Φως της Καστοριάς: Ο ναός της “Παναγίας της Εβραΐδας” {: που κτίστηκε από μια Εβραία γυναίκα} στην Καστοριά {18ος αι.;}.

Εμπρόσθια μερική άποψη του ναού και
του κωδωνοστασίου της Παναγίας Εβραΐδας.

Ένας απ’ τους σημαντικότερους και πιο αγαπητούς μεταβυζαντινούς αστικούς ναούς της Καστοριάς είναι ο ναός της Παναγίας – Ζωοδόχου Πηγής, που είναι γνωστός στους κατοίκους τής πόλης με την ονομασία “Παναγία της Εβραΐδας”. Ο ναός αυτός φέρει το εν λόγω πρωτόφαντο προσωνύμιο “της Εβραΐδας”, επειδή σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ανεγέρθηκε από μια πλούσια Εβραία της Καστοριάς, κατόπιν οραματικής εμφάνισης τής Θεοτόκου σ’ αυτήν. Η εν λόγω ενδιαφέρουσα παράδοση έχει ως εξής:

Στην Καστοριά, πριν πολλά χρόνια, κάποια ημέρα εορτής της Παναγίας - Ζωοδόχου Πηγής (+ Παρασκευή της Διακαινησίμου), μια ομάδα 5-6 μικρών παιδιών, μεταξύ των οποίων ήταν κι ένα Εβραιόπουλο, εισήλθαν σε κάποια πανηγυρίζουσα εκκλησία της πόλης. Κατά την ώρα της Θείας Κοινωνίας, όλα τα Χριστιανόπαιδα, μαζί και το Εβραιόπουλο, που, σημειωτέον, ήταν άγνωστο στον ιερέα, πλησίασαν στην Ωραία Πύλη και κοινώνησαν των Αχράντων Μυστηρίων.

Ο ναός της Παναγίας της Εβραΐδας χιονισμένος.

Το μεσημέρι, το αναφερόμενο Εβραιόπουλο γύρισε στο σπίτι του και ομολόγησε στη μητέρα του, πως το πρωί είχε λάβει κατά λάθος απ’ τον Χριστιανό Ιερέα τη Θεία Κοινωνία. Όταν η άνομη Εβραία το άκουσε αυτό θύμωσε πολύ και χτύπησε άσχημα το άδολο παιδάκι της.

Το ίδιο βράδυ εμφανίστηκε στην Εβραία γυναίκα κατ’ όναρ η Παναγία και την επέπληξε με αυστηρότητα επειδή είχε χτυπήσει για τον αναφερόμενο λόγο το μικρό παιδί της. Συγκεκριμένα, η Θεοτόκος, σύμφωνα πάντα με την τοπική παράδοση, είπε στην Εβραία τα εξής λόγια: «Εγώ ευδόκησα κι επέτρεψα να λάβει το αγνό παιδάκι σου τη Θεία Κοινωνία. Πρέπει τώρα να μετανοήσεις διότι το χτύπησες και να δείξεις έμπρακτη μετάνοια για να εξιλεωθείς».

Εικόνα της Παναγίας-Ζωοδόχου Πηγής
ανθοστόλιστη εντός του εξεταζόμενου ναού.

Η Εβραία γυναίκα ξύπνησε αμέσως πολύ τρομαγμένη και συγκλονισμένη, αναλογίστηκε επί ώρες τα λόγια της Παναγίας, πίστεψε στο Χριστό και τις επόμενες ημέρες κατηχήθηκε απ’ τον Αρχιερέα της Καστοριάς και βαπτίστηκε μαζί με όλη την οικογένειά της. Κατόπιν ανήγειρε με χρήματά της στο κέντρο της Εβραϊκής συνοικίας τον αναφερόμενο ιερό ναό τής Ζωοδόχου Πηγής, που φέρει έκτοτε και είναι γνωστός τοις πάσι με τη δηλωτική επωνυμία “της Εβραϊδας”.

Ο εξεταζόμενος ναός της Παναγίας – Ζωοδόχου Πηγής έχει εντός του ένα λαμπρό ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο του 18^ου αιώνα, καθώς και πολλές αξιόλογες φορητές εικόνες και τοιχογραφίες τής ίδιας εποχής. Απ’ τις αναφερόμενες εικόνες σημαντικότερη είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισας, που αποτελεί πιστό αντίγραφο τής ομώνυμής της εικόνας τής μονής Ιβήρων Αγίου Όρους. Η εικόνα αυτή βρίσκεται αναρτημένη σε ιδιαίτερο ωραίο προσκυνητάρι και φέρει την εξής αφιερωτική επιγραφή: «+ Αρχιερατεύοντος Αγίου Καστορίας Κυρίου Χρυσάνθου, διά συνδρομής του πανοσιωτάτου προηγουμένου Κυρίου Παϊσίου Ιβηρίτου, δαπάναις του εντιμοτάτου Αντιόχου. Η εικών αύτη γέγονε επί έτει 1753, Μαρτίου 25».

Απ’ τις άλλες εικονίσεις του ναού ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραστάσεις των οίκων του Ακαθίστου Ύμνου, που είναι αγιογραφημένες στο ξύλινο στηθαίο του Γυναικωνίτη. Φωτογραφίες μερικών εξ αυτών των παραστάσεων συνοδεύουν το παρόν κείμενο.

(Γιώργος Τ. Αλεξίου)

Χαιρετισμοί Σωφρονίου Ιεροσολύμων (580 – 638 μ. Χ.)

Χαίροις, ώ χαράς της επουρανίου γεννήτρια

Χαίροις, ώ χαράς της υπερτάτης μαιεύτρια

Χαίροις, ώ χαράς της σωτηρίου μητρόπολις·

Χαίροις, ώ χαράς της αθανάτου παραίτιε

Χαίροις, ώ χαράς της αλήκτου μυστικόν καταγώγιον

Χαίροις, ώ χαράς της αρρήτου αξιάγαστος άρουρα

Χαίροις, ώ χαράς της αρρεύστου πηγή παμμακάριστος

Χαίροις, ώ χαράς της αϊδίου κειμήλιον

Χαίροις, ώ χαράς της ζωοπαρόχου φυτόν ευθαλέστατον·

Χαίροις, ώ Θεού Μήτερ ανύμφευτε

Χαίροις, ώ Παρθένε μετά τόκον ασύλητε.

Βλέπε για την Παναγία Πορταΐτισσα της μονής Ιβήρων Αγίου Όρους: http://www.dogma.gr/ellada/i-pio-polytimi-eikona-tou-agiou-orous-kai-i-apistefti-istoria-tis/3826/