Φως της Καστοριάς: Ιανουαρίου 2014

Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2014

Το βυζαντινό εξωκκλήσι του Αγίου Δονάτου και η ομώνυμη βουνοκορφή στην Κορησό Καστοριάς.

Ο άγιος Δονάτος

Το μεγάλο ασβεστολιθικό βουνό του Νομού Καστοριάς, που υπέρκειται της Κορησού κι εκτείνεται ως το Βογατσικό, είναι γνωστό στους κατοίκους των περιμετρικών του χωριών: Τσιριλόβου, Κορησού, Αμπελοκήπων, Μηλίτσας, Κωσταραζίου, Βογατσικού και Γέρμα, με τη γενική ονομασία Σαρακίνα. Την ονομασία του αυτή την έλαβε απ’ το ομώνυμο ξακουστό χωριό που υπήρχε έως τον 18^ο αιώνα (;) στο κεντρικό του οροπέδιο.

Το βουνό Σαρακίνα αποτελούσε κατά τους χρόνους της Βυζαντινής αυτοκρατορίας τη μοναστική «Θηβαΐδα» (!) της Ορεστίδας. Επάνω στις κορυφές του, στις πλαγιές, στις κοιλάδες και στις σπηλιές του υπήρχαν τότε διάσπαρτες μοναστικές καλύβες, που συγκροτούσαν δύο ιδιόρρυθμες σκήτες. Η μία απ’ τις εν λόγω σκήτες είχε το Κυριακό της (: τον κοινό ναό) στη σπηλιά του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού, που ανήκει σήμερα στο χωριό Αμπελόκηποι, και η άλλη στη μεγάλη σπηλιά της Αγίας Τριάδος, που βρίσκεται στην περιοχή του Γέρμα.

Εκτός απ’ τα αναφερόμενα δύο σπηλαιώδη Κυριακά (: κεντρικοί ναοί) της Σαρακίνας βρίσκονταν τότε επάνω της και αρκετοί μικροί ναοί, μερικοί απ’ τους οποίους σώζονται έως τις ημέρες μας. Ο σημαντικότερος απ’ τους εν λόγω ναούς ήταν το αρχικό Καθολικό της ιεράς μονής του Αγίου Νικολάου Τσιριλόβου, το οποίο ανακατασκευάστηκε εκ θεμελίων κατά το έτος 1969.


Το βουνό Σαρακίνα με την κορυφή Άη-Δονάτος. Άποψή του από παραλίμνια περιοχή της Καστοριάς.

Ένας άλλος μικρός ναός του βουνού Σαρακίνα Κορησού ήταν αφιερωμένος στον άγιο Δονάτο και βρισκόταν – βρίσκεται ερειπωμένος κοντά στην υψηλότερη κορυφή του (υψ. 1.386 μ.). Η βουνοκορφή αυτή έχει λάβει το όνομά της απ’ τον πάτρωνα άγιο τού εν λόγω ναΐσκου και λέγεται «Άη-Δονάτος» ή «Άηδονάκος» (: γλωσσική παραφθορά). Το αναφερόμενο εξωκκλήσι οικοδομήθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους με ασβεστόλιθους της περιοχής του. Το εμβαδόν του είναι περίπου 20 τ.μ. Με το πέρασμα των χρόνων η σκεπή του κατέπεσε, οι εικόνες του καταστράφηκαν και το όνομά του λησμονήθηκε από τους κατοίκους της Κορησού. Οι βοσκοί της Σαρακίνας το ονόμαζαν Παληοκκλήσι κι έτσι είναι σημειωμένο στους χάρτες της περιοχής. Περί το έτος 1960, δύο ευσεβείς Κορησιώτες, ο Χρυσόστομος Τσιόπρας και ο Αργύρης Τζαχαλής, το αναστύλωσαν μερικώς και το μεταφιέρωσαν στην Παναγία Ευαγγελίστρια. Όμως και πάλι, λόγω του δύσβατου της περιοχής του, εγκαταλείφθηκε από τους ενορίτες της Κορησού, έπεσε η στέγη του και σήμερα είναι ξανά ερειπωμένο.

Η όμορφη Κορησός Καστοριάς
στους πρόποδες της Σαρακίνας.

Συναξάρι του αγίου Δονάτου, Επισκόπου Ευροίας.

Ο Άγιος Δονάτος, Επίσκοπος Ευροίας, γεννήθηκε στην Ηπειρωτική πόλη Εύροια περί το 300 μ.Χ.. Μορφώθηκε στο Βουθρωτό της Ηπείρου, όπου δίδαξε μέχρι τα 30 του χρόνια. Τότε, το 330 μ.Χ., χειροτονήθηκε επίσκοπος Ευροίας και, αρχιεράτευσε επί εξήντα ολόκληρα χρόνια. Έλαβε μέρος στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο (381) και έδρασε κυρίως στα χρόνια του Αυτοκράτορα Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395).

Ένα από τα πιο γνωστά θαύματά του ήταν η εξόντωση ενός δράκοντα που άρπαζε πρόβατα, κατσίκες, άλογα και ανθρώπους ζωντανούς. Το θηρίο φώλιαζε σε μια σπηλιά, κάτω απ’ τη σκάλα της Τζαβέλαινας κατάντικρυ της Σωρείας, και μόλυνε τα νερά και κατάστρεφε τον τόπο…

Χάρτης της Σαρακίνας
και της βουνοκορφής Άη-Δονάτος.

Ο άγιος Δονάτος έχτισε, με τη βοήθεια του αυτοκράτορα Θεοδοσίου, στην τοποθεσία Ομφάλιο του χωριού Γλυκή Θεσπρωτίας έναν μεγάλο παλαιοχριστιανικό ναό, χρησιμοποιώντας υλικά της Ελληνιστικής περιόδου.

Ο άγιος Δονάτος απεβίωσε το 388 κι ετάφη κοντά στο ναό που ίδρυσε εκείνος και σε μνήμα που το ετοίμασε μόνος του.

Το 604 μ. Χ. ο επίσκοπος Ευροίας Ιωάννης, εξαιτίας των συχνών βαρβαρικών επιδρομών που γίνονταν στα χρόνια εκείνα, αναγκάστηκε να καταφύγει μαζί με τον ιερό κλήρο της Εύροιας στην Κασσιώπη της Κέρκυρας, μεταφέροντας και το λείψανο του Αγίου Δονάτου.

Το 1125 ο Ενετός Δόγης Domenico Michelli μετέφερε το αναφερόμενο ιερό λείψανο στο Ναό της Παναγίας, στο νησί Murano της Βενετίας, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.

Απολυτίκιον του αγίου Δονάτου.

Ήχος Δʹ. Ταχύ προκατάλαβε.

Εκ γης ο καλέσας σε προς ουρανίους σκηνάς

τηρεί και μετά θάνατον αδιαλώβητον

το σώμα σου, Άγιε Δονάτε, μακάριε.

Συ γαρ εν σωφροσύνῃ και σεμνή πολιτείᾳ,

Μάκαρ, επολιτεύσω, μη μολύνας την σάρκα.

Διό εν παρρησίᾳ Χριστώ πρέσβευε σωθήναι ημάς.

Χάρτης της βουνοκορφής
και του ναΐσκου του Άη-Δονάτου.

(Ερμηνεία: Αυτός που σε κάλεσε από τη γη στα ουράνια σκηνώματα διατηρεί αδιάφθορο το σώμα σου και μετά τον θάνατό σου, μακάριε άγιε Δονάτε. Διότι έζησες με σωφροσύνη και σεμνή διαγωγή, χωρίς να μολύνεις την σάρκα σου. Γι αυτό με θάρρος να είσαι πρεσβευτής μας στον Χριστό για να σωθούμε.)

Ο άγιος Δονάτος είναι ο πολιούχος της Παραμυθιάς, τιμάται δε ιδιαιτέρως σε ολόκληρη Θεσπρωτία, στα Ιωάννινα και στη νήσο Λευκάδα.

Η μνήμη του Αγίου Δονάτου εορτάζεται από την Εκκλησία μας δύο φορές το χρόνο, στις 30 Απριλίου και στις 7 Αυγούστου.


Το ερειπωμένο εκκλησάκι του Άη-Δονάτου στο βουνό Σαρακίνα. Φωτ. Β. Τσιτσιμίδη.

(Σημείωση: Το παρατιθέμενο Συναξάρι του Αγίου Δονάτου και μερικές απ’ τις φωτογραφίες που το πλαισιώνουν ελήφθησαν από το Διαδίκτυο).

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Το ερειπωμένο Άγιο Βήμα του Άη-Δονάτου.
Φωτ. Βασίλη Τσιτσιμίδη.

Παλαιά εικόνα του Άη-Δονάτου.

Ο λαμπρός ναός του Άη-Δονάτου στη Βενετία,
όπου φυλάσσεται το τίμιο λείψανό του.

Ο ιερέας του Γέρμα π. Αθανάσιος Στυλιάδης κι ένας Επίτροπος
στην είσοδο του σπηλαιώδους ναού της Αγίας Τριάδος Γέρμα.

Ο Άγιος Νικόλαος ο Κρεμαστός
των Αμπελοκήπων Καστοριάς.
Φωτ. Βασίλη Τσιτσιμίδη.

Σημαία Βορειοηπειρωτών
με την εικόνα του Άη-Δονάτου.

Σάββατο 18 Ιανουαρίου 2014

Ο άγιος Τριαντάφυλλος, ο νεομάρτυς (+ 1680). Ο ιερός ναός του στο Δρυόβουνο Κοζάνης.

Α) Ο μαρτυρικός βίος του αγίου Τριαντάφυλλου.

Κείμενο: Σοφία Γουριώτη

Εικονίσεις: Ευγενία Γουριώτη

Ο άγιος Τριαντάφυλλος

Στίχοι.

Τριαντάφυλλος ωράθη ρόδον νέον,

Ερυθροβαφέν τη ροή των αιμάτων.

     Ο άγιος Τριαντάφυλλος γεννήθηκε το 1662 στο χωριό Ζαγορά του Πηλίου. Οι γονείς του ήταν θεοσεβείς και από νωρίς έμαθαν στο γιο τους να πιστεύει στον Θεό και να ζει σύμφωνα με το θέλημά Του. Από μικρός, ο Τριαντάφυλλος πήγαινε στην εκκλησία με χαρά και συνήθιζε να βοηθάει τον ιερέα ή τον ψάλτη του χωριού, με μεγάλη επιμέλεια. Είχε ιδιαίτερη αγάπη στην Παναγία μας και στον άγιο Γεώργιο και πολλές φορές προσευχόταν σ’ αυτούς, για να του απαλύνουν τον πόνο, στις δύσκολες στιγμές της ζωής του. Σύντομα, οι γονείς του πέθαναν και ο νεαρός Τριαντάφυλλος έμεινε μόνος κι ορφανός. Τότε, για να μπορέσει να επιβιώσει, έψαξε να βρει μία δουλειά κι ένας καπετάνιος τον πήρε για ναύτη στο πλοίο του. Αυτό το πλοίο έκανε ταξίδια σε όλο το βόρειο Αιγαίο, μεταφέροντας εμπορεύματα από τον ένα τόπο στον άλλον. Αρκετές φορές, οι ναύτες, πολλοί από αυτούς και Τούρκοι, συμπεριφέρονταν καλά στον Άγιο, άλλοτε όμως του μιλούσαν σκληρά και τον κορόιδευαν, επειδή ήταν θεοσεβής. Όμως ο Τριαντάφυλλος δεν έχανε το θάρρος του, μα συνέχιζε να προσεύχεται με περισσότερη θέρμη και να ελπίζει μόνο στον Θεό.
   Κάποτε, το εμπορικό πλοίο ταξίδεψε ως το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης κι εκεί αγκυροβόλησε. Τότε, κάποιοι Τούρκοι από την παρέα του Αγίου, βρήκαν διάφορες αφορμές και μάλωσαν μαζί του. Για να τον εκδικηθούν λοιπόν, πήγαν αμέσως στον επίτροπο του Σουλτάνου, τον Μουσταφά πασά και τον συκοφάντησαν πως τάχα, ενώ αποφάσισε να γίνει μουσουλμάνος, κατόπιν άλλαξε γνώμη και δεν παραδεχόταν την υπόσχεση που έδωσε, προσβάλλοντας, έτσι, την πίστη του Μωάμεθ. Εκείνον τον καιρό, όποιος επιθυμούσε να γίνει μουσουλμάνος και μετά άλλαζε απόφαση, θεωρούνταν προδότης και οι Αγαρηνοί τον φυλάκιζαν και τον βασάνιζαν, μέχρι να τον θανατώσουν ή να τον κάνουν μωαμεθανό.

Ο άγιος Τριαντάφυλλος ως παιδί,
ανάμεσα στους ευσεβείς γονείς του.

Με αυτήν την ψεύτικη κατηγορία ο νεομάρτυς Τριαντάφυλλος, συνελήφθη και οδηγήθηκε στον πασά. Εκείνος τον πρόσταξε ν’ αρνηθεί τη χριστιανική πίστη, για να γλυτώσει τις τιμωρίες που έμελλε να πάθει. Αλλά ο Άγιος ομολόγησε γενναία: Τον αληθινό Θεό και Σωτήρα μου Ιησού Χριστό, ποτέ δε θα δεχτώ να τον απαρνηθώ!
    Τότε οι Αγαρηνοί έδειραν τον μάρτυρα και του έκαναν διάφορα άλλα βασανιστήρια, προκειμένου να τον τουρκέψουν. Βλέποντας, όμως, το θάρρος και τη σταθερή πίστη που είχε, κατάλαβαν πως δεν θα τον έπειθαν να γίνει μουσουλμάνος. Γι’ αυτό, τον οδήγησαν στον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, εκεί όπου χιλιάδες Χριστιανοί μαρτύρησαν κι έχυσαν το αίμα τους για τη δόξα του Θεού, και τον αποκεφάλισαν, σε ηλικία 18 ετών. Ήταν τότε Αύγουστος του 1680. Τρεις αιώνες αργότερα, στη Ζαγορά, χτίστηκε ιερός ναός προς τιμήν του Αγίου νεομάρτυρα Τριαντάφυλλου και η μνήμη του εορτάζεται από την Εκκλησία μας, κάθε χρόνο στις 8 Αυγούστου.

Β) Ο ιερός ναός του αγίου Τριαντάφυλλου στο Δρυόβουνο Κοζάνης.
   Στο μικρό χωριό Δρυόβουνο, που βρίσκεται στην επαρχία Βοΐου του νομού Κοζάνης, υπάρχουν και λειτουργούν δύο φημισμένες ιερές μονές. Η αρχαιότερη απ’ αυτές τις μονές είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος (εκτίσθη το έτος 1592) και η άλλη στο Γενέσιον της Θεοτόκου (χρονολογείται στον 19^ο αιώνα). Στο ίδιο χωριό υπάρχει επίσης και ο λεγόμενος Λόφος του Γολγοθά, που έχει στην κορυφή του το ομώνυμο Προσκύνημα. Το εν λόγω Προσκύνημα απαρτίζεται από έναν τρισυπόστατο ναό, που είναι αφιερωμένος: α) στον άγιο Λογγίνο τον εκατόνταρχο, β) στον νεομάρτυρα Τριαντάφυλλο και γ) στην αγία Ελισάβετ τη Θαυματουργό, και (απαρτίζεται) από ένα υπαίθριο πλάτωμα, όπου είναι κατασκευασμένοι τρεις μεγάλοι Σταυροί και όπου γίνεται κάθε χρόνο τη Μεγάλη Παρασκευή η τελετή της Αποκαθήλωσης του Κυρίου.

Το όμορφο χωριό Ζαγορά Πηλίου,
ιδιαίτερη πατρίδα του αγίου Τριαντάφυλλου.

Ο αναφερόμενος ιερός ναός του αγίου Τριαντάφυλλου πανηγυρίζει στις 8 Αυγούστου, ημέρα που εορτάζει ο πάτρωνάς του άγιος. Το πρόγραμμα τού πανηγυρικού εορτασμού του έχει ως ακολούθως:
   α) Το εσπέρας της 7^ης Αυγούστου, ώρα 7.30 μ.μ. γίνεται Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός.
   β) Το πρωί της 8^ης Αυγούστου, ανήμερα της εορτής, τελείται Όρθρος και Θεία Λειτουργία μετ’ αρτοκλασίας.
   Τις προαναφερόμενες ιερές τελετές και Ακολουθίες προς τιμήν του αγίου Τριαντάφυλλου παρακολουθούν πολλοί ευσεβείς χριστιανοί από το Δρυόβουνο και από τα γειτονικά του χωριά Γέρμα και Βογατσικό. Οι κάτοικοι των χωριών αυτών ευλαβούνται ιδιαίτερα τον άγιο Τριαντάφυλλο, αρκετοί δε εξ αυτών φέρουν ως βαπτιστικό τους το τίμιο όνομά του.

Γ) Απολυτίκιον του αγίου Τριανταφύλλου.

Ήχος γ΄. Θείας Πίστεως.

Θείας πίστεως έχων την χάριν, χαίρων ήθλησας ανδρειοφρόνως, Νεομάρτυς Χριστού Τριαντάφυλλε. Όθεν ως ρόδον ευφραίνεις ηδύπνευστον, την Εκκλησίαν τη θεία αθλήσει σου. Μάρτυς ένδοξε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.