Η κορυφαία εικονιστική έκφρασις του θεολογικού περιεχομένου εκάστης των τριών κυριοτέρων εορτών της Εκκλησίας μας.

 Εισαγωγικά.

    Οι τρεις κυριότερες εορτές τής Αγίας Εκκλησίας μας, που αντιπροσωπεύουν κι εκφράζουν αναλόγως και σχετικώς τα σημαντικότερα γεγονότα τής επίγειας ζωής τού Ιησού Χριστού, είναι, α) το Πάσχα, β) τα Χριστούγεννα, και γ) ο Ευαγγελισμός τής Θεοτόκου. Οι εορτές αυτές παρουσιάζονται και προβάλλονται στους ιερούς ναούς μας με αντίστοιχές τους υψηλόπνοες εικονιστικές παραστάσεις τού Χριστού και της Παναγίας (φορητές εικόνες και τοιχογραφίες), διαφόρων εικονιστικών τύπων και παραλλαγών τους. Οι αρχαιότερες απ' τις εν λόγω ιερές παραστάσεις είναι απλές και μονοσήμαντες, ενώ οι μεταγενέστερες είναι σύνθετες και πολυσήμαντες.

1) Η Δεσποτική εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα. Ιδιότυπη έκφραση της έννοιας του Πάσχα.

    Οι σημαντικότερες απ' τις φορητές εικόνες τού Χριστού και της Παναγίας όλων των ναών μας είναι αναρτημένες πάντα στις δύο βασικές εικονοθέσεις τού τέμπλου τους, αυτές που βρίσκονται εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης. Συγκεκριμένως, πρώτη στη δεξιά μεριά του τέμπλου, ως προς τον θεατή, είναι τοποθετημένη η δεσποτική εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα, που τον παρουσιάζει ως άνδρα 33 ετών, δηλαδή με τη Θεανδρική μορφή που είχε κατά την Ανάστασή Του, την οποίαν έχει έκτοτε και θα έχει και κατά την Δευτέρα Παρουσία Του. Εκ του βασικού τούτου λόγου η αναφερόμενη εικόνα θεωρείται και είναι αντιπροσωπευτική κι εκφραστική του θεολογικού περιεχομένου και του σωτηριολογικού νοήματος τής μεγάλης εορτής του Πάσχα.

Απ' τους υπάρχοντες εικονογραφικούς τύπους τής εικόνας τού Χριστού Παντοκράτορα τής εν λόγω εικονοθέσης, κορυφαίος είναι ο λεγόμενος “Ο Χριστός Παντοκράτωρ – η Ρίζα του Ιεσσαί – η Άμπελος η Αληθινή”, που αποτελεί σύνθεση εικονιστική και νοηματική των εξής τριών ανάλογων τύπων: α) Του απλού (τύπου), που περιλαμβάνει και προβάλλει μόνο την σεπτή μορφή του Χριστού Παντοκράτορα, συνήθως με την ιδιότητα του Βασιλέως των Βασιλευόντων και Μεγάλου Αρχιερέως, ή με την πνευματική ιδιότητα του Αληθινού Διδασκάλου. β) Του ονομαζόμενου (τύπου) “Η Ρίζα του Ιεσσαί” και γ) Του λεγόμενου (τύπου) “Ιησούς Χριστός, η Άμπελος η Αληθινή”.

    Στις εικόνες του προαναφερόμενου τρισύνθετου τύπου με την εκτενή ονομασία “Ο Χριστός Παντοκράτωρ – η Ρίζα του Ιεσσαί – η Άμπελος η Αληθινή”, ο Κύριος παρουσιάζεται με τη θεανδρική του όψη και τις ανάλογές Του ιδιότητες, ολόσωμος, καθήμενος στον κορμό ενός αμπελόμορφου δένδρου που έχει στη ρίζα του ξαπλωμένον τον προπάτορά Του Ιεσσαί και στις κληματίδες του (έχει) σμικρογραφίες των 12 αγίων Αποστόλων.

{Για το πνευματικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο και το θεολογικό νόημα τής εξεταζόμενης παράστασης, που φέρει την ονομασία “Ο Χριστός Παντοκράτωρ – η Ρίζα του Ιεσσαί – η Άμπελος η Αληθινή”, βλέπε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://fos-kastoria.blogspot.com/2020/03/blog-post.html}.

2) Η εικόνα της Παναγίας Παιδιοκρατούσας. Ιδιόμορφη χριστουγεννιάτικη παράσταση.

    Στην έτερη μεριά της Ωραίας πύλης όλων των τέμπλων, την αριστερή ως προς τον θεατή, τοποθετείται πάντα μία εικόνα της Παναγίας Παιδιοκρατούσας, συνήθως του τύπου της Οδηγήτριας. Η εικόνα αυτή παραπέμπει με την εικόνιση του Χριστού - Παιδίου που κρατά η Θεοτόκος στην αγκαλιά της, στη μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων (+ 25 Δεκεμβρίου) και αποδίδει ικανώς το θεολογικό και το λατρευτικό περιεχόμενό της.

Απ' τους υπάρχοντες πολλούς τύπους τής θεομητορικής εικόνας αυτής της εικονοθέσης, κορυφαίος είναι ο ονομαζόμενος “Η Ρίζα του Ιεσσαί”, που αποδίδει και κοινοποιεί εικαστικώς το υψηλό περιεχόμενο τού υπέροχου χριστουγεννιάτικου ύμνου “Ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί...”.

{Για το πνευματικό και σωτηριολογικό περιεχόμενο και το θεολογικό νόημα τής εξεταζόμενης παράστασης, που φέρει την ονομασία “Η Ρίζα του Ιεσσαί”, βλέπε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://fos-kastoria.blogspot.com/2020/03/blog-post.html}.

3) Η Παναγία Βλαχέρνα, η κυοφορούσα Παρθένος. Πνευματική εικόνιση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

    Η τρίτη μεγάλη εορτή της Εκκλησίας μας είναι ο Ευαγγελισμός τής Θεοτόκου (+ 25η Μαρτίου), που αποδίδεται εικαστικώς και αποτυπώνεται εντός των ναών μας με δύο τρόπους, είτε με τοιχογραφίες ιστόρησης τού εν λόγω θαυμαστού γεγονότος, είτε με τη θεόπνευστη παράσταση τής Παναγίας Πλατυτέρας των Ουρανών κατά τον τύπο της Βλαχερνίτισσας.

Αναφορικά με την εμπνευσμένη παράσταση τής Παναγίας Βλαχερνίτισσας σημειώνουμε, ότι παρουσιάζει την Παναγία ως την κυοφορούσα Παρθένο, ως την επίτοκο Κόρη, κι ως εκ τούτου είναι και αναγνωρίζεται ως η κορυφαία ιδιόμορφη πνευματική εικόνιση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

{Για το υψηλό θεολογικό νόημα τής εικόνας “Παναγία η Βλαχερνίτισσα” βλέπε στην ηλεκτρονική διεύθυνση}:

http://fos-kastoria.blogspot.com/2017/12/blog-post_17.html.

Επιλογικά.

    Κλείνοντας το παρόν άρθρο σημειώνουμε ενημερωτικώς τα εξής: Εικόνες του Ιησού Χριστού στον τύπο “Η Άμπελος η Αληθινή”, και εικόνες της Παναγίας κατά τον τύπο “Η Ρίζα του Ιεσσαί” υπάρχουν πολλές στους ιερούς ναούς της πατρίδας μας. Εικόνες όμως του τρισύνθετου και πολυσήμαντου τύπου “Ο Χριστός Παντοκράτωρ – η Ρίζα του Ιεσσαί – η Άμπελος η Αληθινή”, υπάρχουν σχετικώς λίγες. Στην εκκλησιαστική περιφέρεια της ιεράς Μητροπόλεως Καστορίας υπάρχουν, εξ όσων γνωρίζει ο Γράφων, μόνο δύο και βρίσκονται αντιστοίχως, στο ναό της Παναγίας του χωριού Λιθιά και στο ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης του χωριού Οξυά Βιτσίου.

Γεώργιος Τ. Αλεξίου.