Δευτέρα 21 Μαρτίου 2022

Οι κορυφαίοι εικονογραφικοί τύποι των πέντε βασικών εικόνων και τοιχογραφιών, των ναών της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

 

Οι ιεροί ναοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν στο εσωτερικό τους έναν, κατά περίπτωση, ικανόν αριθμό φορητών εικόνων και τοιχογραφιών. Απ΄ τις εν λόγω εικόνες και τοιχογραφίες, βασικές στον κάθε ναό είναι οι πέντε, που αναφέρονται ακολούθως με τη γενική τους ονομασία: 1) Ο Χριστός Παντοκράτωρ, που βρίσκεται στα δεξιά, ως προς το θεατή, της Ωραίας Πύλης του τέμπλου. 2) Η Παναγία παιδιοκρατούσα, που προβάλλεται στ' αριστερά της Ωραίας Πύλης. 3) Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, που στέκεται δίπλα στον Χριστό Παντοκράτορα. 4) Η Παναγία Πλατυτέρα – Υψηλοτέρα των Ουρανών, που είναι αγιογραφημένη στην κεντρική κόγχη του Αγίου Βήματος, και 5) Η Άκρα Ταπείνωσις – Αποκαθήλωσις του Χριστού, που είναι ιστορημένη εντός του Ιερού Βήματος, στην κόγχη της Πρόθεσης.

    Οι αναφερόμενες πέντε βασικές εικόνες και τοιχογραφίες, που υπάρχουν σε όλους σχεδόν τους ναούς, ανήκουν σε δαφόρους εικονογραφικούς τύπους, απλούς και σύνθετους. Οι κορυφαίοι απ' τους εν λόγω τύπους, ως προς την εικαστική παρουσία και το θεολογικό περιεχόμενό τους, είναι - κατά την άποψη του γράφοντος Γιώργου Αλεξίου - , αυτές που παρουσιάζονται εδώ με μία αντιπροσωπευτική τους εικόνα και με έναν αντίστοιχο σύνδεσμο σε υπερκείμενο (link), όπου περιγράφονται αρκούντως.

  1. Ο Χριστός Παντοκράτωρ.

    Εικονογραφικός τύπος: Ο Μέγας Αρχιερεύς. – Άνθος εκ της Ρίζης Ιεσσαί. – Η Άμπελος η Αληθινή. {Εικόνα του Πάσχα και της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου}. (link 1 & 2).

  2. Η Παναγία παιδιοκρατούσα.

    Εικονογραφικός τύπος: Η Ρίζα Ιεσσαί. – Ρήσεις πάσαι Προφητών. {Εικόνα των Χριστουγένννων}. (link 1 & 2).

  3. Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

    Εικονογραφικός τύπος: Ο Πρόδρομος ως Άγγελος, Απόστολος, Μάρτυρας. {Εικόνα των Θεοφανίων}. (link 3).

  4. Η Παναγία Πλατυτέρα – Η Υψηλοτέρα των Ουρανών.

    Εικονογραφικός τύπος: Η Βλαχέρνα, η κυοφορούσα Παρθένος. {εικόνα του Ευαγγελισμού}. (link 2 & 4).

  5. Η Άκρα Ταπείνωσις – Η Αποκαθήλωσις.

    Εικονογραφικός τύπος: Μη εποδύρου μου Μήτερ {Εικόνα της Μεγάλης Παρασκευής και του Μεγάλου Σαββάτου}.(link 5 & 6).

Σύnδεσμοι υπερκειμένου (link).

  1. https://fos-kastoria.blogspot.com/2020/03/blog-post.html

  2. http://fos-kastoria.blogspot.com/2020/09/blog-post.html

  3. http://fos-kastoria.blogspot.com/2022/03/blog-post_20.html

  4. http://fos-kastoria.blogspot.com/2017/12/blog-post_17.html

      5) http://fos-kastoria.blogspot.com/2022/01/blog-post_26.html

    6) http://fos-kastoria.blogspot.com/2022/03/blog-post.html

Παρατήρηση. Η επιλογή των ιερών εικόνων που πρόκειται να αναρτηθούν σε νεόκτιστους ιερούς ναούς είναι πολύ υπεύθυνη και σοβαρή υπόθεση. Οι επιλέγοντες πρέπει να είναι ιερείς καταλλήλως καταρτισμένοι και ειδικοί θεολόγοι. (Γ.Τ.Α.).







Κυριακή 20 Μαρτίου 2022

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος εικονιζόμενος με τις ιδιότητες τού Αγγέλου, του Αποστόλου και του Μάρτυρα.

 

Μία σημαντική φορητή εικόνα του αγίου Ιωάννου Προδρόμου κοσμεί το υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο (β' μισό του 18ου αι.) του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου Γέρμα Καστοριάς. Πρόκειται για αξιόλογο έργο Καστοριανού (;) αγιογράφου, που φιλοτεχνήθηκε, σύμφωνα με σχετική επιγραφή, κατά το έτος 1775.

Οι διαστάσεις της είναι 0,8 Χ 0,5 μ. Στην επιφάνεια της εικονίζεται ο Βαπτιστής ολόσωμος, κατά μέτωπο, ξυπόλυτος και με κόκκινα πτερά. Η όψη του είναι ασκητική και άγρια, τα μαλλιά του αναταραγμένα με πολλούς όρθιους βοστρύχους, το φόρεμα του από τριχωτό δέρμα καμήλου και το ιμάτιο του ευρύπτυχο και λαδοπράσινο. Με το δεξί του χέρι ευλογεί, ενώ με το αριστερό κρατά ειλητάριο όπου αναγράφεται: «Μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών». Στο ίδιο χέρι βαστά επίσης κι ένα άγιο Ποτήριο, που στο στόμιο του εικονίζεται ο Κύριος ως Αμνός του Θεού «ήγουν, ως βρέφος νεκρόν, γυμνόν, εξηπλωμένον, με εσταυρωμένος χείρας». Στο στήθος του έχει όρθιον έναν τίμιο Σταυρό σε σχήμα άγκυρας.


    Στην κάτω δεξιά (ως προς το θεατή) γωνία της εικόνας παριστάνεται μία λεκάνη που έχει εντός της την αποτμηθείσα κεφαλή του ίδιου του αγίου Ιωάννη, ενώ στην έναντί της γωνία είναι ζωγραφισμένο ένα δέντρο με τσεκούρι στα κλαδιά του κι ένα ειλητάριο με αδιάκριτη αναγραφή της ρήσης του βαπτιστή
«Πάν δένδρον μη φέρον καρπόν καλόν κόπτεται και εις πυρ βάλλεται» (Ματθ. γ', 10). Τέλος, στα γυμνά πόδια του Ιωάννη απεικονίζεται σε σμίκρυνση και με πολλές λεπτομέρειες ένα εντυπωσιακό τοπίο με δύο βαθυγάλαζα βουνά, μερικά δέντρα και τρία περιφερόμενα πουλιά.

    Οι τρεις ιδιότητες (η τριπλή αποστολή) του Προδρόμου.

Ένα τροπάριο της Λιτής του α' ήχου, που ψάλλεται κατά την εορτή τού Αγίου (29η Αυγούστου), τον υμνεί ως ακολούθως: «Τι σε καλέσωμεν Προφήτα; Άγγελον, Απόστολον ή Μάρτυρα; Αγγελον, ότι ως ασώματος διήγαγες, Απόστολον, ότι εμαθήτευσας τα έθνη, Μάρτυρα δε, ότι σου η κεφαλή υπέρ Χριστού ετμήθη. Αυτόν ικέτευε, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών». Άγγελος, λοιπόν, Απόστολος και Μάρτυρας ο Πρόδρομος. Λογίζεται Άγγελος, λόγω της ασκητικής ζωής του {«άνθρωπος μεν τη φύσει, Αγγελος δε τον βΙον») και λόγω της θεϊκής αγγελίας που εκόμισε στους ανθρώπους, περί της ερχόμενης (τότε) Βασιλείας των Ουρανών και περί του Μεσσία (τη δείξη - φανέρωση του Κυρίου και του σωτήριου έργου που επρόκειτο να επιτελέσσει). Είναι Απόστολος, διότι με προσταγή του Θεού κήρυξε και βάπτισε τους ανθρώπους, όπως ακριβώς έπραξαν και οι Απόστολοι. Τέλος, είναι και Μάρτυρας, καθότι ο Ηρώδης του απέκοψε την κεφαλή, επειδή δεν μπορούσε να βαστάξει τον έλεγχο τής ανηθικότητάς του {«έλεγχον μη φέρων ο Ηρώδης τέτμηκεν την κάραν του Ιωάννου»).


    Οι παραπάνω αναφερόμενες κι επεξηγημένες τρεις βασικές ιδιότητες τού Προδρόμου, που καταδείχνουν και την τριπλή αποστολή του στον κόσμο, υπάρχουν αποτυπωμένες και καταγραμμένες με το χρωστήρα στη θεματική εικόνα του κι αποτελούν κύρια εικονογραφικά της στοιχεία. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω υψηλές ιδιότητες του Ιωάννη αποδίδονται εικαστικά ως ακολούθως:

1) Η αγγελοειδεία του Προδρόμου: Κοινοποιείται με τ' αγγελικά πτερά που φέρει στους ώμους του, με το αγγελτήριο ανακράτημα στ' αριστερό του χέρι του Αγίου Ποτηρίου με τον Αμνόν του Θεού εντός του, καθώς και με την αναγγελία του επικείμενου ερχομού τής Βασιλείας των Ουρανών που αναγράφεται οτο ειλητάριο του.

2) Η Αποστολική του Ιδιότητα: Δηλώνεται απ' τη δεξιά του χείρα που ευλογεί αποστολικά τους πιστούς και απ' το κηρυκτικό μήνυμα του ειληταρίου που βαστάει.

3) Η ιδιότητα του Μάρτυρα: Πιστοποιείται απ' την αποκομμένη κι εντός λεκάνης εικονιζόμενη κεφαλή του.

Σημείωση. Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα εκτενέστερης ομοθεματικής μελέτης, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ορίζοντες” Καστοριάς, αριθμ. φύλλ. 2525/13-7-1999. Φωτοτυπίες των 4 σελίδων τής εν λόγω δημοσίευσης παρουσιάζονται εδώ.







Κυριακή 13 Μαρτίου 2022

Οι εικονιστικές παραστάσεις τής Ορθόδοξης Εκκλησίας με την επωνυμία “Μη εποδύρου μου, Μήτερ”. Ομότυπες τοιχογραφίες στην Καστοριά.

 

Η θαυμαστή εικονογραφία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας περιλαμβάνει και πολλές απεικονίσεις των Παθών του Χριστού, που ανήκουν σε αρκετούς υψηλόπνοους εικονιστικούς τύπους. Ένας απ' τους εν λόγω τύπους είναι και αυτός, του οποίου οι εικονίσεις ορίζονται, κατά περίπτωση, με μία από τις εξής δύο ονομασίες: “Η Άκρα Ταπείνωσις” και “Η Αποκαθήλωσις”. Ο αναφερόμενος εικονιστικός τύπος επινοήθηκε από μαΐστορες θεολόγους αγιογράφους πριν από τον 12ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, είναι δε βαθιά πνευματικός και πολυσήμαντος και γι αυτό έγινε αμέσως γνωστός και λίαν δημοφιλής σε ολόκληρη τη Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η αναφερόμενη εικόνιση με την επωνυμία “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις” έχει περιγραφικά ως ακολούθως. Στο κέντρο τής δραματικής σκηνής εικονίζεται ο Κύριος άπνους (: νεκρός σωματικώς), σε προτομή (: κατά το άνω μέρος του σώματός Του), στεκόμενος όρθια μέσα στον σεπτό τάφο Του, έχοντας γερμένη στο πλάι την αγία κεφαλή Του, με κλειστά τα μάτια, κρατώντας σταυρωμένα τα χέρια εμπρός στο στήθος Του και με ίχνη ματωμένων πληγών στις παλάμες και στην πλευρά Του. Πίσω από τον Κύριο εικονίζεται ο Σταυρός του μαρτυρίου Του, στητός και φέροντας στην κορυφή του την εύγλωττη επιγραφή “Ο Βασιλεύς της Δόξης”. Η εικόνιση αυτή είναι σύνθετη, καθόσον συμπεριλαμβάνει και παρουσιάζει ενδεικτικώς και αντιπροσωπευτικώς τις εξής τρεις βασικές παραστάσεις τών Παθών του Κυρίου, α) Τη Σταύρωση, που τη δηλώνει ο όρθιος Σταυρός του Μαρτυρίου, β) την Αποκαθήλωση, που την εκφράζει το άπνουν σώμα Του, και γ) τον ενταφιασμό Του, που τον ομολογεί ο εικονιζόμενος τάφος Του.

    Κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, οι Ορθόδοξοι αγιογράφοι πρόθεσαν στην αρχική μονοπρόσωπη και δραματική εικόνιση τής “'Ακρας Ταπείνωσης” ή “Αποκαθήλωσης”, και τις άγιες μορφές τής θρηνοδούσας Παναγίας, και ενίοτε του Ιωάννου Προδρόμου περίλυπου και της Μαρίας Μαγδαλινής κλαίουσας. Και σ' αυτές της νέας εκδοχής παραστάσεις τής “Άκρας Ταπείνωσης – Αποκαθήλωσης”, που αποτελούν παραλλαγές της αρχικής και βασικής σύνθεσης, οι Έλληνες αγιογράφοι εξακολούθησαν να θέτουν τις καθιερωμένες επιγραφές, “Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις”.

Σε αντίθεση όμως με τους αγιογράφους της πατρίδας μας, οι ομότεχνοί τους τής Ορθόδοξης Ρωσίας, θέλοντας να αποδώσουν και το νοηματικό περιεχόμενο τού πρόσθετου εικονιστικού στοιχείου των αναφερόμενων παραστάσεων τής νέας παραλλαγής, δηλαδή της συνεικονιζόμενης Παναγίας που αγκαλιάζει οδυρόμενη και στηρίζει όρθιο το νεκρό σώμα τού Υιού της, άλλαξαν επιτυχώς την επωνυμία αυτών (των παραστάσεων) και τις ορίζουν και χαρακτηρίζουν πλέον με την επιγραφή “Μη εποδύρου μου Μήτερ”, που αποδίδεται στην νεοελληνική ως “Μην κλαις για μένα, Μητέρα”. Την εν λόγω εικονιστική επωνυμία την παρέλαβαν από τον πρώτο στίχο του Ειρμού (: τροπαρίου) τής Θ΄ Ωδής του καταπληκτικού Κανόνος (: ύμνου) του Μεγάλου Σαββάτου.


    Η αναφερόμενη Θ΄ Ωδή του υπόψη Κανόνος είναι ποίημα του μελωδού Κοσμά Επισκόπου Μαϊουμά (8ος αιών), περιλαμβάνει δε έναν νοητό δραματικό διάλογο μεταξύ του άπνου Χριστού και της οδυρόμενης Παναγίας κατά την ώρα του Επιτάφιου Θρήνου. Η αρχή του διαλόγου αυτού βρίσκεται στον Ειρμό της Ωδής, του οποίου το περιεχόμενο αποδίδεται λίαν επιτυχώς με τον θεματικό εικονιστικό τύπο “Μη εποδύρου μου Μήτερ”. Ο εν λόγω Ειρμός παρατίθεται ακολούθως:


Κανών Μεγάλου Σαββάτου. Ωδή θ΄. Ο Ειρμός.

Μη εποδύρου μου Μήτερ, καθορώσα εν τάφω,

όν εν γαστρί , άνευ σποράς συνέλαβες Υιόν,

αναστήσομαι γαρ και δοξασθήσομαι,

και υψώσω εν δόξη , απαύστως ως Θεός,

τους εν πίστει και πόθω , σε μεγαλύνοντας.

Ελεύθερη μετάφραση του Ειρμού.

Μη οδύρεσαι, Μητέρα μου, επειδή βλέπεις μέσα στον τάφο

εμένα, που με συνέλαβες ως Υιόν στη γαστέρα σου χωρίς ανδρικό σπέρμα,

διότι θα αναστηθώ και θα δοξασθώ και ως Θεός που είμαι

θα δοξάζω συνεχώς τους χριστιανούς που με πίστη και πόθω με δοξολογούν.

Σημειώσεις:

  1. Για τον εικονιστικό τύπο “Η Άκρα Ταπείνωσις” - “Η Αποκαθήλωσις” βλέπε:

    http://fos-kastoria.blogspot.com/2022/01/blog-post_26.html.

2) Για τον Κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου βλέπε:

https://imnonerminia.blogspot.com/2018/03/blog-post_16.html

Γιώργος Τ. Αλεξίου



















Τρίτη 8 Μαρτίου 2022

Η πρώτη επίσκεψη του νέου άξιου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Καλλινίκου στο χωριό “Ο Γέρμας”. Σάββατο 5 Μαρτίου 2022.

     

    Το Σάββατο 5 Μαρτίου μνήμη πάντων τῶν Ὁσίων Πατέρων καί Μητέρων διαλαψάντων ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης λειτούργησε στό χωριό Ο Γέρμας, μέ τήν συνοδεία τῶν π. Βασιλείου Σωτηρίου, π. Βασιλείου Ἀνδρονικίδη, τοῦ ἐφημερίου π. Γεωργίου Τσιτσῆ καί τῶν διακόνων τῆς Μητροπόλεως.

Στό κήρυγμά του ἀναφέρθηκε στούς καρπούς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τούς ὁποίους συλλέγουν οἱ «Ὅσιοι Πατέρες πού ἔλαμψαν ἐν ἀσκήσει, ἀλλά καί κάθε Χριστιανός πού ζεῖ κκλησιαστικά, μέ ἄσκηση καί ἔμπνευση.

Ὁ Ἐφημέριος της Ἐνορίας π. Γεώργιος Τσιτσής καλωσόρισε τόν νέο Μητροπολίτη λέγοντας:

Σεβασμιότατε,

Μετά τήν ἐνθρόνισή σας στήν ἱστορική Μητρόπολη Καστοριᾶς σας καλωσορίζουμε ὡς πνευματικό μας ἡγέτη στήν ἐπίσης ἱστορική ἐνορία μας Γέρμα Καστοριᾶς.


Ὁ Γέρμας, πρώην Λόσνιτσα, τοῦ νομοῦ Καστοριᾶς εἶναι ἕνα γεωργοκτηνοτροφικό χωριό. Ἡ ἱστορία τοῦ χάνεται στά βάθη τῶν αἰώνων.

Ὁ πρῶτος σημαντικός οἰκισμός δημιουργήθηκε στήν τοποθεσία "Μπίλια-Κεράσοβο" στά χρόνια του Φιλίππου Β΄ καί Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, στόν ὁποῖο μέ βάση τά ἐρείπια τῆς ἑλληνιστικῆς, Ρωμαϊκῆς Πρωτοβυζαντινῆς περιόδου καί τήν παράδοση, ἱδρύθηκε ἡ πρώτη ἕδρα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σισανίου καί Σιατίστης, πού καταστράφηκε γύρω στό 500 μ.Χ ἀπό τούς Γότθους τοῦ Ἀλάριχου.

Τό 1650 μ.Χ. ἔγινε ἡ συνένωση τῶν διασκορπισμένων κτηνοτροφικῶν οἰκισμῶν σέ ἕναν, τή Λόσνιτσα. Τότε οἱ κάτοικοι ἔκτισαν δυό ἱερούς ναούς, τόν Ἅγιο Γεώργιο καί τόν Αἵ-Θανάση στόν ὁμώνυμο λόφο. Τόν Αἵ-Γιώργη τόν ξανάχτισαν πολλά χρόνια μετά καί τόν στόλισαν μέ ὑπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο καί ὡραῖες φορητές εἰκόνες μεταβυζαντινῆς τέχνης.


Μεγάλος σταθμός στήν ἱστορία τοῦ χωριοῦ ἀποτέλεσε ἡ κατά δυό φορές ἐπίσκεψη τοῦ αγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ στό 2ο μισό του 18ο αἵ. καί ἡ ἵδρυση ἄπ΄ αὐτόν στήν πρώτη ἐπίσκεψη τοῦ σχολείου τοῦ χωριοῦ, τό ὁποῖο δυστυχῶς δέν λειτουργεῖ πιά.

Στά χρόνια του Μακεδονικοῦ Ἀγώνα 1904 - 1908 στή λεγόμενη μάχη τοῦ Καλογερικοῦ ἔπεσε ἠρωϊκᾶ μαχόμενος ὁ ὁπλαρχηγός Νικόλαος Τσοτάκος (καπετάν-Γέρμας) καθώς καί εἴκοσι ἕνα ἀπό τούς ἄνδρες του. Ὅλοι ἐνταφιάστηκαν στή Λόσνιτσα, πού ἀπελευθερώθηκε στίς 13 Ὀκτωβρίου 1912 καί μετονομάστηκε Ο Γέρμας.

Ἀπό τό 1950 καί ἑξῆς ὁ Γέρμας γνώρισε μεγάλη οἰκονομική καί πολιτιστική ἀνάπτυξη καί σήμερα εἶναι ἕνα ὄμορφο χωριό μέ εὐτυχισμένους κατοίκους.

Αὐτός ὁ εὐλογημένος τόπος λοιπόν μέ τούς βαθιά θρησκευόμενους κατοίκους τού σας καλωσορίζει σήμερα, Σεβαστέ μας Πατέρα, καί σᾶς εὔχεται τό ποιμαντορικό σας ἔργο νά εἶναι πλούσιο σέ ἔργα. Γνωρίζουμε ὅτι εἶναι δύσκολο καί πολυεπίπεδο τό ἔργο σας. Θά πετύχει ὅμως χάρη στήν πνευματική σας συγκρότηση, τήν παιδεία σας, τό θρησκευτικό σας ἦθος, τήν ψυχική σας εὐγένεια καί τήν πραότητα τοῦ χαρακτήρα σας.


Σεβαστέ μας Πατέρα

Θά εἴμαστε δίπλα σας καί σᾶς θέλουμε δίπλα μας μέ λόγια καί ἔργα. Ὅλοι ἐμεῖς λοιπόν σας καλωσορίζουμε μέ συγκίνηση, ἐλπίδα, ἀγάπη καί σεβασμό.

Ὁλόψυχες οἱ εὐχές μας γιά μακροημέρευση καί εὐλογημένη διακονία στήν Ἱερά Μητρόπολη Καστοριᾶς.

Στήν Θεία Λειτουργία λειτουργήθηκαν ὁ Βουλευτής Καστοριᾶς κ. Ζήσης Τζικαλάγιας καί ἄλλοι τοπικοί ἄρχοντες.


Σημείωση. Το προπαρατιθέμενο κείμενο και οι συνοδευτικές του φωτογραφίες παρελήφθησαν απ' τον επίσημο διαδικτυακό τόπο της Ιεράς Μητροπόλεως Καστορίας.