Καστοριά. Η ιστορία και η ονομασία της έως τον 10ο αιώνα μ.Χ.

Αρχικό γράμμα -Κ- του ονόματος Καστοριά
σε τοίχο βυζαντινού ναού της.

Η Καστοριά, η μικρή πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, φημίζεται, ως γνωστόν, για τη φυσική ομορφιά και τη μακραίωνη ιστορία της.Η ιστορία αυτή είναι σε γενικές γραμμές γνωστή στην επιστήμη, δεν είναι όμως επακριβώς γνωστή η αρχική προέλευση και η ετυμολογία του ονόματος «Καστοριά». Για το εν λόγω όνομα, αρκετοί επιστήμονες έχουν εκφράσει κατά καιρούς ενδιαφέρουσες απόψεις και προτάσεις, οι οποίες όμως είναι εξ αντικειμένου, λόγω ασάφειας των πηγών, σχετικώς τεκμηριωμένες και γι’ αυτό καμία δεν συγκεντρώνει την απόλυτη υποστήριξη και τη γενική παραδοχή του επιστημονικού κόσμου. Οι κυριότερες απ’ αυτές τις απόψεις παρουσιάζονται ακολούθως.

Η Καστοριά πήρε τη σημερινή της ονομασία:

α) An’ το όνομα Καστοριά της Ορεστιάδας λίμνης, η οποία είχε ονομαστεί έτσι λόγω των πολλών ζώων καστόρων που διαβιούσαν στα νερά της (Κ. Άμαντος).

Ενεπίγραφη πλάκα ρωμαϊκής εποχής
σε τζαμί της Καστοριάς.

β) Από επιτόπιο Ιερό του ημίθεου Κάστορος, που λάτρευαν από τα μυθικά χρόνια οι Ορέστες (Pouquevill).

γ) Από τα πανίσχυρα κάστρα της ελληνορωμαϊκής πόλης: Castrum > Κάστρο > Καστροριά > Καστοριά. (Τσαμίσης, Βαλέτας κ.α.).

Περαίνοντας την παράθεση των τριών απόψεων, για την ετυμολογική προέλευση και ιστορία του Δυτικομακεδονικού ονόματος Καστοριά, σημειώνω και υπογραμμίζω, ότι το ίδιο ακριβώς όνομα, δηλαδή Καστοριά, έφερε κατά τη βυζαντινή εποχή και η κωμόπολη των Δελφών Φωκίδας. Το όνομα αυτό το είχε λάβει τότε η κώμη των Δελφών από τα ισχυρά κάστρα της.

Έχοντας υπόψη όλες τις γνώμες που προαναφέρθηκαν, περί της ετυμολογίας του Δυτικομακεδονικού τοπωνυμίου Καστοριά, καθώς και τη βέβαιη προέλευση του ονόματος τής Φωκικής Καστορίας από τα κάστρα της και ακολουθώντας την φιλολογική ερμηνευτική αρχή «'Ομηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν", (στην περίπτωση μας "Ονομα εξ ονόματος σοφηνίζειν"), μπορούμε ασφαλώς να συμπεράνουμε, ότι το όνομα της Ορεστίδας Καστοριάς ελήφθη από τα πανίσχυρα κάστρα της και όχι από τους κάστορες της λίμνης της ή από ναό του μυθικού Κάστορα. Κατόπιν τούτου, η ιστορία της πόλης Καστοριάς, σε γενικές γραμμές, καθώς και η εκάστοτε ονομασία της, έχουν κατ’ εμέ ως εξής: 

Λουτρό 2ου - 3ου αιώνα μ. Χ.
στο Νταηλάκι Καστοριάς.

α) 5ος π.Χ. αιώνας(;): Ιδρύθηκε στο τότε νησάκι (σημερινή χερσόνησο) της λίμνης Ορεστιάδας η πρωτεύουσα των Ορεστών Κέλετρο. Το όνομα της πόλης παρήχθη από το αρχαιοελληνικό ρήμα κηλώ, που σημαίνει θέλγω.

β) Έτος 200 π.Χ.: Το Κέλετρο κατελήφθη απ’ τους Ρωμαίους, οι οποίοι το προσονόμασαν και Castrum, λόγω των ισχυρών τειχών του, αλλά και της σχετικής ομοιωνυμίας.

γ) Τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα: Το Κέλετρο, γνωστό στους περίοικους και σαν Κάστρο, καταστράφηκε από βαρβάρους επιδρομείς. Οι διασωθέντες κάτοικοί του μεταφέρθηκαν και συνοίκισαν τη γειτονική Διοκλητιανούπολη, που έκτισε και οχύρωσε κοντά στο σημερινό Αργός Ορεστικό ο Αυτοκράτορας Διοκλητιανός.

δ) Τέλη 4ου μ. Χ. αιώνα (395-401 μ.Χ.): Η Διοκλητιανούπολη καταστράφηκε από τους Γότθους.

ε) Μέσα 6ου μ.Χ. αιώνα: Ο Ιουστινιανός ίδρυσε για τους κατοίκους της περιοχής μια νέα πόλη, επάνω στο ερειπωμένο Κέλετρο, που την εποχή αυτή είχε την ονομασία (ερημο)κάστρο – Καστροριά - Καστοριά. Το ίδιο όνομα Καστοριά έφερε και η περιβάλλουσα το κάστρο λίμνη (Πρόκειται για συνωνυμικό φαινόμενο πολύ συνηθισμένο, π.χ. Αχρίς πόλη και Αχρίς λίμνη).

Παλαιοχριστιανικό κιονόγρανο
στον Άγιο Νικόλαο Καρύβη.

Ο ιδρυτής αυτοκράτωρ χάρισε στη νέα πόλη το όνομα της κατεστραμμένης Διοκλητιανούπολης, (η κατονομασία της στον "Συνέκδημο" του Ιεροκλέους, 6ος αιών. "Περί θεμάτων" του Κων/νου Πορφυρογέννητου, 10ος αιών). Ο λαός όμως εξακολούθησε να χρησιμοποιεί παράλληλα με το επίσημο όνομα Διοκλητιανούπολη και το παλαιό όνομα Καστοριά (δυωνυμία) το οποίο τελικά, κατά τον 10ο αιώνα, υπερίσχυσε του πρώτου.

στ) 10ος αιών: Η πόλη πήρε κι επίσημα την οριστική της ονομασία Καστοριά, με την οποία είναι σήμερα γνωστή σε όλον τον κόσμο.

Πύργος του 10ου αιώνα μ. Χ.
στη βυζαντινή ακρόπολη της Καστοριάς

Άποψη της σύγχρονής μας Καστοριάς.