Φως της Καστοριάς: Ο ενταφιασμός του Παύλου Μελά στην Καστοριά τον Οκτώβριο του έτους 1904.

Η προτομή του ήρωα Παύλου Μελά
στο χωριό Μελάς Καστοριάς.

Κείμενο ομιλίας της κ. Θωμαής Δούμα, αφιέρωμα στη μνήμη τής γιαγιάς της Σταυρούλας Γκέρου (+1969).

«Κυρά Σταυρούλα έλα, σε θέλει ο Δεσπότης μας, κάμε και γρήγορα γιατί είναι πολύ στενοχωρημένος, και δεν κάνει να περιμένει άπραγος». Απορημένη η Σταυρούλα Γκέρου γειτόνισσα του Δεσπότη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη -η εθνική δράση του οποίου ήταν γνωστή πριν ακόμα έρθει ο Παύλος Μελάς στην Μακεδονία. Νέα σαν το κρύο νερό, λεβέντισσα και μέχρι το θάνατο της.

Πέθανε 94 χρονών —.τον Οκτώβριο του 1969.- έχοντας ως το τέλος σωστά τα λογικά της και την χαρούμενη διάθεση που την διέκρινε, και δεν την άφηνε ποτέ.

Ήταν δε το τελευταίο φέσι που η φούντα του ανέμιζε περήφανη στα γραφικά «Καλντερίμια» της Καστοριάς μας.

«Τι να με θέλει άραγε;» Σκέφτηκε.

Η ώρα ήταν περασμένη, δεν έβλεπε ψυχή στο δρόμο από τον φόβο των Τούρκων και Κομιτατζήδων.

Στο Δεσποτικό ήταν όλοι τους ανάστατοι και βουρκωμένοι.

« Έλα κυρά Σταυρούλα και ξέρω πως δεν θα πεις κουβέντα σε κανέναν, από όσα δεις και κάνεις»

Και τότε η Σταυρούλα Γκέρου, αντίκρισε στον καλό οντά, ξαπλωμένο πάνω στο μεντέρι με τις κόκκινες γιάμπουλες (φλοκάτες) ένα κορμί αντρίκειο καταματωμένο.

Αλλά τι φρίκη: έλειπε το κεφάλι του, δίπλα ένα παλικάρι να κλαίει σιωπηλά. « Τι γίνεται; ποιος είσαι;» τον ρώτησε.

Ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης
ευλογεί τον μακεδονομάχο Παύλο Μελά.
Ψηφιδωτό στην ιερά Μητρόπολη Καστοριάς.

Είμαι ένας από τους δικούς του, και εγώ του έκοψα το κεφάλι γιατί ο ίδιος με παρακάλεσε να το κάνω για να μην πέσει στους εχθρούς, όταν πληγωμένος άφηνε την τελευταία του πνοή στην Στάτιστα - το χωριό της Καστοριάς που σήμερα λέγεται Μελάς.

« Άντε κυρά Σταυρούλα, νεκροστόλισε το κορμί του όπως αξίζει σε ήρωα που θυσιάστηκε για την Πατρίδα και την λευτεριά μας»

Η κυρά Σταυρούλα βουβή από τον πόνο για τον χαμό του παλικαριού και τις συνέπειες που θα. είχε ο αγώνας από τον πρόωρο θάνατο του, ξεσπάει σε μοιρολόι.

Τεσσάρων χρόνων νύφη η κυρά Σταυρούλα είχε στο σεντούκι τής προίκας της υφαντές πουκαμίσες - η ίδια τις ύφαινε στον αργαλειό - από βαμβάκι και μετάξι.

Συλλογίστηκε πως αυτό θα ήταν το μοναδικό του στολίδι, για αυτό διάλεξε εκείνη που είχε τις περισσότερες μπιμπίλες και τετραμάδες «πούλιες» Φωνάζει και την Μάκαινα - γειτόνισσα έμπιστη και αυτή - και μαζί πλένουν με κρασί και νερό την λαβωματιά που ήταν στην κοιλιά κοντά στη μέση. Τότε από την πληγή μαζί με το πηγμένο αίμα βγήκαν και κομματάκια από χρυσές λίρες.

Όταν ανέφεραν το γεγονός στο Δεσπότη, είπε πως ήταν από το κεμέρι (πουγκί) που είχε στη μέση του ζωσμένο, για τις ανάγκες των παλικαριών του. Μια από τις σφαίρες χτύπησε σε εκείνο το σημείο και τις θρυμμάτισε. Την νεκρική κάσα βιαστικά την έκανε ο Τσόλης Γκέρος και ο παππούς Ηλίας έψαλλε όταν αργά τη νύχτα, πριν καλά ξημερώσει, στα κρυφά, με τον Ρόρο και δύο τρεις άλλους θάψανε στο περιβόλι των Ταξιαρχών το κορμί του Ζέζα. Εκείνη την ώρα κανένας τους δεν ήξερε πως επρόκειτο για τον Παύλο Μελά. Επειδή όμως είχε πρωτοστατήσει ο Δεσπότης μαντεύανε πως κάποιος σημαίνων αγωνιστής θα ήταν. Όπως ήταν γνωστό για λόγους σκοπιμότητας δεν θέλανε να φανερωθεί ο θάνατος του Μελά.

Άποψη της Καστοριάς. Στο βάθος το Βίτσι.

Σήμερα τα οστά του, μαζί και το κρανίο, είναι τοποθετημένα σε ειδική κόγχη, μπαίνοντας στην εκκλησία των Ταξιαρχών αριστερά. Μέχρι το τέλος της ζωής της, η γιαγιά Σταυρούλα άναβε κάθε βράδυ το καντήλι του, με την ίδια ευλάβεια, χωρίς να το ξεχωρίζει από τον Ταξιάρχη και τους άλλους αγίους.

Σε κάθε επίσκεψη που έκανε η Ναταλία Μελά στην Καστοριά, ήξερε πως φεύγοντας, η κυρά Σταυρούλα θα φρόντιζε στη θέση τη δική της τον ήρωα που άφησε επάνω στα χώματα της φιλόξενης μακεδονικής γης. Έλεγε δε χαρακτηριστικά:

«Εσύ κυρά Σταυρούλα βλέπεις τον άντρα μου κάθε μέρα, και εγώ βλέπω την φωτογραφία σου πάνω στο τζάκι του σπιτιού μου όλη την ώρα.» Αυτά τα άκουσα από το στόμα της γιαγιάς μου πολλές φορές, μικρή σαν παραμύθι, και μεγάλη, σαν ιστορία των αγώνων της Μακεδονίας μας.

Σε σεμνή τελετή επί Δεσπότη Γρηγορίου του Α' τα οστά της Ναταλίας Μελά -ήταν επιθυμία της- τοποθετήθηκαν μαζί με του ήρωα συζύγου της, συνεχίζοντας αντάμα την πορεία τους μέσα στον χρόνο, τονίζοντας τη σημασία της θυσίας στο μακεδονικό αγώνα που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας από όλους τους Έλληνες όπου και αν βρίσκονται σήμερα.

Σημειώσεις: 1) Την ομιλία εκφώνησε η κ Θωμαή Δούμα στη Θεσσαλονίκη την 11^η Νοεμβρίου 2004, κατά τις εκδηλώσεις που διοργάνωσε εκεί η Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων, στα πλαίσια του εορτασμού της εκατονταετηρίδας απ’ την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα.
2) Η αείμνηστη Σταυρούλα Γκέρου ήταν αδελφή του μακαριστού Αρχιμανδρίτη και Ηγουμένου της ιεράς μονής Ταξιαρχών Τσούκας Δαμιανού Γκέρου.

Το εκκλησάκι με το κενοτάφιο
του Παύλου Μελά στο χωριό Μελάς.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

1) Εις μνημόσυνον Σταυρούλας Γκέρου (1875 – 1969).

Τον Οκτώβριο του 1969 η Καστοριανή δέσποινα Σταυρούλα Γκέρου 94 χρόνων, πάντα με χαρούμενη διάθεση και πλήρη πνευματική διαύγεια, έφυγε για το μεγάλο ταξίδι χωρίς γυρισμό. Αυτή μόνο τη στιγμή αποχωρίστηκε το κόκκινο φεσάκι της με τη μαύρη φούντα. Μικρή αφιέρωση στη μνήμη της αποτελεί η αναδημοσίευση του παρακάτω κειμένου απ’ την εφημερίδα Νέα Καστοριά:

«Η αείμνηστος ήτο τύπος παλαιάς Καστοριανής, ανατραφείσης με τας εθνικάς και θρησκευτικάς παραδόσεις της Καστορίας. Με την εμφάνισίν της και μόνον, αλλά και με το καλοκάγαθον ήθος κατέκτα την κοινωνίαν μας και ήτο ζώσα ιστορία παλαιών καλών ημερών. Με συγκίνησιν και ειλικρινή θλίψιν διά την απώλειάν της φέρουν εις την μνήμην των την συμπαθή φυσιογνωμίαν όσοι εγνώρισαν και εξετίμησαν την άδολον ψυχήν της και την καλήν της καρδίαν».

Θωμαή Δούμα

Εφημ. Νέα Καστοριά
αριθ. φ. 714/31-10-1970

2) Μικρή αφιέρωση στη μνήμη της Σταυρούλας Γκέρου (1875 - 1969)

Σαράντα χρόνια που έφυγες μακριά μου. Σαράντα χρόνια! και μένεις στην καρδιά μου. Όταν ρώτησα τη μητέρα μου: πώς σε φάνηκε μάνα που έζησες 96 χρόνια; μου απάντησε: - Σαν νάταν χθες κορίτσι μου. Έτσι και σε μένα η εικόνα της γιαγιάς μου Σταυρούλας, που φέτος συμπληρώνει τα σαράντα χρόνια της αποδημίας της, είναι χθεσινή, ολοζώντανη, γεμάτη αισιόδοξη διάθεση για τη ζωή, που αλλοίμονο χάνεται χωρίς να καταλάβουμε πως έρχεται μια μέρα, η στερνή μας ώρα ... Γιαγιά μου

Σήμερα που οι νεανικές μου αναμνήσεις είναι στενά συνυφασμένες με την αξέχαστη μορφή σου, ας είναι μικρό δείγμα της απέραντης αγάπης μου για σένα. Μακάρι να μπορούσα να σ' έμοιαζα σε όλα, και να κληρονομούσαν στα παιδιά μου, τις σπάνιες χάρες σου.

Θωμαή Δούμα Εφημ. Νέα Καστοριά,
27-3-2009.

Η προτομή και ο πρώτος τάφος
του Παύλου Μελά στην Καστοριά.

3) Σαν παραμύθι.

«Γιαγιά μου! θα είσαι πάντα στην καρδιά μου, και στην σκέψη μου καθημερινά όσο μπορώ ακόμα να θυμάμαι, και να μη με εγκαταλείψει και η μνήμη.

Σαν σε παραμύθι λοιπόν, γυρίζω πίσω στα παιδικά μου χρόνια, όταν το 1940 στο πρώτο βομβαρδισμό από τους Ιταλούς μέσα στην πόλη, ισοπεδώθηκε το σπίτι της γιαγιάς Σταυρούλας, στην Μητρόπολη.

Τότε ο Δήμος τής παρεχώρησε ένα μικρό σπιτάκι απέναντι από την εκκλησία των Ταξιαρχών. Στις επιχειρήσεις του 1940 ο ελληνικός στρατός το χρησιμοποιούσε σαν μαγειρείο. Όταν κατέρρευσε το ελληνικό μέτωπο και μπήκαν οι Γερμανοί τον Απρίλιο του 1941, επανήλθε στο Δήμο. Αυτό το σπίτι λοιπόν δόθηκε στην γιαγιά σαν πολεμική αποζημίωση.

Στους άλλους Καστοριανούς δόθηκαν για τον ίδιο λόγο τα εβραϊκά οικόπεδα όσων δεν επέστρεψαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στην οδό Βαλαλά απέναντι από του Σιάνου.

Η γιαγιά με την νοικοκυροσύνη που την διέκρινε, το σουλούπωσε από μαγειρείο που ήταν, κατακαπνισμένο και ερείπιο σχεδόν, από το καζάνι με την φασολάδα που τροφοδότησε το μέτωπο και έβραζε με ξύλα, κάτω στο ισόγειο.

Όταν ελευθερωθήκαμε, γύρισε ο γιός της από τα ξένα. Επί Δημαρχίας Σωτήρη Ζήκου τελείωσε το κτίσιμο του σπιτιού στο βομβαρδισμένο οικόπεδο.

Την ίδια μέρα που μπήκε η γιαγιά στο διαμέρισμά της, πήγε στο Δήμαρχο το κλειδί και του είπε: Σωτηράκη, ορίστε το κλειδί από το σπίτι που μου δώσατε. «Μα αυτό κυρά Σταυρούλα σου ανήκει σαν πολεμική αποζημίωση. Είναι δικό σου».

Όχι κε Δήμαρχε αυτό είναι της πολιτείας, εμένα με αξίωσε ο θεός και έκτιζαν τα παιδιά μου στο δικό μου οικόπεδο...

Αρχόντισσα γιαγιά Σταυρούλα, όχι από αριστοκρατική καταγωγή ή από χρήματα και μόρφωση, αλλά γιατί σαν όλες τις Καστοριανές της εποχής σου, είχατε στην ψυχή σας την Καστοριανή αρχοντιά, καλοσύνη, πατριωτισμό και ανιδιοτέλεια.

Ξεπερασμένες αξίες σήμερα, που σίγουρα χλευάζονται, ευτυχώς όχι από όλους.

Πόσοι άραγε απέμειναν να σε θυμούνται;