστοριά  και ορθά αναγνωρίστηκε ως το έμβλημά της.
Ο ναός στο Ζευγοστάσιο. Βλ. σημ. 3.
3)      Ο ναός της Θεοτόκου στο Ζευγοστάσιο Καστοριάς.
Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρίσκεται στο μικρό χωριό Ζευγοστάσιο Καστοριάς, έχει κτιστεί κατά τον 11ο αιώνα. Είναι από τους λίγους ναούς με τρούλο βυζαντινής εποχής, που σώζονται στην περιοχή της Καστοριάς. Ο εξωνάρθηκάς του είναι μεταγενέστερος.
Ο ναός κοσμείται εσωτερικά κι εξωτερικά από σημαντικές τοιχογραφίες διαφόρων χρονικών περιόδων. Οι αρχαιότερες ανήκουν στον 11ο αιώνα, ενώ οι νεότερες φιλοτεχνήθηκαν κατά το έτος 1749. Σπουδαίο είναι και το μεταβυζαντινό τέμπλο που φέρει στην όψη του πολύχρωμο γραπτά διάκοσμο, από τον οποίο ξεχωρίζει το έμβλημα των αρχαίων Μακεδόνων, ο γνωστός «Ήλιος των Αιγών" ή «Αστέρι της Βεργίνας».


Ο Άι-Γιώργης της Ομορφοκκλησιάς.


















Ο ναός της Μεταμόρφωσης, 9ου αιώνα.













Το ψήφισμα της Διοκλητιανούπολης.

Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου 2011

Αθανάσιος Πασχάλης, ο Καστοριανός νομισματολόγος.

Μακεδονικό τετράδραχμο, ετών 325 - 315 π.Χ.
  Η Καστοριά, η όμορφη πόλη της Άνω Μακεδονίας έχει, ως γνωστόν, μακραίωνη κι ένδοξη ιστορία και πλούσια πολιτιστική κι εμπορική παράδοση. Ήδη απ’ τους βυζαντινούς χρόνους, πολλά άξια τέκνα της ασχολήθηκαν με το εμπόριο, τις τέχνες και τα γράμματα και διέπρεψαν αντιστοίχως. Στα εν λόγω τέκνα της περιλαμβάνεται και ο Αθανάσιος Πασχάλης, που υπήρξε μεγαλέμπορος στο Κάιρο της Αιγύπτου, δόκιμος συγγραφέας και νομισματολόγος διεθνούς φήμης και αναγνώρισης. Για το πρόσωπο και την πολυσχιδή δράση του, αναφέρει τα εξής ο ίδιος σε ένα βιβλίο του.
Ο Αθανάσιος Πασχάλης.
 «Ο Αθανάσιος Πασχάλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καστοριά. Από πολύ νωρίς τράβηξε το δρόμο της ξενιτιάς και της προκοπής, όπως έκαναν πάντα, από παλιά, όλοι οι δραστήριοι Καστοριανοί. Πάλεψε και νίκησε. Μεγαλοεπιχειρηματίας στο Κάιρο, ούτε στιγμή δεν έπαψε, κοντά στον Κερδώο Ερμή, να υπηρετεί και τον Λόγιο. Αυτοδίδακτος νομισματολόγος, έφτασε να είναι από τους καλύτερους με διεθνή προβολή. Οι συλλογές του νομισμάτων και σπανίων βιβλίων υπήρξαν μοναδικές. Καρποί τής ακάματης μελέτης κι έρευνάς του, εκτός από τις διαλέξεις του και τα άρθρα του στον περιοδικό τύπο, είναι τα βιβλία του: 1) «Ιστορία της Γης και του Ανθρώπου», έκδ. 1970. 2) «Ιστορία των λαών της Μεσοποταμίας». 3) «Ιστορία της Αιγύπτου», έκδ. 1978. 4) «ΚΑΣΤΟΡΙΑ Ιστορία - Μνημεία», έκδ. 1979 και 4) Συμβολή στην ιστορία των αρχαίων ελληνικών νομισμάτων - Ελληνικά αρχέτυπα».
Το προαναφερόμενο βιβλίο του «ΚΑΣΤΟΡΙΑ Ιστορία - Μνημεία» είναι, όπως έγραψε ο ίδιος, μια απόδοση τροφείων — Αντιπελάργηση — στη γενέθλια πόλη. Το βιβλίο αυτό είναι ακόμη κι ένας άριστος οδηγός για τον επισκέπτη της πανέμορφης Καστοριάς.
Βιβλίο του Αθ. Πασχάλη.

Το αρχοντικό Αδελφών Εμμανουήλ
στην Καστοριά, 18ος αιών.


















Στενό δρομάκι της Καστοριάς.

Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου 2011

Η Παναγία Γαλακτοτροφούσα, «χριστουγεννιάτικη» εικόνα της Θεοτόκου.

Η Παναγία Γαλακτοτροφούσα.
Ο εικονιστικός τύπος της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας είναι αξιόλογος, ευρέως γνωστός και λίαν αγαπητός, τόσο στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο και στη Δυτική. Ο προικισμένος αγιογράφος που τον δημιούργησε (τον τύπο) τον εμπνεύστηκε από την ευαγγελική διήγηση της Γέννησης του Χριστού (Ματθ. β΄ 1-15, Λουκ. β΄ 1-20) και από το ευαγγελικό εδάφιο: «Μακαρία η κοιλία η βαστάσασά σε και μαστοί ους εθήλασας (Λουκ. ια΄ 27).
Οι εικόνες  της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας θεωρούνται και είναι «χριστουγεννιάτικες», καθόσον παρουσιάζουν τη Θεοτόκο να κρατάει στην αγκαλιά της τον νεογέννητο Χριστό και να Τον τρέφει με το γάλα της (: να Τον θηλάζει). Μάλιστα, εκ του λόγου τούτου, οι εικόνες αυτές είναι πολύ αγαπητές στις νέες μητέρες και ιδιαίτερα στις λεχώνες που έχουν λίγο γάλα.
Η σημαντικότερη απ’ τις υπάρχουσες εικόνες της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας βρίσκεται στην ιερά μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους. Η εικόνα αυτή αγιογραφήθηκε στην Παλαιστίνη και ανήκε αρχικώς στη Λαύρα του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου. Επάνω της είναι γραμμένο το ομοθεματικό της τροπάριο: « Χρυσοπλοκώτατε πύργε και δωδεκάτειχε πόλις, ηλιοστάλακτε θρόνε καθέδρα του βασιλέως, ακατανόητον θαύμα πώς γαλουχείς τον Δεσπότη;».
Η Παναγία Γαλακτοτροφούσα
της ιεράς μονής Χιλανδαρίου
Απ’ τη Λαύρα του Οσίου Σάββα πήρε την εν λόγω εικόνα ως ευλογία, κατά τον 13ο αιώνα, ο Σέρβος ηγεμόνας Στέφανος Νεμάνια και την μετέφερε, μαζί με την εικόνα της Παναγίας Τριχερούσας, στην προαναφερόμενη Μονή Χιλανδαρίου, που ο ίδιος είχε ιδρύσει. Έκτοτε, η εν λόγω θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας αποτελεί το ιερό παλλάδιο του Σερβικού έθνους και δέχεται τις ανάλογες τιμές. Η Σύναξη (: εορτή) προς τιμήν της γίνεται στις 3 Ιουλίου.
Εδώ, μαζί με το παρόν κείμενο παρουσιάζονται και εννέα εικόνες της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας. Οι πέντε απ’ αυτές ανήκουν στη βυζαντινή τεχνοτροπία και οι τέσσερις στη ρωμαιοκαθολική. Η σημαντικότερη απ’ τις ρωμαιοκαθολικές είναι έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου – Ελ Γκρέκο.







Τροπάριο του Ακάθιστου Ύμνου, αναφερόμενο στη Θεοτόκο ως Γαλακτοτροφούσα.
Κείμενο
Νηδύϊ τον Λόγον υπεδέξω, τον πάντα βαστάζοντα εβάστασας γάλακτι εξέθρεψας, νεύματι τον τρέφοντα, την οικουμένην άπασαν, Αγνή ω ψάλλομεν «Τον Κύριον υμνείτε τα έργα, και υπερυψούτε, εις πάντας τους αιώνας».

Μετάφραση
Στην κοιλιά σου δέχθηκες τον Λόγο, και κράτησες αυτόν που κρατάει τα πάντα. Με το γάλα έθρεψες αυτόν που μ’ ένα του νεύμα τρέφει όλη την οικουμένη. Σ’ αυτόν ψάλλουμε «Τα έργα ας υμνούν τον Κύριο κι ας τον ανυψώνουν σε όλους τους αιώνες».

Θεοτοκίον (Γαλακτοτροφούσης)
Φέρεις τον τα πάντα φέροντα,
και γαλουχείς τον πάσι τροφήν παρέχοντα
μέγα και φρικτόν το υπέρ νου σου μυστήριον,
κιβωτέ του σεπτού αγιάσματος, Παρθένε Θεοτόκε
όθεν σε πίστει μακαρίζομεν.
Γαλακτοτροφούσα της Κύπρου,
16ος αιών.







Εικόνα έτους 1784
 Σύγχρονή εικόνα Γαλακτοτροφούσας
Η Γαλακτοτροφούσα του Ελ Γκρέκο, έτ. 1585. 

Δυτική εικόνα, έτ. 1400.
Δυτική Γαλακτοτροφούσα, έτ. 1464.

Ρωμαιοκαθολική εικόνα, έτους 1507.