Η απελευθέρωση του Γέρμα Καστοριάς απ' τον τουρκικό ζυγό (12 Οκτωβρίου 1912).

Εξιστόρηση Στεφάνου Γρηγορίου (Καπετάν Στέφου).

Ο ανδριάντας του ανώνυμου
Μακεδονομάχου στον Γέρμα.
Δωρεά Χρίστου Βράκα.

Εκ του χωρίου Κοντσικό (: Γαλατινή Κοζάνης) κατήλθομεν εις την γραφικήν μονήν του Αγίου Αθανασίου κειμένην όπισθεν της Σελίτσης (: Εράτυρας Κοζάνης) και, αφού παρεμείναμεν εκεί επ' ολίγον, εισήλθομεν κατόπιν εντός της Σελίτσης γενόμενοι μετά χαράς δεκτοί εκ μέρους των φιλοπάτριδων και φιλόξενων κατοίκων της. Εκ Σελίτσης κατήλθομεν, μέσον Πέλκας εις Βογατσικόν, τυχόντες ενθουσιωδεστάτης υποδοχής.

Ο πόλεμος είχε κηρυχθή ήδη και αι πρώται ειδήσεις της νικηφόρου πορείας των Ελληνικών Στρατευμάτων αστραπιαίως διεδόθησαν απ' άκρου εις άκρον.

Ο Διάδοχος του Ελληνικού Θρόνου συνέτριβε τους εχθρούς του Γένους μας, οίτινες προτροπάδην ετρέποντο εις άτακτον φυγήν. Αίφνης εμάθομεν, ότι ο ένδοξος Στρατηλάτης είχεν εισέλθει εις την Κοζάνην και ότι αι πρωτοπορείαι του Ελληνικού Στρατού εβάδιζον ανεμποδίστως προς τα πρόσω.

Σώματα άλλα δεν υπήρχον, εκτός του Λάζου Αποστολίδου. Εν τω μεταξύ εγώ - συμφώνως προς τας.διαταγάς του Κέντρου Αθηνών - ανέμενον οδηγίας από το Κέντρον Καστοριάς, το όποιον όμως ετήρει όλως μυστηριώδη σιγήν.

Το ηρωικό Μακεδονοχώρι Ο Γέρμας Καστοριάς.

Τότε απεχωρίσθην του Καπετάν Αντώνη Ζώη και παραλαβών το Σώμα μου μετέβην εις Λόσνιτσαν (: Γέρμα Καστορίας).

Ήδη ο πανικός ήρχισε μεταδιδόμενος εις τας τάξεις του Τούρκικου Στρατού, όστις, πτοημένος εκ της ακατάσχετου ορμής των Ελλήνων Στρατιωτών, υπεχώρει εν τάχει εγκαταλείπων τα πάντα.

Το Σάββατον της 12ης Οκτωβρίου 1912, καλέσας τους κατοίκους του χωρίου Λοσνίτσης τους ειδοποίησα ότι την επαύριον θα ετελείτο Δοξολογία υπέρ του Βασιλέως των Ελλήνων και του Ελληνικού Στρατού. Η νεολαία του χωρίου υπεδέχθη μετ' ενθουσιασμού την είδησιν, οι γεροντότεροι όμως εφαίνοντο διστακτικοί, φοβούμενοι μήπως οι Τούρκοι τους εξεδικούντο μετά το πέρας του Πολέμου. Οι δυστυχείς είχον εν μέρει δίκαιον διότι, μετά την ατυχή έκβασιν του αποτυχόντος πολέμου του 1897, αι Τουρκικαί Αρχαί ποικιλοτρόπως εβασάνισαν τον Μακεδονικόν πληθυσμόν. Αντιληφθείς την αιτίαν του δισταγμού των, διά καταλλήλων λόγων έδωκα θάρρος εις όλους και ούτω απεφασίσθη όπως, μετά την τέλεσιν της δοξολογίας, δράξωμεν άπαντες τα όπλα υπέρ Πίστεως και Πατρίδος.

Ο Μακεδονομάχος Καπετάν - Στέφος,
ελευθερωτής του Γέρμα.
 Προτομή του στη Φλώρινα.

Ήτο ημέρα Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1912. Ο φωτοβόλος ήλιος ελάμπρυνε την φύσιν και οι κάτοικοι του χωρίου ενδεδυμένοι τας γραφικάς στολάς των μετέβαινον εις την εκκλησίαν, όπως ακούσωσι την Θείαν Λειτουργίαν και παραστώσιν κατά την τέλεσιν της Δοξολογίας. Οι κώδωνες της εκκλησίας εσήμαινον χαρμοσύνως διαλαλούντες την δόξαν του Σταυρού και οι Ιερείς μετά συγκινήσεως ηύχοντο υπέρ κατευοδώσεως του ιερού ημών Αγώνος. Λίαν πρωί ήρχισα προετοιμάζων τους άνδρας μου και περί την 10ην π.μ. παραλαβών το μικρόν Ανταρτικόν Σώμα μου και έχων εις το δεξιόν την λατρευτήν σύζυγόν μου - φέρουσαν γραφικωτάτην ανταρτικήν στολήν - μετέβην εις την Εκκλησίαν, όπου όλοι με ανέμενον με αγωνίαν.

Η νεολαία του χωρίου με τα όπλα εις χείρας ανέμενε την άφιξίν μας εις το προαύλιον της Εκκλησίας και, μόλις εφθάσαμεν εντός αυτού, μας υπεδέχθη με διατόρους ζητωκραυγάς.

Μετά το πέρας της Δοξολογίας όλοι οι εκκλησιαζόμενοι εξήλθον εις το προαύλιον και τότε εγώ, υπό τας ευχάς του κλήρου, τας ζητωκραυγάς των χωρικών και ανταρτών μου, ανύψωσα την Γαλανόλευκον κηρύξας τον Πόλεμον κατά των απίστων εχθρών μας.

Το αντάρτικο Σώμα του ήρωα μακεδονομάχου
Νικολάου Τσοτάκου,  Καπετάν - Γέρμα.

Ουδέποτε θέλω λησμονήσει την Ιστορικήν ταύτην ημέραν, καθ' ην, αψηφών τα πάντα, αυτοβούλως προέβην εις το πραξικόπημα τούτο, όπερ ήτο η αρχή μεγάλων γεγονότων και συγκινητικών επεισοδίων.

Καθ' ην στιγμήν είμεθα άπαντες συνηγμένοι εις το προαύλιον της Εκκλησίας, ο διδάσκαλος τού χωρίου - γόνος της πατριωτικωτάτης οικογενείας Μυλώση - εξεφώνησεν ενθουσιώδη λόγον, όστις προυκάλεσε τα δάκρυα όλων εν γένει. Η ημέρα εκείνη ήτο ημέρα ευτυχών γεγονότων, ήτο ημέρα καθ' ην τα δεσμά της δουλείας εθραύσθησαν και η δοξασμένη Ελευθερία ηυλόγησε τους κατοίκους της Μακεδονίας.

Μετά το πέρας της δοξολογίας κατήρτισα την φρουράν του χωρίου και κατόπιν, με την Γαλανόλευκον επί κεφαλής του μικρού Σώματός μου, διηυθύνθην προς το χωρίον Μπλάτσι, το οποίον κείται επί υψώματος, είναι δε χωρίον γραφικώτατον περιστοιχιζόμενον από πυκνά δάση.

Η προτομή του ήρωα  Μακεδονομάχου
Καπετάν - Γέρμα (+ 1907) στον Γέρμα Καστοριάς.

Εις το χωρίον Μπλάτσι ευρίσκετο το Ανταρτικόν Σώμα του Καπετάν Ευθ. Καούδη, το οποίον, μόλις μας διέκρινεν ερχόμενους με την Γαλανόλευκον προπορευομένην και τους χωρικούς ακολουθούντας, έσπευσε προς προϋπάντησίν μας. Οι χωρικοί έψαλλον ενθουσιώδη πατριωτικά άσματα και με ζητωκραυγάς και πυροβολισμούς εξωτερίκευον την άπλετον χαράν και τον ακραιφνή ενθουσιασμόν των. Καθ' όλην την διάρκειαν της ημέρας επανηγυρίσαμεν το ευχάριστον γεγονός, διασκεδάσαντες εν ακρατήτω ενθουσιασμού.

Τα όρη και αι χαράδραι αντελάλουν τας ζητωκραυγάς μας και οι Αετοί, πτοημένοι εκ των πυροβολισμών, επέτων προς το εσωτερικόν διά να αναγγείλουν την άφιξιν της Ελευθερίας...

{Απόσπασμα απ' τα απομνημονεύματά του}