Άγιος Γεράσιμος Β΄ ο Παλλαδάς {+ 15 Ιανουαρίου}

^{Μητροπολίτης Καστορίας (1677; – 1686), Πατριάρχης Αλεξανδρείας {1688 – 1710}}

«...το της οικουμένης κριτήριον, την Θεοφρούρητον φησιν καθέδραν των Αλεξανδρέων (σ.σ. και των Καστοριέων), εν καιροίς ιδίοις, αξιολογωτάτων ανδρών ουδέποτε κατέλιπεν έρημον η Θεία Πρόνοια».

Αλ. Μαυροκορδάτος προς Γεράσιμον Παλλαδάν.

Κείμενο Γιώργου Τ. Αλεξίου

   Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας άγιος Γεράσιμος Β' ο Παλλαδας, υπήρξε «ανήρ τω όντι σοφώτατος και αγιώτατος, Θεολόγος, φιλόσοφος, ανιχνευτής του βάθους των θείων Γραφών, δαημονέστατος της ελληνικής, εβραϊκής και λατινικής γλώσσης» (Καισάριος Δαπόντε 1714-1784). Ο εν λόγω Πατριάρχης υπηρέτησε ως Ιεράρχης για μία δεκαετία περίπου, απ' το 1677 (;)¹ μέχρι τον Μάιο του 1686², στην Καστοριά και λάμπρυνε το Μητροπολιτικό της θρόνο.

   

Η πόλη Καστοριά υπό την προστασίαν
του αγίου Γερασίμου Παλλαδά.

'Οπως μας πληροφορεί ο βιογράφος του, ο μεταγενέστερος Πατριάρχης Αλεξανδρείας Γεράσιμος Γ΄ Γήμαρης, (1783-1788), ο Γεράσιμος Παλλάδας γεννήθηκε στο χωριό Σκιλλούς της Πεδιάδας Κρήτης κι εκεί διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα απ' τον λόγιο πατέρα του Θεόδωρο, που ήταν Πρωτόπαπας³ και ιεροκήρυκας. Αργότερα, όταν μεγάλωσε, μετέβη για ευρύτερες σπουδές στην Κέρκυρα, στη Βενετία και τέλος στη Ρώμη, όπου παρακολούθησε ανώτερα μαθήματα στο εκεί περίφημο Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου.

Κατά το χρόνο της παραμονής του στην Ρώμη ο Γεράσιμος Παλλαδάς πληροφορήθηκε με σπαραγμό ψυχής τη φοβερή για τον Ελληνισμό άλωση του Ηρακλείου Κρήτης απ' τους Τούρκους (έτος 1669)⁴. Μετά απ' αυτήν τη μεγάλη εθνική και προσωπική του συμφορά, ο υπ' όψη φλογερός Κρητικός δεν επέστρεψε στη γενέτειρά του, αλλά εγκαταστάθηκε κι εργάστηκε ως διδάσκαλος και ιεροκήρυκας στην Καστοριά, ανταποκρινόμενος σε σχετική πρόσκληση τού τότε Μητροπολίτη της Δαβίδ (1660 (;) - 1677 (;) και 1688 - 1694)⁵.

   

Στην Καστοριά, ο ιερομόναχος πλέον Γεράσιμος δίδαξε σε κάποιο απ' τα Σχολεία τού Νάρθηκα⁶ με άριστα αποτελέσματα, μέχρι το έτος 1677 (;) που χειροτονήθηκε Επίσκοπός της. Κατά το αυτό χρονικό διάστημα κήρυξε στην ίδια πόλη και στα γύρω της χωριά το Ιερό Ευαγγέλιο με πολύ μεγάλη επιτυχία.

   Το εν λόγω σημαντικότατο διδασκαλικό και κηρυκτικό έργο του ιερομόναχου Γερασίμου Παλλαδά στην Ορεστίδα προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, το θαυμασμό του απλού λαού και κίνησε το ενδιαφέρον και την εκτίμηση για το πρόσωπό του πολλών εξεχόντων ομογενών της εποχής,. Σ' αυτούς συμπεριλαμβάνεται και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που ήταν Μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης κατά το χρονικό διάστημα 1673 - 1709.

Όμως, όπως συμβαίνει πάντα σε παρόμοιες περιπτώσεις, η αναφερόμενη αξιοθαύμαστη δραστηριότητα του Γερασίμου Παλλαδά ενόχλησε αρκετούς υψηλά ιστάμενους τής περιοχής, οι οποίοι κινήθηκαν με πρωτοφανές μένος εναντίον του και δυστυχώς κατόρθωσαν το έτος 1668 να τον καταδικάσουν με συκοφαντίες, και βεβαίως αναπόδεικτα, ως «ψευδοδιδάσκαλον και ψευδοϊερομόναχον» (!)⁷

   

Η παραπάνω απαράδεκτη καταδίκη του Γερμασίμου Παλλαδά ξεσήκωσε, όπως ήταν επόμενο, τους Χριστιανούς της Καστοριάς, δημιούργησε αγανάκτηση μεταξύ των ταγών του Γένους μας στη Βασιλεύουσα και γι' αυτό σύντομα ανακλήθηκε απ' τη Συνοδική Αρχή που την είχε επιβάλλει⁸. Μετά την αποκατάστασή του ο ιερομόναχος Γεράσιμος ξαναδίδαξε στην Καστοριά και μάλιστα, όπως προαναφέρθηκε, χρημάτισε και Μητροπολίτης αυτής για μία δεκαετία περίπου, από το 1677 μέχρι το Μάιο του 1686. Τότε, όπως μας πληροφορεί ο Καισάριος Δαπόντε, «Ο Μαυροκορδάτος έκαμεν (Μητροπολίτην) Αδριανουπόλεως τον από Καστορίας σοφώτατον Γεράσιμον».

   Στη Μητρόπολη Αδριανουπόλεως παρέμεινε ο Γεράσιμος Παλλάδας μέχρι το 1688, που αναδείχθηκε Πατριάρχης Αλεξανδρείας ως διάδοχος του Παρθενίου Α΄. Στην πρωτεύουσα της Αιγύπτου καλλιέργησε το θείο κήρυγμα και άφησε πολλές χειρόγραφες ομιλίες, που σώζονται στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας. Ο από Καστορίας Πατριάρχης επισκέφθηκε κατά τα έτη 1707 - 1709 για υποθέσεις του Πατριαρχείου του την Κωνσταντινούπολη και τη Βλαχία. Στις 20 Ιανουαρίου 1710 υπέβαλε την παραίτηση του «λόγω γήρατος και νόσων», όπως γράφει ο ίδιος και ύστερα αποσύρθηκε στη μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους, όπου και απεβίωσε τον Ιανουάριο του 1714.

   Ο Πατριάρχης άγιος Γεράσιμος Β' ο Παλλαδάς υπήρξε, όπως προσημειώθηκε, Ιεράρχης με ευρεία μόρφωση και πολυγραφότατος. Τα σωζόμενα έργα του είναι κατά κατηγορίες τα εξής:

α) Φιλοσοφικά: «Εις τας δέκα κατηγορίας του Αριστοτέλους, παράφρασίς τε και ζητήματα». «Παράφρασίς τε και ζητήματα εις το περί της ερμηνείας του Αριστοτέλους», κ.ά.

β) Υπομνήματα: Σώζονται στον 344 Ιεροσολυμιτικό κώδικα.

γ) Θεολογικά: Περιλαμβάνονται σε πέντε χειρόγραφους τόμους. Μία συλλογή αποτελεί ο 93 Ιεροσολυμιτικός κώδικας του 17ου αι. και άλλη ο 20 κωδ. του Μουσείου Ηρακλείου. Είκοσι λόγοι βρίσκονται στον 62 κώδικα (18ος αι.) της βιβλιοθήκης Κοζάνης και εννέα στον 847/92 κωδ. της ιεράς μονής Μεγίστης Λαύρας.

δ) Φιλολογικά: «Θρήνος της Κρήτης επί τη κατά το 1669 αλώσει του Χάνδακος». «Εγκώμιον εις το Αγιον Όρος Σινά». «Ρητορική», που βρίσκεται σε ιδιωτική βιβλιοθήκη της Ρόδου. «Έκθεσις της απάσης ρητορικής τέχνης», στον 127 Ιεροσολυμιτικό κώδικα κ.ά.

ε) Επιστολές: Προς τον Μέγα Πέτρο της Ρωσσίας (1692). Προς τον Πάπα Ρώμης Κλήμη (1700-1721), κ.ά.

στ) Διάφορα: «Θεολογία περί του Πατρός και του Υιού», «Περί Θεολογίας» κ.ά.

      ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Οι ερευνητές διαφωνούν ως προς το έτος που ανήλθε ο Γεράσιμος Παλλαδάς στο Μητροπολιτικό θρόνο της Καστοριάς.
2. Ο Π. Τσαμίσης υποστηρίζει, ότι ο Γεράσιμος Παλλαδάς υπήρξε Μητροπολίτης Καστορίας απ' το 1677 μέχρι το 1687. Βλ. «Η Καστοριά και τα μνημεία της», σελ. 68.
3. Ο Πρωτόπαπας ήταν εκπρόσωπος του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κι επικεφαλής του Ορθόδοξου κλήρου στις ενετοκρατούμενες περιοχές της Ελλάδος.
4. Τότε, όντας σπουδαστής στη Ρώμη, στιχούργησε το «Θρήνο της Κρήτης».
5. Ο Δαβίδ στην αρχή υποστήριξε τον Παλλαδά, κατόπιν όμως έγινε σφοδρός πολέμιός του. Βλ. Π. Ζάττα, «Σχολεία, διδάσκαλοι, λόγιοι της Τουρκοκρατούμενης Καστοριάς», σελ. 27, 28, 29.
6. Ο Π. Ζάττας αναφέρει, ότι «ο Γεράσιμος ο Κρης είναι ο πιο παλιός δάσκαλος των σχολείων της τουρκοκρατούμενης Καστοριάς που μπορεί να γνωρίζει ο μελετητής», ο.π.
7. Η σχετική απόφαση της Α' Ιουστινιανής Συνόδου της Αρχιεπισκοπής Αχριδών της 4ης Απριλίου 1668 είναι καταχωρημένη στην Ε.Β.Ε., χρ. 2753, σελ. 22.
8. Βλ. Π. Ζάττα, ο.π., σελ. 29.

      Βιβλιογραφία

1. Π. Τσαμίση, Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι 1949.
2. Π. Ζάττα, Σχολεία_; διδάσκαλοι, λόγιοι της τουρκοκρατούμενης Καστοριάς, Καστοριά 1984.
3. Ν.Β.Τωμαδάκη, Δύο Κρήτες Πατριάρχαι Αλεξανδρείας συγχεόμενοι, Κρητικά Χρονικά Γ.1 Ή9.
4. Π. Αραβαντινού, Γεράσιμος Παλλαδάς, Πανδώρα ΙΓ, 1862.
5. I. Φειδά, Ιστορία της Εκκλησίας Αλεξανδρείας, αρ. 2, Αθήναι 1967.
6. Ι.Μ.Χατζηφώτη, Αλεξανδρινή Μεταβυζαντινή Λογοτεχνία, Φιλολογική Πρωτοχρονιά, 1969.
7. Γ.Π.Κουρνούτου, Σχολεία της τουρκοκρατούμενης Καστοριάς, Γέρας Αν. Κεραμοπούλου, Αθήναι 1953.
8. Ανθίμου Αλεξούδα, Επισκοπικός κατάλογος Καστορίας, Εφημ. Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως, φυλ. 6698, 20-11-1891.

      Σημειώσεις

1. Η επίσημη αγιοαναγνώριση του μακαριστού Πατριάρχου Γερασίμου Β΄ Παλλαδά έγινε από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας την 17 Σεπτεμβρίου 2002 μ.Χ. Την ιερά Ακολουθία του συνέθεσε ο Μητροπολίτης Ρόδου Κύριλλος Κογεράκης.
2. Βλέπε τα Εγκαίνια του ιερού ναού αγίου Γερασίμου Παλλαδά στην Κρήτη:
   https://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/1737-egkainia-protou-in-tou-agiou-gerasimou-tou-pallada-foto
3. Βλέπε ομιλία του Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ για την παρουσία του αγίου Γερασίμου Παλλαδά στην Μητρόπολη Καστοριάς:
   https://www.pemptousia.gr/video/i-pimantiki-diakonia-tou-ag-gerasimou-tou-pallada-sti-mitropoli-kastorias/
4. Βλέπε Αρχιερατικό Συλλείτουργο για τον άγιο Γρηγόριο Παλλαμά στην Μητρόπολη Καστοριά.
   
   http://www.diakonima.gr/2012/01/15/%CF%83%CF%85%CE%BB%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%BF-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF-%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%BF-%CF%84%CE%BF/