Πέμπτη 29 Απριλίου 2021

Η τελετή της Αποκαθήλωσης στην ιερά μονή Αγίων Αναργύρων Μελισσοτόπου Καστοριάς. Μεγάλη Παρασκευή, 2 – 4 – 2010


Το χιλιόχρονο και πάνσεπτο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων Μελισσοτόπου Καστοριάς, προσελκύει, υποδέχεται και φωτίζει, ως γνωστόν, πάμπολλους ευσεβείς Χριστιανούς, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ιδιαίτερα δε κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, που γίνεται εκεί η δραματική τελετή της Αποκαθήλωσης. Εφέτος η Μεγάλη Παρασκευή εορτάστηκε στις 4 Απριλίου και η αναφερόμενη Αποκαθήλωση έγινε, φυσικά, την ημέρα αυτή, παρουσία πολλών προσκυνητών, Ελλήνων και αλλοδαπών (: πενήντα Άγγλων περιηγητών). Το όλον τελετουργικό αυτής της Αποκαθήλωσης περιγράφεται εν συντομία ακολούθως:


Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής τελέστηκε στο Καθολικό της υπόψη ιερής μονής, απ’ τον Ηγούμενό της Αρχιμανδρίτη π. Αμβρόσιο και τη συνοδεία του, η πένθιμη Ακολουθία των Ωρών. Αμέσως μετά, περί ώρα 10.30΄ π. μ., άρχισε ο κατανυκτικός Εσπερινός. Μία ώρα αργότερα, ο Ηγούμενος, οι Ιερείς, οι Μοναχοί οι ψάλτες, οι νεωκόροι και το πολυπληθές εκκλησίασμα, εξήλθαν απ’ τον εν λόγω ναό των Αγίων Αναργύρων, σχημάτισαν ιερή πομπή και βάδισαν με ψαλμωδίες και δεήσεις προς τον γειτονικό λοφίσκο, που βρίσκεται έξω απ’ τα πυργόμορφα προπύλαια της μονής και που έχει στην κορυφή του τον ναό της Σταυρώσεως του Κυρίου και μία εξέδρα μ’ έναν μεγάλο ξύλινο Σταυρό επάνω της. Όταν έφθασαν εκεί, ο Ηγούμενος π. Αμβρόσιος ανέγνωσε απ’ την εξέδρα την ανάλογη ευαγγελική περικοπή, που αναφέρεται στα πάθη, στη φρικτή Σταύρωση και στην Από-καθήλωση του Χριστού, και την κατάλληλη στιγμή κατέβασε το ομοίωμα του σταυρωμένου Χριστού απ’ τον ξύλινο Σταυρό και το τύλιξε με ένα καθαρό σεντόνι. Σημειωτέον, ότι κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του Ευαγγελίου και της αναπαράστασης της Αποκαθήλωσης, το συγκεντρωμένο πλήθος παρακολουθούσε με μεγάλη κατάνυξη κι έκδηλη συγκίνηση τα γενόμενα.


Αμέσως μετά την Αποκαθήλωση, ο π. Αμβρόσιος απηύθυνε επίκαιρες νουθεσίες και παραινέσεις προς τους συγκεντρωμένους πιστούς. Ακολούθως, οι ευσεβείς άνδρες που κρατούσαν τη σινδόνα με τον εσταυρωμένο Χριστό, οι ιερείς, οι μοναχοί και όλοι οι παρόντες Χριστιανοί επέστρεψαν με ψαλμούς και ύμνους στο ναό των Αγίων Αναργύρων, όπου, περί ώρα 12.00΄, τελείωσε η ακολουθία του Εσπερινού





Τρίτη 20 Απριλίου 2021

Ο Ιησούς Χριστός ως Φοβερός Κριτής και ως Δίκαιος Κριτής σε δύο εικόνες ναών τής Καστοριάς. Εικονίσεις εκφραστικές τού πνευματικού περιεχομένου τής Κυριακής των Απόκρεω και της Μεγάλης Τρίτης.

 Στίχοι

Ότε κρίνων γην, ο Κριτὴς πάντων κάθῃ.

Της, Δεύτε, φωνής άξιον καμέ κρίνοις.

 

    Οι μεγάλες δεσποτικές εικόνες του Χριστού που κοσμούν τα τέμπλα των ναών μας είναι, κατά κανόνα, πολυσήμαντες. Έχουν εντυπωμένες στην όψη τους αρκετές υψηλές ιδιότητες του Κυρίου και (που) τις κοινοποιούν με διάφορα ανάλογα στοιχεία τους. Τα κυριότερα απ΄ τα εν λόγω κοινοποιητικά στοιχεία είναι, α) η αμφίεση του Κυρίου (αρχιερατική, βασιλική, προφητική, διδασκαλική), β) η προσδιοριστική επιγραφή που συνήθως υπάρχει εκατέρωθεν των ώμων Του, (ο Παντοκτάτωρ, το Φως του Κόσμου, η Άμπελος η αληθινή, κ.ά) και γ) το ευαγγελικό εδάφιο που είναι γραμμένο στο ανοιχτό Ευαγγέλιο του κρατάει στο χέρι Του.

Δύο σημαντικές εικόνες του Ιησού Χριστού ως οι προαναφερόμενες, στις οποίες ο Κύριος ορίζεται και χαρακτηρίζεται αντιστοίχως (από) με τις επιγραφές «Ο Φοβερός Κριτής» και «Ο Δίκαιος Κριτής», βρίσκονται και κοσμούν κατ’ αντιστοιχία τους ναούς του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στη Μαυριώτισσα Καστοριάς (έτ. 1552) και τον αστικό ναό του Αγίου Νικολάου ενορίας Δραγωτά (έτ. 1668). Οι εικόνες αυτές υπενθυμίζουν στον πιστό που τις βλέπει και τις προσκυνά τη Μέλλουσα Κρίση, και τον παραπέμπουν στην Κυριακή των Απόκρεω και στη Μεγάλη Τρίτη, δηλαδή στις δύο μεγάλες εορτές που έχουν ως πνευματικό και λειτουργικό θέμα τους τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Ως γνωστόν, κατά τις υπόψη δύο εορτές διαβάζεται στους ναούς μας η ευαγγελική περικοπή που αναφέρεται στη Μέλλουσα Κρίση, και ψάλλονται τροπάρια ανάλογου περιεχομένου. Η περικοπή αυτή, καθώς  και δύο τα ομοθεματικά της τροπάρια παρουσιάζονται ακολούθως.

Η Ευαγγελική περικοπή Ματθ. βε΄, 31 – 46.

Η Δευτέρα Παρουσία του Χριστού και η κρίση των εθνών.

Όταν δε έλθη ο υιός του ανθρώπου με όλην την δόξαν αυτού και μαζή με αυτόν όλοι οι άγγελοί του, τότε θα καθίση στον θρόνον του, τον λαμπρόν και ένδοξον.

Και θα συναχθούν εμπρός του όλα τα έθνη της γης από της δημιουργίας του Αδάμ μέχρι της συντελείας του κόσμου και θα χωρίση αυτούς μεταξύ των με όσην ευκολίαν χωρίζει ο ποιμήν τα πρόβατα από τα ερίφια.

Και θα θέση τα μεν πρόβατα εις τα δεξιά του τα δε ερίφια εις τα αριστερά.

Τότε θα στραφή ο βασιλεύς εις εκείνους που θα ευρίσκωνται εις τα δεξιά του και θα πη «ελάτε σεις οι ευλογημένοι του Πατρός μου και κληρονομήσατε την βασιλείαν των ουρανών, η οποία έχει ετοιμασθή για σας από τότε που εθεμελιώνετο ο κόσμος.

Διότι επείνασα και μου εδώσατε να φάγω, εδίψασα και με εποτίσατε, ήμουν ξένος που δεν είχα τόπον να μείνω, και με επήρατε στο σπίτι σας…» (κε΄, 31 35).

Τότε θα πη και εις εκείνους, που στέκονται εις τα αριστερά του «φύγετε μακρυά από εμέ σεις οι καταράμενοι και πηγαίνετε στο αιώνιον πυρ, που έχει ετοιμασθή διά τον διάβολον και τους πονηρούς αγγέλους του.

Διότι επείνασα και δεν μου εδώσατε να φάγω, εδίψασα και δεν με εποτίσατε…» (κε΄, 41-42).

Και θα απέλθουν αυτοί μεν εις την αιωνίαν κόλασιν μαζή με τον διάβολον, οι δε δίκαιοι εις την αιωνίαν ζωήν μαζή με τον Θεόν. (Έτσι η δικαία κρίσις θα έχη γίνει, το δίκαιον θα αποδοθή και η ασάλευτος αποκατάστασις θα πραγματοποιηθή..

 

Τροπάρια αναφερόμενα στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου

   1)  Κυριακής των Απόκρεω. Ο Κύριος Δίκαιος Κριτής.

    Το φοβερόν σου κριτήριον ενθυμούμενος, υπεράγαθε Κύριε, και την ημέραν της κρίσεως, φρίττω και πτοούμαι υπό της συνειδήσεως της εμής ελεγχόμενος, όταν μέλλῃς καθέζεσθαι επὶ του θρόνου σου, και ποιείν την εξέτασιν, τότε αρνείσθαι τας αμαρτίας ουδείς εξισχύσει, αληθείας ελεγχούσης, και δειλίας κατεχούσης, μέγα μεν ηχήσει τότε, πυρ το της γεέννης· αμαρτωλοί δε βρύξουσι. Διό με ελέησον προ τέλους, και φείσαί μου, Κριτὰ δικαιότατε.

    

2) Μεγάλης Τρίτης. Ο Κύριος Φοβερός Κριτής.

     Τοις δεξιοίς με προβάτοις συντάξαι αξίωσον, οικτίρμων Χριστέ, όταν έλθης αστράπτων εν δόξη πολλή μετ’ αγγέλων στρατευμάτων Κριτής φοβερός επί σω θρόνω καθήμενος εισπράττων δε παραθήκην συν κέρδει ταλάντων σου μη κατακρίνης με ως οκνηρόν δούλον σου και ράθυμον, αλλά πιστοίς σου οικέταις συγκαταρίθμησον, όπου φωνή, αγαθέ, της ευλογίας εις την δόξαν εισάγει της βασιλείας σου.

 




















Τετάρτη 14 Απριλίου 2021

Οι τρεις πειρασμοί του Ιησού Χριστού στην έρημο της Ιουδαίας και η ανάλογη απεικόνιση σε ναό της Καστοριάς.

 


Ο Ιησούς Χριστός, αμέσως μετά τη βάπτισή Του στον Ιορδάνη ποταμό, οδηγήθηκε από το Άγιο Πνεύμα στην έρημο της Ιουδαίας για να πειρασθεί και να δοκιμασθεί ηθικά ως άνθρωπος. Εκεί παρέμεινε κι έζησε σαράντα ημέρες με απόλυτη νηστεία και διαρκή προσευχή. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών πειράχτηκε εντόνως τρεις φορές από τον Διάβολο. Οι πειρασμοί Του αυτοί εξιστορούνται από τους τρεις συνοπτικούς Ευαγγελιστές στα θεόπνευστα έργα τους. Ο πρώτος εξ αυτών, ο απόστολος Ματθαίος. αναφέρει τα εξής στο Ευαγγέλιό του{κεφ. δ’, 1 – 11. Ερμηνευτική απόδοση Ιωάννου Θ. Κολιτσάρα}:

Πρώτος πειρασμός: Γαστριμαργία (;).

Τότε ο Ιησούς ωδηγήθη από το Πνεύμα το Άγιον εις κάποιο υψηλότερον μέρος της ερήμου, διά να πειρασθή ως άνθρωπος από τον διάβολον (και νικήση εξ ολοκλήρου αυτόν). Και αφού ενήστευσε κατά συνέχειαν τεσσαράκοντα ημέρας και νύκτας, ύστερα (και ως άνθρωπος που ήτο) επείνασε. Τότε ο διάβολος, που έχει ως έργον το να πειράζη τους ανθρώπους, τον επλησίασεν υπούλως και του είπεν, «εάν είσαι Υιός του Θεού (όπως είπεν η φωνή που ηκούσθη από τον ουρανόν εις τον Ιορδάνην) θαυματούργησε, πες να γίνουν αυτοί οι λίθοι άρτοι, διά να φάγης». Ο δε Ιησούς απήντησεν,·«είναι γραμμένον εις την Παλαιάν Διαθήκην:·Ο άνθρωπος δεν θα ζη με άρτον μόνον, αλλά και με κάθε λόγον που βγαίνει από το στόμα του Θεού. (Όταν δε ο Θεός το είπη, ζη ο άνθρωπος και χωρίς τροφήν)».

Δεύτερος πειρασμός: Κενοδοξία (;).

Τότε παραλαμβάνει αυτόν ο διάβολος και διά του αέρος τον φέρνει εις την αγίαν πόλιν, την Ιερουσαλήμ, και τον τοποθετεί εις το άκρον της στέγης του ναού του Σολομώντος. Και λέγει προς αυτόν,·«εάν είσαι Υιός του Θεού, ρίξε τον εαυτόν σου κάτω,·διότι είναι γραμμένον, ότι ο Θεός θα δώση εντολήν εις τους αγγέλους προς χάριν σου και αυτοί θα σε σηκώσουν εις τα χέρια των αμέσως με προσοχήν, μήπως τυχόν και κτυπήση το πόδι σου προς κάποιον λίθον. (Τα δε πλήθη, που είναι συγκεντρωμένα εις τας αυλάς του ναού, θα ίδουν το θαύμα και θα πιστεύσουν)». Απήντησεν εις αυτόν ο Ιησούς, «είναι επίσης γραμμένον: Δεν θα εκθέσης τον εαυτόν σου εις κίνδυνον, διά να δοκιμάσης τον Θεόν (και να πεισθής τάχα με χειροπιαστά γεγονότα, ότι πράγματι σε αγαπά και σε προστατεύει)».

Τρίτος πειρασμός: Φιλαργυρία (;)

Πάλιν παραλαμβάνει αυτόν ο διάβολος και διά του αέρος τον μεταφέρει εις ένα πανύψηλον όρος και από εκεί του δεικνύει πανοραματικώς όλα τα βασίλεια του κόσμου, τα πλούτη, τα μεγαλεία και την άλλην δόξαν των. Και του λέγει, «όλα αυτά είναι ιδικά μου και θα σου τα δώσω, εάν με αναγνωρίσης ως κύριόν σου και πέσης κατά γης και με προσκυνήσης». Τότε λέγει με αγανάκτησιν ο Ιησούς, «φύγε αμέσως από εμπρός μου, σατανά. Διότι έχει γραφή:·Κύριον τον Θεόν σου θα προσκυνήσης και αυτόν μόνον θα λατρεύσης». Τότε ο διάβολος (έπειτα από την τριπλήν του ήτταν) αφήκεν τον Ιησούν,·και ιδού άγγελοι του Θεού ήλθαν πλησίον του Ιησού και τον υπηρετούσαν ως νικητήν.

Τους εδώ παρουσιαζόμενους τρεις διαβολικούς πειρασμούς, που απέκρουσε επιτυχώς ο Χριστός, προφανώς τους γνωστοποίησε ο ίδιος ο Κύριος στους μαθητές του, με σκοπό να τους κοινοποιήσουν σε όλους τους Χριστιανούς, ώστε να ακολουθούν κι αυτοί (οι χριστιανοί) το παράδειγμά Του, να αποκρούουν δηλαδή τους αντίστοιχους πειρασμούς που παρουσιάζονται διαρκώς στη ζωή τους.

 

 Αναφορικά με το συμβολικό περιεχόμενο και το αντίστοιχο νόημα των υπόψη τριών πειρασμών, ορισμένοι Πατέρες τής Εκκλησίας μας κι εκκλησιαστικοί συγγραφείς θεωρούν, ότι ο καθένας εξ αυτών (των πειρασμών) περιλαμβάνει, υποκρύπτει και υποδηλώνει αναλόγως ένα συγκεκριμένο μεγάλο αμάρτημα. Έτσι, ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής (580 – 662 μ.Χ.) θεωρεί, ότι ο πρώτος πειρασμός εκφράζει συμβολικώς την αποκρουστική γαστριμαργία, ο δεύτερος πειρασμός τη μισητή φιλαργυρία και ο τρίτος την απαίσια κενοδοξία.

Η θεματική τοιχογραφημένη απεικόνιση των τριών πειρασμών που έθεσε ανεπιτυχώς ο διάβολος στον Χριστό βρίσκεται στη βυζαντινή ιερά μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας Καστοριάς (11ος αιών), και πιο συγκεκριμένα στο μεταβυζαντινό παρεκκλήσι της τού Αγίου Ιωάννου Θεολόγου (16ος αιών). Η απεικόνιση αυτή ιστορήθηκε από τον αγιογράφο Πρωτονοτάριο Άρτας Ευστάθιο Ιακώβου, κατά το έτος 1552.

Η εν λόγω παράσταση αποτελεί σύνθεση τριών επιμέρους σκηνών - εικονίσεων. Η πρώτη εξ αυτών των εικονίσεων παρουσιάζει τον Χριστό να στέκεται όρθιος δίπλα σε ένα σωρό άσπρων λίθων και να επιτιμά τον Διάβολο, που παριστάνεται μικρόσωμος, δύσμορφος, κατάμαυρος, πτερωτός και τριχωτός σαν καλικάντζαρος. Η δεύτερη εικόνιση εμφανίζει τον Χριστό να βρίσκεται όρθιος επάνω στη στέγη του ναού του Σολομώντα και να εκδιώκει από κοντά του τον τραγόμορφο σατανά. Τέλος, η τρίτη εικόνιση παρουσιάζει τον Χριστό στους πρόποδες ενός ψηλού βουνού, τού έκτοτε ονομαζόμενου Σαραντάριου όρους, να στέκεται δίπλα σε τρεις εστεμμένους βασιλείς, που συμβολίζουν τις βασιλείες που Του έταξε ο Διάβολος, ο οποίος τρέχει να εξαφανιστεί ανεβαίνοντας στο βουνό.

 .Από την όλη παράσταση απουσιάζουν οι Άγγελοι, που κατά τον Ευαγγελιστή Ματθαίον «προσήλθον και διηκόνουν αυτώ».

Στον κάμπο – φόντο της περιγραφόμενης τοιχογραφίας είναι αναγραμμένη όλη σχεδόν η ευαγγελική περικοπή τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, που παρουσιάζει τους υπόψη τρεις πειρασμούς του Χριστού.

Κλείνοντας την παρούσα αναφορά στους τρεις πειρασμούς του Χριστού στην έρημο, σημειώνουμε επιγραμματικά, ότι πρόκειται για την ιστορία της μεγάλης αντιπαράθεσης του Χριστού με τον Σατανά, που είναι ένα από τα κύρια θέματα των Συνοπτικών Ευαγγελιστών, Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά. Στον κάθε πειρασμό ο Χριστός απαντά με εδάφια της Αγίας Γραφής, αποδεικνύοντας έτσι την απόλυτη αφοσίωσή Του στον Θεό και την απόρριψη των πειρασμών. Σημειώνουμε επίσης, ότι η εξεταζόμενη τοιχογραφία των πειρασμών του Ιησού Χριστού, η ευρισκόμενη στο ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Μαυριώτισσας, έγινε για να αποτρέπει τους Χριστιανούς θεατές της από την αμαρτία, και όντως πετυχαίνει τον σκοπό της. Είναι μία πολύ διδακτική παράσταση κι εκ του λόγου τούτου πολύ ενδιαφέρουσα.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.