Φως της Καστοριάς: Η βυζαντινή μονή των Ταξιαρχών στην Κορομηλιά (Σλίβενη) Καστοριάς.

α) Η γεωγραφική θέση, η ανάπτυξη και η ερήμωση της Μονής.

Τα ερείπια της βυζαντινής μονής
Ταξιαρχών Κορομηλιάς.

Η περιοχή της Καστοριάς διέθετε εν λειτουργία, κατά τους χρόνους της ένδοξης βυζαντινής αυτοκρατορίας, αρκετά πολυάνθρωπα και αξιόλογα μοναστήρια. Ένα απ’ τα μοναστήρια αυτά ήταν των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, το οποίο βρισκόταν απέναντι απ’ το σημερινό χωριό της Κορομηλιάς, πλησίον του μεσαιωνικού οικισμού της Άνω Σλίβενης. Πιο συγκεκριμένα, η εν λόγω ιερά μονή των Ταξιαρχών ήταν κτισμένη σε απόσταση 4 χιλιομέτρων βορείως της Κορομηλιάς, στην τοποθεσία «Αρματωλός», εντός ή πλησίον ενός ανώνυμου οχυρωματικού οικισμού, που τα ερείπιά του εντοπίστηκαν κι ερευνήθηκαν πριν μερικά χρόνια στο μέσον περίπου της παράπλευρης διαδρομής του φαραγγιού του Λαδοπόταμου, στην κορυφή ενός ομαλού εξάρματος της δυτικής όχθης του. Η θέση του εν λόγω ανώνυμου οικισμού, που καταλάμβανε συνολική έκταση 20 στρεμμάτων περίπου, ήταν και είναι κομβική, καθότι απ’ το σημείο εκείνο διέρχεται η συντομότερη και ασφαλέστερη οδός, που ένωνε ανέκαθεν την περιοχή του Άργους Ορεστικού κι ευρύτερα της νοτίου Ελλάδος με τη Βόρειο Ήπειρο και την Πελαγωνία.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές και οι συναφείς έρευνες, που έγιναν στα ερείπια του συγκεκριμένου οχυρού οικιστικού συνόλου, καθώς και στον περιβάλλοντα χώρο του, κατέδειξαν, ότι επρόκειτο για ένα εκτεταμένο συγκρότημα κτιρίων (ναός, κελιά, αποθήκες, κ. ά.), που περιβαλλόταν από ισχυρό αμυντικό τείχος. Οι ίδιες ανασκαφές και έρευνες έδειξαν επίσης, ότι το εν λόγω κατοικημένο οχυρό είχε κατά τη μεσαιωνική περίοδο διπλή αποστολή κι εκτελούσε ανάλογη υπηρεσία. Συγκεκριμένα, ήταν πρωτίστως ένα φημισμένο αμυντικό και μοναστικό κέντρο, που προστάτευε τους υπερασπιστές του και τους περίοικους απ’ τους βάρβαρους επιδρομείς και που φώτιζε με την πνευματικότητά του όλους τους κατοίκους της, Άνω Μακεδονίας, ενώ δευτερευόντως αποτελούσε έναν ιδιότυπο εμπορικό σταθμό, που παρείχε βοήθεια και φιλοξενία στους διερχόμενους απ’ εκεί ταξιδιώτες και πραματευτάδες.


Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ. Εικόνα στη μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς.

Οι προαναφερόμενες σημαντικές υπηρεσίες των φρουρών κατοίκων του περιγραφόμενου οικισμού, καθώς και των στελεχών της εκεί μονής των Ταξιαρχών, προς τους προσκυνητές και τους μετακινούμενους εμπόρους, υπήρξαν φυσικά ανταποδοτικές κι ως εκ τούτου συνέβαλαν στην οικονομική τους ενδυνάμωση κι ευρωστία. Ειδικώς το μοναστήρι των Ταξιαρχών κατόρθωσε μ’ αυτόν τον τρόπο (την παροχή ανταποδοτικών υπηρεσιών) ν’ αποκτήσει αξιόλογη περιουσία, κινητή και ακίνητη. Όμως, αυτή η οικονομική του ενδυνάμωση είχε και τ’ αρνητικά της αποτελέσματα. Κατά τη μετέπειτα περίοδο της Τουρκοκρατίας, ενόχλησε υπερβολικά τους Οθωμανούς κατακτητές κι ενίσχυσε την αρπακτική διάθεση των Τουρκαλβανών ληστών, οι οποίοι κινήθηκαν πολλάκις εναντίον του και κατόρθωσαν περί το έτος 1716, παρά την πείσμωνα αντίσταση των μοναχών του, να το καταστρέψουν ολοκληρωτικά.

Οι περισσότεροι απ’ τους τότε μοναχούς των Ταξιαρχών Σλίβενης κατέφυγαν λίγο πριν την πυρπόληση του μοναστηριού τους στην παρακείμενη και απροσπέλαστη για τους εχθρούς σπηλαιώδη σκήτη του κι έτσι κατόρθωσαν να διασωθούν. Αμέσως μετά χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες και ίδρυσαν, κατ’ αντιστοιχία, τα γειτονικά μοναστήρια, του Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς, της Αγίας Παρασκευής Δενδροχωρίου, και των Εισοδίων της Θεοτόκου Βατοχωρίου.

β) Η σπηλαιώδης σκήτη της βυζαντινής μονής των Ταξιαρχών στο φαράγγι της Κορομηλιάς.

Στο κέντρο της κατακόρυφης και απροσπέλαστης επιφάνειας ενός θεόρατου βράχου, που υψώνεται φοβερός στα ριζά του προαναφερόμενου βυζαντινού οχυρού της τοποθεσίας «Αρματωλός» Σλίβενης, εκατό μέτρα περίπου επάνω απ’ την κοίτη του φαραγγιού της Κορομηλιάς, φαντάζει το άνοιγμα μιας ιδιόμορφης σπηλιάς (της εξεταζόμενης). Η σπηλιά αυτή έχει στόμιο μεγάλων διαστάσεων, ύψους 15 μ. και πλάτους 20 μ., περίπου, και διαθέτει εσωτερικόν χώρο με μορφή οριζοντιωμένης καμπυλοειδούς σήραγγας και με απροσδιόριστο εύρος και μήκος (βάθος). Το εν λόγω σπήλαιο έχει εμπρός του ένα εντυπωσιακό και ισχυρότατο τείχος (προτείχισμα) γωνιασμένο στο μέσον του, ύψους 10 μ. και μήκους 15 μ., περίπου. Το τείχος αυτό είναι θεμελιωμένο με ογκώδεις λίθους στο «φρύδι» του βράχου, φέρει στην όψη του δύο παράθυρα (το ένα κλεισμένο με τοίχο) και σώζεται στις ημέρες μας μισοερειπωμένο.

Τα βράχια με τη σπηλαιώδη σκήτη
Ταξιαρχών Κορομηλιάς.

Η γενική εμφάνιση του περιγραφόμενου γωνιασμένου τείχους, με τα δύο παράθυρα, τις γερές ξυλοδεσιές και τις έξι οπές – υποδοχές στηριγμάτων πατώματος κι εξέδρας, δηλώνει, ότι αυτό (το τείχος) αποτελούσε κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, το εξωτερικό τμήμα ενός ιδιόμορφου πανίσχυρου αμυντικού πύργου, όπου ανέβαιναν με βαρούλκο και διέμεναν οι τότε ερημίτες και μοναχοί της περιοχής, για να προφυλαχτούν απ’ τις εκάστοτε επιδρομές αλλοφύλων.

Πίσω ακριβώς απ’ τον περιγραφόμενο πύργο, στα ενδότερα του εξεταζόμενου σπηλαίου, υπάρχει, σύμφωνα με διηγήσεις ηλικιωμένων κατοίκων της Κορομηλιάς, που το επισκέφτηκαν με πολύ μεγάλη δυσκολία και το ερεύνησαν κατά την προπολεμική εποχή, ένας ευρύχωρος σπηλαιώδης ναός με Αγία Τράπεζα, κτιστό τέμπλο, τοιχογραφίες, στασίδια κ.ά.. Εντός του αναφερόμενου ναού βρήκαν οι αναφερόμενοι επισκέπτες του αρκετά παλαιά βιβλία και κειμήλια, τα οποία παρέδωσαν αυθωρεί σε δάσκαλο της περιοχής κι έκτοτε αγνοείται το είδος και η τύχη αυτών (των βιβλίων και κειμηλίων).

Ο βυζαντινός πύργος στη σπηλαιώδη
σκήτη των Ταξιαρχών.

Η ταυτόχωρη παρουσία του εξεταζόμενου σπηλαιώδους ναού της Κορομηλιάς και του προκείμενού του πύργου μας οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα, ότι το εν λόγω μοναστικό συγκρότημα αποτελούσε κατά το μακραίωνο χριστιανικό παρελθόν μία ανάλογη σκήτη (: παράρτημα Μονής), η οποία ανήκε αρχικά (απ’ το απροσδιόριστο έτος κτίσεώς τους κι έως το 1716) στο μοναστήρι των Ταξιαρχών Άνω Σλίβενης και αργότερα (απ’ το 1716 και ως το 1905) στην ιερά μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς, που το διαδέχτηκε.

Σήμερα, η παρουσιαζόμενη καταπληκτική και μνημειώδης σκήτη των βυζαντινών χρόνων, με τον τοιχογραφημένο σπηλαιώδη ναό και το ισχυρό προτείχισμα, κινδυνεύει με ολοκληρωτική καταστροφή, καθότι μένει απρόσιτη και ασυντήρητη απ’ το 1905, έτος πυρπόλησης και καταστροφής της μονής του Αγίου Νικολάου Σλίβενης, που τη λειτουργούσε και τη συντηρούσε.

γ) Οι πηγές ύδατος των Ταξιαρχών Κορομηλιάς.

Στο μεσοδιάστημα, περίπου, της βαθιάς χαράδρας του Λιβαδοπόταμου, που διακρίνεται για τη μοναδική και «άγρια» ομορφιά της, κάτω ακριβώς απ’ τη σπηλαιώδη βυζαντινή σκήτη των Ταξιαρχών Κορομηλιάς, εκρέουν γάργαρα ύδατα σε μεγάλες ποσότητες, αμείωτες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι πηγές των εν λόγω υδάτων βρίσκονται εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού, στα ριζά των πανύψηλων και απόκρημνων βράχων, οι οποίοι την ορίζουν και την πλαισιώνουν. Απ’ αυτές τις πλουσιοπάροχες πηγές υδρεύεται ικανώς η πόλη της Καστοριάς, καθώς και αρκετά χωριά της γύρω περιοχής, όπως η Μεσοποταμία, η Κολοκυνθού, η Λεύκη κ. ά.

Ο λόφος με τα ερείπια της
μονής Ταξιαρχών Κορομηλιάς.

Η αέναη εκροή του άφθονου ύδατος των αναφερόμενων κεφαλόβρυσων απ’ τις βραχοσπηλιές του Λαδοπόταμου, και πιο συγκεκριμένα, απ’ τα έγκατα της φρουριακής σκήτης των Ταξιαρχών, προκαλεί εύλογα το δέος και το θαυμασμό των εκεί επισκεπτών και θυμίζει στους ευσεβέστερους εξ αυτών «το εν Χώναις θαύμα του αρχαγγέλου Μιχαήλ». Ως γνωστόν και σύμφωνα με το Συναξαριστή, ο Ταξιάρχης των ουρανίων Δυνάμεων Μιχαήλ παρουσιάστηκε θαυματουργικώς κατά τον 3^ο αιώνα στις Κολοσσές (Χώνες) της Μικράς Ασίας κι έσωσε απ’ τα ορμητικά νερά δύο ποταμών τον επί τόπου ευρισκόμενο ναό του, που περιέκλειε εντός του έναν μεγάλο βράχο, απ’ όπου ανάβλυζε αγιαστικό και ιαματικό ύδωρ (Αγίασμα). Έκτοτε οι Χριστιανοί, Ορθόδοξοι και Καθολικοί, εις ανάμνηση του εν λόγω θαύματος, συνηθίζουν να οικοδομούν τους ναούς των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ επάνω σε απόκρημνους βράχους και κοντά σε σπηλαιώδη βάραθρα και νερομάνες. Στην περιοχή της Καστοριάς ναοί των Ταξιαρχών αυτής της κατηγορίας, δηλαδή κτισμένοι σε βραχώδη εδάφη και υπερκείμενοι σπηλαίων και πηγών, είναι βεβαίως ο αναφερόμενος της κορομηλιώτικης σκήτης, κι επίσης, το καθολικό της ιεράς μονής Τσούκας – Αγίας Άννας Νεστορίου, καθώς και ο ερειπωμένος σήμερα ομώνυμος ναός του Δισπηλιού.


Η ιερά μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς, "διάδοχος" του μοναστηριού των Ταξιαρχών.

(Απ’ το βιβλίο τού Γεωργίου Τ. Αλεξίου, Ιερά μονή Αγίου Νικολάου Κορομηλιάς (Σλίβενης) Καστοριάς, έκδοση Ποντιακού Πολιτιστικού Συλλόγου Κορομηλιάς «Η Τραπεζούντα», Καστοριά 2005).