Η Παναγία Πάντων Χαρά. Η σημαντική τοιχογραφία της σε ναό της Καστοριάς (17ος αιών).

Κείμενο του Γιώργου Τ. Αλεξίου

Η τοιχογραφία της Παναγίας Χαράς των Πάντων
(17ος αι.), στο ναό Αγίου Γεωργίου
ενορίας Μουζεβίκη Καστοριάς.

Εισαγωγικά

Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την επιστήμη της ψυχολογίας, διακρίνεται για τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες^. τη σκέψη, την κρίση και την αντίληψη, καθώς και για το συναίσθημα, που το συνθέτουν βαθύτερες ψυχικές διεργασίες, οι οποίες καθορίζουν τη σχέση του με τον εξωτερικό κόσμο, με τον εαυτό του και με το Θεό.

Το συναίσθημα εκφράζει την εσωτερική τάση του κάθε ατόμου, βιώνεται στον ψυχικό του χώρο κι εκδηλώνεται με τα επί μέρους συναισθήματα της χαράς, της λύπης, του φόβου, θυμού, περηφάνιας, αγάπης κ.ά. Από τα συναισθήματα αυτά το πλέον ευχάριστο είναι η χαρά, ενώ το υπέρτατο είναι η αγάπη, καθότι συνδέει άρρηκτα τον άνθρωπο με το θεό.

Η Παναγία Χαρά των Πάντων ναού  της Καστοριάς.
Σχεδιαστική απόδοσή της από τον Γ.Τ.Α.

Το προαναφερόμενο κι εξεταζόμενο στην παρούσα μελέτη συναίσθημα της χαράς, εμπεριέχει κι εκφράζει τη γενική ευδιαθεσία, η οποία επιφέρει - δωρίζει στον άνθρωπο τη σωματική, πνευματική και ψυχική του ευεξία. Η χαρά χαρίζει (σ.σ. είναι λέξεις ομόρριζες^. χαρίζω<χάρη, χαρά< χαίρω) στον άνθρωπο που τη βιώνει όρεξη για εργασία, ενθουσιασμό, κατανόηση, αλληλεγγύη, αγάπη, κ.ά. Ο χαρούμενος άνθρωπος απολαμβάνει την ύπαρξή του στην ολότητά της, αισθάνεται και το παραμικρότερο στοιχείο της, "απογειώνεται" εσωτερικά κι εξωτερικά.

Τα αίτια της χαράς του ανθρώπου είναι πολλά. Ένα απ’ αυτά είναι και η απόδοση της πρέπουσας τιμής κι έμπρακτης αγάπης στην Παναγία, διότι έτεκε τον Χριστό, που είναι η μόνη αληθινή κι αιώνια χαρά πάντων των χριστιανών, οι οποίοι τον έχουν στην καρδιά τους και ακολουθούν τις εντολές Του, γενόμενη έτσι (ως πρόξενος της υπόψη χαράς) και η ίδια η Θεοτόκος, επίσης, η χαρά πάντων.

Πιο κάτω, στο κείμενο που ακολουθεί θα παρουσιαστεί εν συντομία η τοιχογραφία της Παναγίας Πλατυτέρας των Ουρανών που βρίσκεται στο ναό του Αγίου Γεωργίου ενορίας Μουζεβίκη Καστοριάς (μέσα του 17^ου αιώνα) και που προσδιορίζεται με την επωνυμία "Η πάντων χαρά”

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου ενορίας Μουζεβίκη
(μέσα 17ου αιώνος).

Περιγραφή της θεματικής εικόνισης

Η εξεταζόμενη εικόνιση της Παναγίας "χαράς των πάντων", όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι τοιχογραφημένη στο ναό του Αγίου Γεωργίου ενορκίας Μουζεβίκη, και συγκεκριμένα στο άνω μέρος της κόγχης του Ιερού του. Φιλοτεχνήθηκε περί το έτος 1657 από άριστο θεολόγο αγιογράφο. Ο τύπος της είναι αυτός της Πλατυτέρας των Ουρανών. Η Θεοτόκος παριστάνεται σε προτομή (απ’ τη μέση κι επάνω), κατά μέτωπο, δεόμενη με ανοιχτά και υψωμένα τα χέρια της κι έχουσα τον Χριστό στην αγκαλιά της. Η όλη εμφάνισή της είναι μεγαλοπρεπής, όπως ταιριάζει στη βασίλισσα του παντός. Η όψη της είναι ευγενική, η μύτη ευθεία, τα μάτια μεγάλα κι αμυγδαλωτά, το στόμα της μικρό. Φοράει μαφόριο διακο­σμημένο με τα τρία γνωστά αστέρια που συμβολίζουν την αειπαρθενία της (: παρθένος προ, κατά και μετά τον τόκο).

Η θεματική τοιχογραφία της Παναγίας
"Η Πάντων Χαρά" , όπως είναι σήμερα.

Ο Χριστός εικονίζεται επίσης σε προτομή και κατά μέτωπο, σε εφηβική ηλικία, αγένειος, αλλά με μορφή ώριμου άνδρα (τύπος του Εμμανουήλ). Φοράει κατάσαρκα χιτώνα και φέρει ριγμένο στον αριστερό του ώμο πολύπτυχο ιμάτιο. Έχει ανοιγμένα τα δυο του χέρια κι ευλογεί με αυτά τους πιστούς.

Η φωτοστεφανωμένη κεφαλή της Παναγίας πλαισιώνεται απ’ τις συντμήσεις της επωνυμίας της^.·Μ(ΗΤΗ)Ρ Θ(Ε)ΟΥ και απ’ την επιγραφή Η ΠΑΝΤΩΝ ΧΑΡΑ, που ορίζει και την όλη παράσταση, ενώ η κεφαλή του Χριστού (πλαισιώνεται), απ’ τα συμπιλήματα του ονόματός Του^. Ι(ΗΣΟΥ)Σ Χ(ΡΙΣΤΟ)Σ. Συμπερασματικά, η εν θέματι εικόνιση της Παναγίας Πλατυτέρας των Ουρανών είναι άξια προσοχής, μελέτης κι αντιγραφής, τόσο για την άριστη τέχνη της, όσο και το υψηλό νοηματικό περιεχόμενο της προσωνυμίας·«Η ΠΑΝΤΩΝ ΧΑΡΑ» που τη σηματοδοτεί και την εκφράζει.

Η εικόνα της Παναγίας Παντοχαράς
της ιεράς μονής Στροφάδων Ζακύνθου.

Απολυτίκιον Παναγίας Παντοχαράς

(Ήχος α'. Του λίθου σφραγισθέντος).

Εικόνα σου την θείαν θησαυρίζοντες Άχραντε,

την Παντοχαράν κεκλημένην ψυχικώς αγαλλόμεθα,

εκ ταύτης γαρ θαυμάτων δωρεάν, λαμβάνομεν προσπίπτοντες πιστώς.

φερωνύμως γαρ παρέχει θείαν χαράν τοις ευλαβώς βοώσι σου.

Δόξα τοις θαυμασίοις σου Αγνή, δόξα τη ση χρηστότητι,

δόξα τη προς ημάς σου προμηθεία Δέσποινα.

Έτερον Απολυτίκιον

Της χάριτος γαστέρα, χαράς πάντων μητέρα,

την τον ποθεινόν εν τω κόσμω ποιητήν αναβλύζουσαν,

πανδήμως τιμώμεν και ημείς σχεδίαν τω κλύδωνι σωστικήν,

ουρανίσασαν ανθρώπων το χοϊκόν, τη γη το θείον δεικνύσα.

Χαίροις, γλυκυτάτη Παντοχαρά, χαίροις, εσχάτων πρόναος,

χαίροις, ωραιότης έλλογος, θεοπερίχυτη.

Σημειώσεις

1). Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα εκτενέστερης μελέτης αναφερόμενης στην καστοριανή τοιχογραφία της Παναγίας Πάντων Χαράς, η οποία δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα Ορίζοντες, αριθμ. φύλλ. 2.544, 14-8-1999. Τρεις φωτοτυπημένες σελίδες αυτής της δημοσίευσης παρουσιάζονται εδώ.

2) Στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της Ορθοδοξίας υπάρχουν αρκετές σημαντικές εικόνες της Παναγίας Πάντων Χαράς. Η γνωστότερη απ’ αυτές είναι η εφέστια εικόνα της ιεράς μονής των νήσων Στροφάδων Ζακύνθου.

Ζακυνθινή εικόνα της Παναγίας Παντοχαράς
με ασημοεπένδυση.

Η ιερά μονή της Παναγίας Παντοχαράς
στο Καλέντζι Κορινθίας.

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας
"Πάντων των θλιβομένων η χαρά",
στη Ρωσία.

Η 1η σελίδα  του δημοσιεύματος
για τη θεματική τοιχογραφία.

Η 2η σελίδα του δημοσιεύματος.

Η 3η σελίδα του δημοσιεύματος.