Εικόνα τής Παναγίας Οδηγήτριας με σημαντικά πρωτότυπα εικονογραφικά στοιχεία {19ος αιών;} στον Μητροπολιτικό ναό της Καστοριάς.

 

    Ο λαμπρός Μητροπολιτικός ναός της Καστοριάς, που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, κοσμείται με περίτεχνο ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο και με αξιόλογες ιερές εικόνες επ' αυτού. Μία απ' τις εν λόγω εικόνες είναι τής Παναγίας Οδηγήτριας που βρίσκεται τοποθετημένη πρώτη στ' αριστερά τής Ωραίας Πύλης. Στην όψη της παρουσιάζεται η Θεοτόκος σε προτομή, να βαστάει στην αριστερή αγκαλιά της τον μικρό Χριστό ευλογούντα και κρατούντα τη σφαίρα του κόσμου, και να έχει τη δεξιά της χείρα λυγισμένη και με απλωμένη την παλάμη της σε κίνηση οδηγητική για τους πιστούς προς Αυτόν.

    Η Παναγία φοράει εσωτερικώς μπλε χιτώνα κι εξωτερικώς πορφυρόχρωμο μαφόριο. Επάνω στο μαφόριό της, και συγκεκριμένως στα τρία σημεία όπου όλα σχεδόν τα μαφόρια έχουν ζωγραφισμένους τρείς αινιγματικούς, σχηματοποιημένους και σταυρόσχημους αστέρες, δηλαδή στο ύψος τού μετώπου τής θεοτόκου και στους δύο ώμους της, είναι ζωγραφισμένοι τρεις αντίστοιχοί τους μικροί δίσκοι με σμικρογραφίες στην επιφάνειά τους. Επί του δίσκου του μετώπου της Παναγίας απεικονίζεται μία περιστερά, συμβολική του Αγίου Πνεύματος, με την προσδιοριστική αναγραφή Ο ΩΝ. Στο δίσκο του δεξιού της ώμου εικονίζεται ο Θεός Πατήρ με γεροντική μορφή κι επίσης με την αναγραφή Ο ΩΝ, ενώ στο δίσκο του αριστερού της ώμου εικονίζεται ο Θεός Υιός με μορφή νέου άνδρα κι αυτός με την αναγραφή Ο ΩΝ.

    Στην κάθε μία απ' τις τέσσερις άκρες τής εξεταζόμενης εικόνας είναι ζωγραφισμένος κι ένας Προφήτης τής Παλαιάς Διαθήκης, που προφήτεψε περί της εικονιζόμενης Παναγίας και περί του Χριστού Υιού της.

    Αξιόλογες εικόνες τής Παναγίας ομοιοθεματικές τής εδώ εξεταζόμενης υπάρχουν και στη Δυτική Εκκλησία. Οι εικόνες αυτές φέρουν την ονομασία “Η στέψις τής Παρθένου” και παρουσιάζουν τα τρία Πρόσωπα τής Αγίας Τριάδος να τοποθετούν βασιλικό στέμμα στη σεπτή κεφαλή τής Θεοτόκου που εικονίζεται μεταξύ τους. Τέτοιες δυτικότροπες εικόνες υπάρχουν και σε αρκετούς ναούς της Ορθοδοξίας επιγράφονται δε “Η Αγία Τριάς” και θεωρούνται απ' το εκκλησίασμα εικονίσεις αυτής (της Αγίας Τριάδος).

    Ως προς τη συμβολική και μυστική σημασία των προαναφερόμενων τριών αστέρων, που βρίσκονται ζωγραφισμένοι στο μαφόριο όλων σχεδόν των εικόνων και τοιχογραφιών τής Θεοτόκου, διατυπώθηκαν και διατυπώνονται από φωτισμένους Πατέρες τής Εκκλησίας μας, από ειδικούς θεολόγους και από μελετητές των βυζαντινών εικόνων, οι ακολούθως παρατιθέμενες απόψεις κι ερμηνείες.

    α) Αρκετοί απ' τους υπόψη Πατέρες και μελετητές θεωρούν και υποστηρίζουν, ότι οι εν λόγω τρεις αστέρες συμβολίζουν τα τρία Πρόσωπα τού Θεού μας, που σκέπουν διαρκώς με τη χάρη τους κι ευλογούν την πανάμωμη Θεοτόκο, αυτό δηλαδή που απτοποιεί κι εκφράζει άριστα και η εξεταζόμενη εικόνα τής Παναγίας Οδηγήτριας τού Μητροπολιτικού ναού τής Καστοριάς.

    β) Άλλοι Πατέρες και Θεολόγοι υποστηρίζουν, ότι οι αναφερόμενοι τρεις αστέρες συμβολίζουν το αειπάρθενον τής Θεοτόκου, δηλώνουν δηλαδή αυτοί οι αστέρες με την εμφάνισή τους, ότι η εικονιζόμενη αγία Κυρία που τους φέρει κεντημένους στο μαφόριό της υπήρξε παρθένος πριν από τη σύλληψη του Υιού της Χριστού, κατά τη διάρκεια του τοκετού Αυτού και μετά τον τόκο Του.

    γ) Μερικοί Θεολόγοι και αγιογράφοι έχουν την άποψη, ότι οι αναφερόμενοι τρεις αστέρες εκφράζουν συμβολικώς και αντιπροσωπευτικώς τις τρεις κυριότερες απ' τις πάμπολλες μεγάλες αρετές που κοσμούσαν την Παναγία μας κατά την επίγεια ζωή της.

    δ) Τέλος, ορισμένοι Θεολόγοι και αγιογράφοι έχουν την άποψη ότι οι αστέρες αυτοί δεν έχουν κάποιο συμβολικό και σπουδαίο νόημα, αλλά ότι είναι απλώς διακοσμητικοί.

    

    Περατούμενης τής σύντομης εξέτασης τής θεματικής εικόνας τής Παναγίας Οδηγήτριας που κοσμεί το τέμπλο του Μητροπολιτικού ναού της Καστοριάς σημειώνονται συμπερασματικώς κι επιγραμματικώς τα εξής:

    1) Πρόκειται για μία μοναδική και σπάνια εικόνα – εικόνιση, που απτοποιεί και παρουσιάζει τη διαρκή παρουσία των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδος στο μυαλό, στην καρδιά και στην ψυχή τής Θεοτόκου κατά την επίγεια ζωή της, καθώς και την προστασία, την ευλογία και τη συμπαράσταση που παρείχαν σ' αυτήν (τη Θεοτόκο).

    β) Διδάσκει με τον τρόπο της και προτρέπει όλους εμάς τους Ορθόδοξους Χριστιανούς να παραδειγματιστούμε από την εικονιζόμενη Παναγία και να έχουμε και οι ίδιοι τον Τριαδικό Θεό μέσα μας.

    γ) Υποστηρίζει και δηλώνει εμέσως κι ευρυτέρως (η εξεταζόμενη εικόνα), ότι οι τρεις αινιγματικοί αστέρες που είναι κεντημένοι στο μαφόριο τής Θεοτόκου όλων σχεδόν των εικόνων της, συμβολίζουν τα τρία Πρόσωπα του Τριαδικού Θεού, που βρίσκονταν ενεργώς δίπλα της, καθ' όλη τη διάρκεια της επίγειας ζωής της.

Γιώργος Τ. Αλεξίου