Η Πρωτότυπη τοιχογραφία του Προφήτη Βαρούχ (+28 Σεπτεμβρίου) σε ναό της Λιθιάς Καστοριάς (19ος αι.)

 

Η σπάνια τοιχογραφία του Προφήτη Βαρούχ
 στο ναό του Αγίου Δημητρίου Λιθιάς.

«Ο Θεός επί της γης ώφθη και τοις ανθρώποις συνανεστράφη»

(Βαρούχ 3, 38).

Εισαγωγικά

Το όμορφο χωριό Λιθιά βρίσκεται κτισμένο σε απόσταση 15 χιλιομέτρων, περίπου, απ’ την πόλη Καστοριά, στη ΒΑ πλευρά της λίμνης Ορεστιάδας, προς την οποία έχει υπέροχη θέα. Οι κάτοικοι τού εν λόγω χωριού είναι, στην πλειονότητά τους, γηγενείς Ελληνομακεδόνες, που διακρίνονται για τη φιλοπατρία τους, τη θεοσέβεια, την εργατικότητα και τη νοικοκυροσύνη.

Αναφορικά με τη μεγάλη θεοσέβεια των κατοίκων της Λιθιάς σημειώνουμε, ότι άριστη απόδειξή της αποτελεί η ύπαρξη στους δύο οικισμούς του χωριού, των αντίστοιχών τους επιβλητικών ενοριακών ναών της Παναγίας (: Κοιμήσεως της Θεοτόκου) και του Αγίου Δημητρίου.

Το όμορφο χωριό Λιθιά Καστοριάς.
Στο βάθος διακρίνεται χιονισμένο το θρυλικό όρος Βίτσι.

Οι προαναφερόμενοι ενοριακοί ναοί της Λιθιάς έχουν ρυθμό τρίκλιτης Βασιλικής, είναι πετρόκτιστοι, κεραμοσκέπαστοι, και χρονολογούνται στα μέσα του 19^ου αιώνα. Στο εσωτερικό τους διαθέτουν και προβάλλουν αρκετές φορητές εικόνες καλής τέχνης και πολλές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Απ’ τις εν λόγω τοιχογραφίες ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται μία του Δικαίου και Προφήτη Βαρούχ, ο οποίος προείδε και ανακοίνωσε την ενανθρώπιση του Ιησού Χριστού, 600 χρόνια, περίπου, πριν τη γέννησή Του. Η τοιχογραφία αυτή, που είναι πρωτότυπη και σπανιότατη και που κοσμεί το ναό του Αγίου Δημητρίου Άνω οικισμού Λιθιάς, εξετάζεται στην παρούσα μελέτη.

A).         Ο μαρτυρικός βίος και το προφητικό βιβλίο του Δικαίου Βαρούχ (7^ος - 6^ος αι. π. Χ.).

Η είσοδος στον εξωνάρθηκα
του ναού Αγίου Δημητρίου Λιθιάς.

Ο προφήτης Βαρούχ (εβρ. Βαρούχ = ευλογημένος) έζησε απ’ τα μέσα του 7^ου αιώνα π. Χ. κι έως τις αρχές του 6^ου π Χ, περίπου, στην Ιουδαία, στη Βαβυλώνα και στην Αίγυπτο, όπου και απέθανε εξόριστος. Ήταν γιος του Νηρίου και υπήρξε αφοσιωμένος μαθητής και γραμματέας του μεγάλου προφήτη Ιερεμία. Κατά την εποχή που ο Ιερεμίας βρισκόταν στη φυλακή, κάλεσε κοντά του τον Βαρούχ, του ανακοίνωσε τις καταπληκτικές προφητείες του και τον πρόσταξε να τις καταγράψει και να τις κοινοποιήσει στο λαό, σε ημέρα νηστείας. Πράγματι, ο Βαρούχ έπραξε με προθυμία κι ακρίβεια ό,τι του ζήτησε ο Ιερεμίας. Όταν το έμαθε αυτό ο Ιωακείμ, που βασίλευε τότε στους Εβραίους, οργίστηκε πολύ και διέταξε να κάψουν το προφητικό βιβλίο του Ιερεμία. Ο Βαρούχ όμως τις κατέγραψε και πάλι με λίγες δικές του προσθήκες και γι’ αυτό οι συμπατριώτες του τον έριξαν στη φυλακή.

Το έτος 588 ο βασιλιάς της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορ επιτέθηκε στη χώρα των Εβραίων και την υποδούλωσε. Τότε αρκετοί Ιουδαίοι φοβήθηκαν και για να σωθούν κατέφυγαν στην Αίγυπτο, παίρνοντας μαζί τους τον Ιερεμία και τον Βαρούχ. Εκεί, στη χώρα του Φαραώ, απέθανε λίγο αργότερα ο Ιερεμίας κι αμέσως μετά και ο μαθητής του Βαρούχ.

Ο Βαρούχ, το έτος 581 π. Χ, που βρισκόταν εξόριστος στη Βαβυλώνα, έγραψε ένα σπουδαίο προφητικό βιβλίο, στο οποίο προλέγει καθαρά την ενανθρώπιση του Κυρίου Ιησού Χριστού (: «ο Θεός επί της γης ώφθη και τοις ανθρώποις συνανεστράφη» Βαρούχ 3, 38). Το βιβλίο αυτό, που φέρει το όνομα του συγγραφέα του, περιλαμβάνεται στον κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίον αποδέχεται η Ορθόδοξη Εκκλησία.

B).     Περιγραφή της θεματικής απεικόνισης του προφήτη Βαρούχ.

Η βούλα του Προφήτη Βαρούχ.
Βρέθηκε στην Ιερουσαλήμ το έτος 1999.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Άνω Λιθιάς (19^ος αιών.) έχει στο εσωτερικό του αρκετές φορητές εικόνες του 18^ου και 19^ου αιώνα και ολίγες σύγχρονές του τοιχογραφίες. Απ’ τις τοιχογραφίες αυτές, οι σημαντικότερες είναι τρεις και βρίσκονται στον δυτικό τοίχο του υποτυπώδη εσωνάρθηκα, γύρω απ’ την κεντρική θύρα του. Πιο συγκεκριμένα, εκατέρωθεν της υπόψη θύρας του ναού, στην εσωτερική της πλευρά, είναι αγιογραφημένοι όρθιοι και αντικριστοί οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, ενώ στο υπέρθυρό της, όπου κατά κανόνα εικονίζεται ο Ιησούς Χριστός στον τύπο του Αναπεσόντα (: ως ανακεκλιμένο θεϊκό παιδίο), είναι ζωγραφισμένος ο προφήτης Βαρούχ ανακεκλιμένος.

Ο αναφερόμενος προφήτης παριστάνεται μέσα σε ένα παραδεισένιο λειμώνα, με πράσινη χλόη, συστάδες δέντρων και γαλάζιο ουρανό, ξαπλωμένος στο έδαφος και με κλειστά τα μάτια, ως να κοιμάται και να οραματίζεται τις προφητείες του. Είναι γερμένος στη δεξιά μεριά του σώματός του, στηρίζει την φωτοστεφανωμένη κεφαλή του στη δεξιά παλάμη του, λυγισμένου στον αγκώνα, χεριού του και κρατάει στο αριστερό χέρι ένα μικρό δοχείο. Το πρόσωπό του είναι γαλήνιο, η κόμη κοντή και η γενειάδα του μακριά και λευκή. Φοράει εσωτερικά γαλάζιο ποδήρη χιτώνα κι έχει ριγμένο στην πλάτη του κατακόκκινο ιμάτιο. Στον ουρανό της παράστασης είναι σημειωμένο με κεφαλαία γράμματα το όνομά του: Ο ΔΙΚΑΙΟΣ ΒΑΡΟΥΧ.

Οι τοιχογραφίες του προφήτη Βαρούχ
και των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ,
επάνω κι εκατέρωθεν της θύρας
του ναού Αγίου Δημητρίου Λιθιάς (19^ος αι.).

Κλείνοντας την περιγραφή της απεικόνισης του προφήτη Βαρούχ, τονίζουμε και πάλι, ότι πρόκειται για μία σημαντική και πολύ σπάνια παράστασή του, που ίσως είναι η μοναδική στην Ελλάδα, η οποία ορθώς κινεί το ενδιαφέρον των ειδικών θεολόγων, των βυζαντινολόγων και των φιλότεχνων Χριστιανών.

 Γιώργος Τ. Αλεξίου.