Παναγία “η Μαυριώτισσα" και όχι “η Μεσονησιώτισσα”.

Η τοιχογραφία της Παναγίας Οδηγήτριας (13ος αιών.)
 με την αναγραφόμενη επωνυμία "Η Μαυριώτισσα",
στην ομώνυμη ιερά μονή της Καστοριάς.

Πριν από μερικά χρόνια, ορισμένοι βυζαντινολόγοι διατύπωσαν την ατεκμηρίωτη και, - όπως αποδείχτηκε αργότερα -, λαθεμένη άποψη, ότι η καστοριανή ιερά μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας ονομαζόταν κατά την βυζαντινή εποχή Παναγία η Μεσονησιώτισσα. Το λάθος αυτό δυστυχώς επαναλαμβάνεται έκτοτε γραπτώς και προφορικώς από πολλούς ερευνητές, όταν (που) αναφέρονται στο σεπτό μοναστήρι της Παναγίας Μαυριώτισσας. Σημειωτέον, ότι η βυζαντινή μονή της Παναγίας Μεσονησιώτισσας βρισκόταν στο σημερινό χωριό Νησί της Έδεσσας και όχι βεβαίως στην Καστοριά. Ακολούθως παρατίθεται ένα αποσπασματικό κείμενο από το βιβλίο “Παναγία η Μαυριώτισσα” του Καστοριανού βυζαντινολόγου Γεωργίου Τ. Αλεξίου, που αναφέρεται στην ορθή και μόνη ονομασία της εν λόγω καστοριανής ιεράς μονής.

Το βιβλίο " Η Παναγία Μαυριώτισσα",

"... Στο καθολικό (: κύρια - κεντρική εκκλησία) του μοναστηριού της Παναγίας Μαυριώτισσας (10ος αιών;), και συγκεκριμένα, στο νότιο τοίχο του κυρίως ναού, υπήρχε εξ αρχής η αντίστοιχη είσοδος (θύρα) του, η οποία είναι σήμερα τοιχισμένη. Επάνω ακριβώς απ’ την εν λόγω κλειστή θύρα, στην εξωτερική όψη της, βρίσκεται ένα τυφλό - ανακουφιστικό αψίδωμα μέσα στο οποίο σώζεται αρκετά φθαρμένη η άκρως ενδιαφέρουσα και λίαν πρωτότυπη παράσταση τής Παναγίας τής Μαυριώτισσας (αρχές 13^ου αιώνα).

Στην εν λόγω επιτοίχια εικόνιση η Θεοτόκος παρουσιάζεται σε προτομή (απ’ τη μέση κι επάνω), γυρισμένη ελαφρά προς τα αριστερά κι έχοντας τη φωτοστεφανωμένη κεφαλή της ελάχιστα γερμένη εμπρός. Με το αριστερό της χέρι κρατάει στην ευώνυμη μεριά της αγκαλιάς της τον μικρό Χριστό (Αριστεροκρατούσα), ενώ με την παλάμη του δεξιού χεριού της, που είναι υψωμένο κι ακουμπισμένο σεμνά στο στέρνο της, «δείχνει και υποδείχνει» στους χριστιανούς τον Σωτήρα Υιόν της και τους οδηγεί έτσι προς Αυτόν (Οδηγήτρια)...

Η αγία μορφή της Θεοτόκου πλαισιώνεται από την προσδιοριστική της επιγραφή Μ(ΗΤΗ)Ρ Θ(Ε)ΟΥ Η ΜΑΥΡΙΩΤΙΣΣΑ, ενώ η φωτοστεφανωμένη κεφαλή του Χριστού απ’ τα συμπιλήματα του ονόματός Του: I(ΗΣΟΥ)C X(ΡΙΣΤΟ)C.

Άποψη του μοναστηριού της Παναγίας Μαυριώτισσας
Καστοριάς. Εντός του ερυθρού κύκλου
 διακρίνεται η ομώνυμη τοιχογραφία του 13ου αιώνα.

Η προσωνυμία «Μαυριώτισσα», που συνοδεύει και καθορίζει την εξεταζόμενη τοιχογραφία της Θεοτόκου του ομώνυμου μοναστηριού της Καστοριάς, είναι πολύ σημαντική, διότι μας γνωστοποιεί έμμεσα τον ιδιαίτερο τύπο τής βυζαντινής λατρευτικής εικόνας του, που δεν σώζεται σήμερα, της οποίας η εν λόγω τοιχογραφία ήταν οπωσδήποτε ομοειδής, ομότυπη.και ομώνυμη. Σημειωτέον, ότι η τωρινή φορητή λατρευτική εικόνα του ιερού ναού της Παναγίας Μαυριώτισσας παρουσιάζει τη Θεοτόκο με διαφορετικό τρόπο, στο γνωστό και συνήθη τύπο της Οδηγήτριας, είναι δε μεταβυζαντινή (17^ος αιών.). Να σημειωθεί επίσης, ότι μία βυζαντινή εικόνα της

Παναγίας Γλυκοφιλούσας με την επωνυμία «Η Μεσονησιώτισσα», που υπάρχει στην Ιερά μονή Παύλου του Αγίου Όρους και που θεωρήθηκε παλαιότερα λαθεμένα, από μερικούς ερευνητές, πιστό αντίγραφο τής λατρευτικής εικόνας του μοναστηριού της

Μαυριώτισσας (ή Μεσονησιώτισσας κατ’ αυτούς) {Βλ., Μανώλη Χατζηδάκη - Στυλιανού Πελεκανίδη,Παναγία η Μαυριώτισσα, τόμ. Καστοριά, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα 1984, σελ. 66, 76.}, αποδείχθηκε τελευταίως, ότι προέρχεται απ’ την κατεστραμμένη σήμερα βυζαντινή μονή της Μεσονησιώτισσας Έδεσσας, η οποία εκ παραδρομής ταυτίστηκε με τη Μαυριώτισσα {Βλ., Δρακοπούλου Ευγενία, Η πόλη της Καστοριάς τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή (12^ος - 16^ος αι.), εκδ. Χ. Α. Ε., Αθήνα 1997, σελ. 63 - 64}."

Σημειώσεις.

1) Για το βιβλίο Παναγία η Μαυριώτισσα του Γεωργίου Τ.  Αλεξίου βλέπε:

http://fos-kastoria.blogspot.com/2012/09/1984.html

2) Για το βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας Μεσονησιώτισσας βλέπε:

https://edessaikoskosmos.gr/michani-toy-chronoy/monastiri-tis-panagias-tis-mesonisiotissas/?fbclid=IwAR2DHtcIVoy9FD44purwA1n-i0zTdcmlETqpvz9x2u9KaYuzJijsc_8PAsU