Ο εξοχικός ναός της Αναστάσεως του Κυρίου στον Γέρμα Καστοριάς {+ 13 Σεπτεμβρίου}.

Ο εξεταζόμενος ναός
τής Αναστάσεως του Κυρίου.

Οι ευσεβείς κάτοικοι του Γέρμα Καστοριάς, από την εποχή ίδρυσης του χωριού τους (15^ος αιών;) κι έως τα τέλη του 19^ου αιώνα, εόρταζαν το Πάσχα στην όμορφη εξοχική περιοχή «Πηγαδάκι» του βουνού «Πάσχος». Εκεί είχαν κτίσει ένα μικρό εξωκκλήσι αφιερωμένο στην Ανάσταση του Χριστού και τελούσαν εντός του την ιερή ακολουθία της Δεύτερης Ανάστασης. Το εν λόγω εξωκκλήσι το κατέστρεψαν ολοσχερώς οι Τούρκοι περί το τέλος του 19^ου αιώνα κι έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του.

Ύστερα από εκατό χρόνια περίπου, το έτος 1977 (;), ο αείμνηστος Γερμανιώτης Λάζαρος Βούρδας είδε ένα αποκαλυπτικό ενύπνιο για το σημείο ύπαρξης των ερειπίων του αναφερόμενου ναΐσκου και κατόπιν τούτου παρακίνησε κι έπεισε μερικούς κατοίκους του Γέρμα να σκάψουν εκεί για να τα βρούνε. Και αυτό έγινε επιτυχώς. Έσκαψαν όπου τους υπέδειξε ο ευλαβής Λάζαρος και  βρήκαν τα θεμέλια του ναού.

Η εικόνα της Αναστάσεως  του Χριστού,
αφιέρωμα της αείμνηστης Ζωής Κυρατζή
εις μνήμη του συζύγου της Ιωάννη.

Αμέσως μετά την εύρεση του ερειπωμένου ναού, ο αείμνηστος Γερμανιώτης αγρονόμος Πρόδρομος Θεοχάρης πήρε την πρωτοβουλία να ανεγείρει έναν νέο σύγχρονο ναό πλησίον του πρώτου. Και πράγματι, τον ανήγειρε με τη συμπαράσταση όλων των απανταχού ευρισκόμενων Γερμανιωτών εντός 2 – 3 ετών, σε κτήμα που δώρισε γι’ αυτόν τον σκοπό ο αείμνηστος Αριστοτέλης Κουτσούκης.

Ο θεματικός ναός, στα πρώτα χρόνια μετά την ανέγερσή του πανηγύριζε την Τρίτη ημέρα του Πάσχα (Τρίτη της Διακαινησίμου), ενώ τελευταίως πανηγυρίζει στις 13 Σεπτεμβρίου, ημέρα Ανάμνησης των εγκαινίων του Ιερού ναού Αναστάσεως του Κυρίου Ιεροσολύμων, οπότε τελείται σ’ αυτόν Θεία Λειτουργία, την οποία παρακολουθούν πολλοί κάτοικοι του Γέρμα που μεταβαίνουν πρόθυμα εκεί με τα αυτοκίνητά τους.

Για την ιστορία αναφέρουμε, ότι το ναό έκτισε ο άριστος μάστορας Κότσιος Τσαχτσίρας, τα οικοδομικά του υλικά τα μετέφερε εκεί με το όχημά του ο κ. Σταύρος Κωστόπουλος, πρώτοι δωρητές του υπήρξαν οι αδελφοί Δημητρίου Γκίνου, κάτοικοι Καναδά, και αμισθί εργαζόμενοι ήταν οι Γερμανιώτες, Νίκος Αχ. Πρώιος, Δημήτριος Μπατσούκας, Ζήσης Δαραβίγκας, Τριαντάφυλλος Αλεξίου και αρκετοί άλλοι, των οποίων τα ονόματα γνωρίζει ο Κύριος.

Σημείωση Το βουνό «Πάσχος» έλαβε αυτήν την ονομασία, επειδή στις πλαγιές του εόρταζαν παραδοσιακά οι παλαιοί Γερμανιώτες το λαμπρό Πάσχα.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Το τέμπλο του ιερού ναού Αναστάσεως του Κυρίου.

Τα ερείπια του παλαιού ναού.

Ο άξιος  ιερέας του Γέρμα π. Αθανάσιος Στυλιάδης
τελών τη Θεία Λειτουργία στο ναό της Αναστάσεως.

Η εικόνα του Χριστού, 
δωρεά κ. Ιωάννου Τζήμα
εις μνήμην των γονέων του.

Άποψη του ναού της Αναστάσεως του Κυρίου.

Η εικόνα της Παναγίας,
δωρεά της οικογένειας
Αριστείδη  Αθ. Σανάτσιου.

Η εικόνα του αγίου Ιωάννου Προδρόμου,
αφιέρωμα του κτήτορα του ναού
αείμνηστου Πρόδρομου Θεοχάρη.

Γερμανιώτες προσερχόμενοι στο ναό
για τη Θεία Λειτουργία.

Πιστοί εξερχόμενοι του ναού
μετά τη Θεία Λειτουργία.

Ρεμβασμός του τοπίου
μετά την απόλυση της Εκκλησίας.

Όμορφο αγριολούλουδο που ανθίζει πέριξ του ναού.

Και άλλη άποψη του ναού της Αναστάσεως.

Το αγριολούλουδο «Γκορέτσι» (Πρίμουλα η εαρινή), που εναποθέτουν οι κάτοικοι του Γέρμα Καστοριάς στον Επιτάφιο του χωριού τους, κατά τη Μεγάλη Παρασκευή.

Το αγριολούλουδο "Γκορέτσι" - Πρίμουλα.

Οι κάτοικοι του Γέρμα Καστοριάς ήταν ανέκαθεν ευσεβείς χριστιανοί και πιστοί τηρητές των θρησκευτικών τους παραδόσεων. Στις παραδόσεις αυτές περιλαμβάνεται και η συλλογή (μάζεμα) απ’ το βουνό Μουρίκι ενός «αλπικού» και πανέμορφου αγριολούλουδου, που φέρει την τοπική ονομασία «Γκορέτσι» (Πρίμουλα η εαρινή), και (περιλαμβάνεται επίσης) η εναπόθεσή του στον Επιτάφιο του ενοριακού τους ναού, κατά τη Μεγάλη Παρασκευή.

Τα εύοσμα «γκορέτσια» τα συλλέγουν κάθε χρόνο απ’ τις ψηλές βουνοκορφές του Μουρικιού οι βοσκοί των αιγοπροβάτων τής περιοχής του, καθώς και άλλοι ευλαβείς Γερμανιώτες. Μερικοί απ’ τους τελευταίους ανέβηκαν τη Μεγάλη Δευτέρα 14 Απριλίου 2014 στο όρος Μουρίκι (υψ. 1.703 μ.), επισκέφτηκαν την περιοχή «Χαρούπα», όπου βρίσκεται η γνωστή «βρύση του Αμπάζ-Αγά», παρατήρησαν, θαύμασαν και συνέλεξαν με ιδιαίτερη προσοχή και περίσκεψη αρκετά «γκορέτσια» και ακολούθως τα μετέφεραν στην εκκλησία Αγίου Γεωργίου του χωριού τους. Φωτογραφίες από τη συγκεκριμένη επίσκεψή τους στο Μουρίκι και από τα λουλούδια που συνέλεξαν εκεί παρατίθενται εδώ.

"Γκορέτσια" στο Μουρίκι.

Η Σταύρωση του Χριστού.
Εικονίδιο στον Γέρμα Καστοριάς (έτ. 1775)

Χρυσοκέντητος Επιτάφιος στον Γέρμα (18ος αι.;)

Εικόνα και σύνθεση απ' τον Γιώργο Αλεξίου.

Ανθοδέσμη σε βράχο.

Οι δύο βρύσες στην περιοχή Χαρούπα.

Ο Γιώργος Αλεξίου στη βρύση του "Αμπάζ-Αγά".

Δάσος οξιάς στο Μουρίκι.

Η περιοχή "Μαύρη Πέτρα" στο Μουρίκι.

Λοφίσκος με "γκορέτσια"

Ο Χριστός ως «ο Αμνός του Θεού ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου» σε εικόνα της ιεράς μονής Παναγίας Κλεισούρας (έτ. 1786).

Η παρουσιαζόμενη εικόνα
του Ιησού Χριστού, έτ. 1786.

Η Κλεισούρα, n όμορφη και ιστορική κωμόπολη της Καστοριάς, βρίσκεται κτισμένη απ’ τον 15ο αιώνα περίπου, επάνω στο βουνό Μουρίκι, σε υψόμετρο 1250 μ. Σύμφωνα με τις γραπτές και προφορικές πηγές, η εν λόγω κώμη γνώρισε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μεγάλη ανάπτυξη, εμπορική και πνευματική. Χάρις στο πολύστροφο πνεύμα των κατοίκων της αναδείχθηκε τον 18ο και 19ο αιώνα σπουδαίο κέντρο εμπορίου και βιοτεχνίας, καθώς και κοιτίδα των Ελληνικών γραμμάτων και πολιτισμού.

Πρωτεύοντα ρόλο στην καλλιέργεια των γραμμάτων, καθώς και στην ανύψωση τής Κλεισούρας σε εθνικοθρησκευτικό φάρο όλης της βορειοδυτικής Μακεδονίας, έπαιξε κι εξακολουθεί να παίζει μέχρι σήμερα το ονομαστό μοναστήρι του Γενεθλίου της θεοτόκου, που βρίσκεται πλησίον της. Το μοναστήρι αυτό - καθολικό και περιβάλλοντα οικοδομήματά του - δείχνει να πρωτοϊδρύθηκε γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα. Απ’ το πρώτο εκείνο καθολικό (ναός), σώζεται το υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο του, που βρίσκεται εντός του σημερινού, δεύτερου κατά χρονολογική σειρά ναού, ο οποίος κτίστηκε επάνω στα θεμέλια του πρώτου το έτος 1813, απ’ τον Κλεισουριώτη μοναχό Ησαΐα Πήστα.

Όπως προαναφέρθηκε, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του αναφερόμενου ναού της Παναγίας, είναι υπέροχης μεταβυζαντινής τέχνης και φιλοτεχνήθηκε από άγνωστους τεχνίτες λίγο πριν το 1772, έτος που γράφει ότι χρυσώθηκε. Το λειτουργικό αυτό έργο διακρίνεται για τις πολυπρόσωπες και υψηλής έμπνευσης γλυπτές συνθέσεις του, καθώς και τις μεγαλόπνοες και έντονης πνευματικότητας παραστάσεις των φορητών εικόνων του. Απ’ τις φορητές εικόνες ξεχωρίζει η μνημειώδης σύνθεση του Ιησού Χριστού ως Αμνού του Θεού, που είναι αγιογραφημένη στην θύρα της Πρόθεσης, εκεί όπου απεικονίζεται συνήθως ο Αρχάγγελος Μιχαήλ. Ο εν λόγω Αρχάγγελος παριστάνεται στην άλλη θύρα, του διακονικού, ενώ περιέργως δεν εικονίζεται στο τέμπλο ο έτερος Ταξιάρχης των Ουρανίων Δυνάμεων, ο Άρχων Γαβριήλ.

Η ιερά μονή της Παναγίας στην Κλεισούρα Καστοριάς.

Η περιγραφή της εξεταζόμενης παράστασης του Χριστού ως Αμνού του Θεού, έχει επιγραμματικά ως εξής: Στο μέσον της εικόνας στέκεται ο Κύριος, όρθιος και μεγαλοπρεπής. Η όψη Του είναι σοβαρή, η έκφραση Του φιλάνθρωπη. Στο αριστερό Του χέρι κρατεί το Άγιο Ευαγγέλιο. Στην πλάτη Του στηρίζει ευμεγέθη σταυρό, το όργανο του μαρτυρίου Του. Τέλος, στους ώμους Του σηκώνει και πιάνει με το δεξί Του χέρι ένα συμβολικό Του λευκόμαλλο αρνάκι. Υπεράνω του Χριστού υπάρχει γραμμένη ευδιάκριτα η υπόθεση της εικόνας: "Ο μόνος αμνός του Θεού ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου", και πιο κάτω ο χρόνος που φιλοτεχνήθηκε: "1786 Ιουλίου 17".

Μελετώντας την εν λόγω παράσταση του Κυρίου από ιστορικοκαλλιτεχνικής και θεολογικής πλευράς διαπιστώνουμε, ότι πρόκειται για μία σημαντική απεικόνισή Του, η οποία αγιογραφήθηκε σύμφωνα με τις υποδείξεις των Ιερών Κανόνων της Οικουμενικής Συνόδου του 692 μ.Χ., που ορίζουν ν’ απεικονίζεται ο Χριστός-Αμνός αποκλειστικά με τη θεανδρική Του μορφή, αλλά (αγιογραφήθηκε) και σύμφωνα με την προ αυτής της Συνόδου εικονογραφική παράδοση της Εκκλησίας μας, που επέτρεπε ν’ απεικονίζεται συμβολικά ο Κύριος και σαν αμνός (: άκακο αρνί).

Η ξακουστή Κλεισούρα χιονισμένη, μερική της άποψη.

Η παρούσα σύντομη αναφορά στην αγία εικόνα του Χριστού ως Αμνού του Θεού, της Ιεράς Μονής Παναγιάς Κλεισούρας, θα κλείσει με μια σημείωση για τον άγνωστο δημιουργό της. Αναμφίβολα επρόκειτο για έναν ευφυή, πολυμαθή, ευρηματικό και άξιο καλλιτέχνη - θεολόγο, ο οποίος, ως προαναφέρθηκε, κατάφερε, να συνενώσει (σ’ αυτήν την εικόνα) αριστουργηματικά σε μία παράσταση, τον προ του έτους 692 συμβολικό εικονογραφικό τύπο του Χριστού ως αμνού, με την μετέπειτα θεανδρική απεικόνιση τού Αμνού, δηλαδή του Κυρίου που μεταφέρει στην πλάτη Του το Σταυρό του μαρτυρίου. Το έργο του αυτό, που κοσμεί το ναό του Γενεθλίου της Παναγίας, της ομώνυμης Iεράς Μονής Κλεισούρας, αποτελεί κατά γενική ομολογία ένα πολύτιμο χριστιανικό λειτουργικό έργο, πρώτον για την άριστη μεταβυζαντινή τέχνη του και δεύτερο και κυριότερο, για το πλήθος - των υψηλών νοημάτων, που απτοποιεί και μεταδίδει: "Δι’ αυτού (του εικονιζόμενου Κυρίου που ευλογεί, μεταφέρει στην πλάτη το σταυρό Του, σηκώνει στους ώμους τον συμβολικό Του αμνό και κρατεί στο χέρι Του το ευαγγέλιο) το της ταπεινώσεως ύψος του Θεού Λόγου κατανοούντες, και προς μνήμην της εν σαρκί πολιτείας, του τε πάθους αυτού και του σωτηρίου θανάτου χειραγωγούμενοι, και της εντεύθεν γινομένης τω κόσμω απολυτρώσεως" (Ιερός Κανόνας Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Σημείωση 1^η. Η υπόθεση (ο τίτλος) της εικόνας που αναγράφεται επάνω της δεν μας ενθαρρύνει να δηλώσουμε, ότι ο Κύριος παρουσιάζεται σ’ αυτήν και κατά τον εικονογραφικό τύπο του «Καλού Ποιμένος».

Σημείωση 2^η. Εκτενέστερη μελέτη του Γιώργου Αλεξίου για τη θεματική εικόνα δημοσιεύτηκε στην εφημ. “Καστοριανή Εστία”, αριθμ. φύλλ. 303 /31 – 10 – 1990.

Σημείωση 3^η. Η φωτογραφία της εικόνας του Ιησού Χριστού που εξετάζεται εδώ ανήκει στον Κλεισουριώτη κ. Νίκο Σιώκη, ο οποίος μου την παραχώρησε με μεγάλη προθυμία και γι’ αυτό τον ευχαριστώ πολύ.

Γιώργος Τ. Αλεξίου

Ο περικαλλής ναός του Αγίου Δημητρίου Κλεισούρας, έτ. 1856.

Όμορφο αγριολούλουδο στο όρος Μουρίκι της Κλεισούρας.

Το λαμπρό Δημοτικό Σχολείο της Κλεισούρας.

Το μνημείο του ολοκαυτώματος της Κλεισούρας.

Η προτομή του ήρωα ιερέα Γεωργίου Παπαντούλα
στη γενέτειρά του Κλεισούρα Καστοριάς.

Αρχοντική οικία της Κλεισούρας, έτ. 1842.