24 φεβρουαρίου. + Α΄και Β΄εύρεσις τιμίας κεφαλής Ιωάννου Προδρόμου. Η αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου σε ξυλόγλυπτο τέμπλο ναού της Καστοριάς (18ος αιών;).

Η παρουσιαζόμενη ξυλόγλυπτη παράσταση
με την αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου.

Στο μεταβυζαντινό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος που βρίσκεται στην πόλη της Καστοριάς (στο προαύλιο του 2^ου Γυμνασίου) υπάρχει ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο μικρών διαστάσεων, το οποίο προέρχεται από έτερο ναό που ήταν αφιερωμένος στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή του Χριστού. Το τέμπλο αυτό κοσμείται από (με) πέντε αξιόλογες φορητές εικόνες και από (με) αρκετές ξυλόγλυπτες παραστάσεις υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας. Η πλέον εκφραστική και ενδιαφέρουσα απ’ τις εν λόγω παραστάσεις βρίσκεται στο μικρό ξυλόγλυπτο θωράκιο που είναι τοποθετημένο στο κάτω μέρος της εικόνας του Τιμίου Προδρόμου.

Η προαναφερόμενη λίαν εκφραστική παράσταση απτοποιεί κι αποδίδει αναλόγως το τραγικό γεγονός τής αποτομής τής τιμίας κεφαλής του αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού. Συγκεκριμένα, εμφανίζει και προβάλλει ανάγλυφα στην επιφάνειά της τα εξής πρόσωπα και γεγονότα: Τον Ιωάννη τον Πρόδρομο με κομμένη την κεφαλή και δεμένα τα χέρια του. Τη Σαλώμη γονατιστή και ανακρατούσα πινάκιο με την αποτμηθείσα κεφαλή του Προδρόμου. Τον σκληρό δήμιο που απέκοψε την κεφαλή του Βαπτιστού να θέτει τη φοβερή μάχαιρά του στη θήκη της. Την παχύσαρκη Ηρωδιάδα να παρακολουθεί ξεγύμνωτη και γονατιστή τα τεκταινόμενα και να παίζει με έναν λύκο. Και τέλος, στον «ουρανό» της παράστασης, (εμφανίζει) τον Θεό Πατέρα με τη μορφή του «Παλαιού των Ημερών», να έχει υψωμένο το ένα χέρι Του, να κρατάει στο άλλο χέρι το «στέφανο της δόξης» που προόριζε για τον άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή, και να συνοδεύεται (ο Θεός Πατέρας) από μία πτερωτή κεφαλή αγγέλου.

Η εξεταζόμενη ξυλόγλυπτη παράσταση
στη θέση της επί του τέμπλου.

Περαίνοντας την περιγραφή της εξεταζόμενης ξυλόγλυπτης παράστασης σημειώνουμε, ότι το δραματικό περιεχόμενο αυτής αποδίδεται εξαιρετικά και με (στο) παρακάτω Στιχηρό Ιδιόμελο του Εσπερινού της αναφερόμενης εορτής:

«Γενεθλίων τελουμένων, του αναιδεστάτου Ηρώδου, της ασελγούς ορχηστρίδος, επληρούτο η διάθεσις του όρκου, του γαρ Προδρόμου η κεφαλή αποτμηθείσα, ως οψώνιον εφέρετο, επί πίνακι τοις ανακειμένοις, Ώ συμποσίου μισητού, ανοσιουργήματος και μιαιοφονίας πλήρους! Αλλ’ ημείς τον Bαπτιστήν, ως εν γεννητοίς γυναικών μείζονα, επαξίως τιμώντες μακαρίζομεν».

Το αξιόλογο τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνος
Καστοριάς, όπου η θεματική παράσταση.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ.

1)      Υποστηρίζουμε την άποψη ότι το εξεταζόμενο τέμπλο του Αγίου Σπυρίδωνος ανήκε κατά το παρελθόν και προέρχεται από άγνωστό μας ιερό ναό του Τιμίου Προδρόμου, επειδή επάνω του δεν υπάρχει φορητή εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος, πάτρωνος του ναού, η δε επ’ αυτού υπάρχουσα εικόνα του Προδρόμου είναι τοποθετημένη δίπλα στην εικόνα της Παναγίας, δηλαδή στη θέση του Πάτρωνα αγίου, και όχι παραπλεύρως της εικόνας του Δεσπότη Χριστού, όπου κανονικά έπρεπε να βρίσκεται.

2)      Κατά τους πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας υπήρχε στην εκκλησιαστική επαρχία της Ιεράς  Μητρόπολης Καστοριάς ένα περίφημο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Τα ερείπια του εν λόγω μοναστηριού βρίσκονται στα ελληνοαλβανικά σύνορα, κοντά στο χωριό Τρίλοφος Νεστορίου.

Γιώργος Τ. Αλεξίου

Η επί του τέμπλου εικόνα
του Τιμίου Προδρόμου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος. Αντίγραφο
τοιχογραφίας απ' τον Άγιο Νικόλαο Κρεπενής.
(Ελαιογραφία επί ξύλου Γιώργου Τ. Αλεξίου).

Ο ναός του Τιμίου Προδρόμου στο όρος Βίτσι.
Πανηγυρίζει την 29η Αυγούστου.