Η εορτή του αγίου Τρύφωνα (1η Φεβρουαρίου) στην περιοχή της Καστοριάς

Κείμενο της Ιφιγένειας Διδασκάλου

Ο άγιος Τρύφων. Τοιχογραφία στον
 Άγιο Γερμανό Πρεσπών, έτ. 1743.

   Ο Φεβρουάριος έχει πολλές γιορτές, που για τους ανθρώπους της υπαίθρου έχουν μεγάλη σημασία και γι’ αυτό τις προσέχουν.

  Την πρώτη μέρα του μήνα έχουμε τη γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, που, σύμφωνα με την παράδοση, προστατεύει τα περιβόλια και τ’ αμπέλια από τα ζωύφια, τις κάμπιες, τα έντομα και τα ποντίκια: «Στ’ ανάθεμα αρρώστιες, στ’ ανάθεμα ζούζουλα, στ’ ανάθεμα ποντίκια. Έρχεται ο Αη-Τρύφωνας και θα σας κόψει με το κλαδευτήρι του» φωνάζει (σ.: φώναζε παλαιότερα) ο νοικοκύρης του σπιτιού, χτυπάει ένα κουδούνι και γυρνάει από δωμάτιο σε δωμάτιο, στα υπόγεια και στα μαντριά.

Στη γιορτή του αγίου δεν γίνεται καμιά δουλειά γεωργική ή δεντροκομική. Πρέπει να τιμηθεί ο άγιος και το αμπέλι του. Γι’ αυτό φορούν oι άνθρωποι τα καλά τους ρούχα, πηγαίνουν στην εκκλησία, ασπάζονται την εικόνα του αγίου, ανάβουν κερί, υψώνουν πεντάρτο, παίρνουν αντίδωρο και σιτάρι βρασμένο κι όταν τελειώσει η λειτουργία παίρνουν τον αγιασμό, πηγαίνουν στ’ αμπέλι τους και μ’ αυτόν το ραντίζουν για να προκόψει και να καρπίσει. Ραντίζουν επίσης τ’ αμπέλι τους και με τον αγιασμό που φύλαξαν από τη γιορτή των Φώτων, μετά τη βάπτιση του Σταυρού.

Ο ναός του Αγίου Τρύφωνα
στη Νέα Λεύκη Καστοριάς.

   Ο Άγιος Τρύφωνος, λένε στα χωριά της Καστοριάς, ήταν αμπελουργός. Είχε πολλά αμπέλια. Κάποτε, εκεί που κλάδευε, είδε να περνάει ή Παναγιά με τον Χριστό στην αγκαλιά της, μωρό σαράντα ημερών. Την ημέρα εκείνη η Παναγία πήγαινε στην εκκλησιά για να σαραντίσει τον Χριστό (1η Φεβρουαρίου). Την είδε ο Τρύφωνας και την ειρωνεύτηκε επειδή ήταν μικρομάνα (: νεαρή μητέρα). Η Παναγία, τότε πήγε κατευθείαν στο σπίτι του, βρήκε την αδελφή του και την είπε: «Πάρε σκρούμπο (: στάχτη από μάλλινο ύφασμα) και τρέχα στο αμπέλι, γιατί ο αδελφός σου έκοψε τη μύτη του με το κλαδευτήρι του. Βάλε το σκρούμπο στην πληγή για να θεραπευθεί».

Τρέχει η αδερφή του Τρύφωνα στ’ αμπέλι τους και λέει στον αδερφό της που κλάδευε: «Η Μαρία με είπε πως έκοψες τη μύτη σου με το κλαδευτήρι σου, γι’ αυτό είμαι τόσο τρομαγμένη».

- «Αμ’ πώς θα κοπώ εγώ; Εγώ κλαδεύω έτσι, δεν κλαδεύω έτσι...», κι έκανε μια κίνηση από δεξιά προς τ’ αριστερά. Και με το έτσι που έκανε από πάνω προς τα κάτω, έκοψε στ’ αλήθεια τη μύτη του. Τον πήραν τα αίματα και τότε χρειάστηκε ο σκρούμπος για να σταματήσει η αιμορραγία.

Ο άγιος Τρύφωνας.
Τοιχογραφία στο ναό του Προδρόμου,
στο Απόζαρι Καστοριάς, έτ. 1728.

   Τα δύο αδέρφια από τότε έγιναν χριστιανοί, και οι μεν αμπελουργοί μας στη γιορτή του, για να μην πάθουν τα ίδια που έπαθε ο άγιος Τρύφωνας, κρατούν αργία και δεν κλαδεύουν τ’ αμπέλια τους, οι δε αγιογράφοι τον εκκλησιών μας τον ζωγραφίζουν να κρατάει το κλαδευτήρι στο χέρι του.

Τοιχογραφία στην Εβραΐδα
Καστοριάς, 19ου αιώνα,

Τοιχογραφία στη Λιθιά
Καστοριάς, έτ. 1850.

Τοιχογραφία του αγίου Τρύφωνα
στο Βογατσικό, 18ου αιώνα.

Αμπέλι στο Υψηλό Καστοριάς

Παραδοσιακό αμπέλι στον Γέρμα Καστοριάς.

Εσπερινός των Τριών Ιεραρχών για τους εκπαιδευτικούς της Καστοριάς (30-1-2012)

Ο Μητροπολίτης Καστοριάς κ.κ. Σεραφείμ
στο ναό του Αγίου Νικάνορα

Η Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς, τιμώντας τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών, των προστατών της Παιδείας μας, οργάνωσε και πραγματοποίησε κι εφέτος, κατά τη Δευτέρα 30 Ιανουαρίου 2012, ημέρα της εορτής τους, επίκαιρες Εκδηλώσεις με τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών του οικείου Νομού. Συγκεκριμένα, το απόγευμα της εν λόγω ημέρας, ώρα 17.30΄, ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ. κ. Σεραφείμ τέλεσε στον ιερό ναό του Αγίου Νικάνορα Χλόης Αρχιερατικό Εσπερινό, που τον παρακολούθησαν πάρα πολλοί δάσκαλοι και καθηγητές του Νομού Καστοριάς. Κατά το πέρας του Εσπερινού ομίλησε για τους Τρεις Ιεράρχες ο εκ Σιατίστης Δόκτωρ Θεολογίας κ. Αναστάσιος Δάρδας. Ακολούθως ο Μητροπολίτης κ. κ. Σεραφείμ βράβευσε με τον Αργυρό Σταυρό του Αγίου Μηνά της Μητρόπολης Καστοριάς δεκατέσσερις συνταξιούχους δασκάλους και καθηγητές, για την πολύχρονη και πολύτιμη προσφορά τους στη μαθητιώσα νεολαία της περιοχής, και γενικότερα στην Εκκλησία και το Έθνος μας. Στη συνέχεια, ο Σεβασμιότατος δεξιώθηκε τους παρόντες εκπαιδευτικούς σε κέντρο εστίασης της περιοχής, έκοψε τη Βασιλόπιτά τους και πρόσφερε σε όλους από ένα ψυχωφελές βιβλίο.

Ο ομιλητής κ. Δάρδας

Ο Μητροπολίτης, η κ. Ζυγούρη και η κ. Τέγου

Ο Μητροπολίτης κόβει τη Βασιλόπιτα



Ο Μητροπολίτης προσφέρει βιβλία



Ο Αρχιμανδρίτης π. Αμβρόσιος και ο κ. Αντωνίου

Ο ευρών το φλουρί κ. Μασιακός

Η μουσική κασετίνα με δημοτικά τραγούδια του Βογατσικού Καστοριάς και με τίτλο «Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ».

Η εμπρόσθια όψη της μουσικής κασετίνας

Οι «Φίλοι Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ» δημιούργησαν και κυκλοφόρησαν κατά το έτος 2006 μία καταπληκτική μουσική κασετίνα, που περιέχει ένα ψηφιακό δίσκο (CD) με δημοτικά τραγούδια του Βογατσικού Καστοριάς κι ένα συνοδευτικό του πληροφοριακό βιβλιαράκι στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Το εν λόγω βιβλιαράκι περιλαμβάνει τα κείμενα των αναφερόμενων τραγουδιών μαζί με τ’ αντίστοιχά τους σχόλια, τα ονόματα των «τραγουδιστών», καθώς και πολλές σχετικές πληροφορίες κι ενδιαφέρουσες φωτογραφίες απ’ το Βογατσικό. Ακολούθως παρατίθενται με τη σειρά: α) το προλογικό σημείωμα του υπόψη συνοδευτικού έντυπου, το οποίο συνέταξε ο γνωστός μουσικολόγος κι εκ Βογατσικού καταγόμενος Μάρκος Δραγούμης, και β) το πληροφοριακό του κείμενο (απόσπασμά του) για το Βογατσικό, που έγραψε ο Βογατσιώτης γιατρός και λογοτέχνης Νώντας Τσίγκας.

Το ιστορικό και όμορφο χωριό Βογατσικό Καστοριάς

Α) ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Του Μάρκου Φ. Δραγούμη

Οι μουσικές του παρόντος cd ηχογραφήθηκαν το καλοκαίρι του 1965 από τους Γιάννη Άννινο και Μάρκο Φ. Δραγούμη για τη συλλογή του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ. Κατά την αποστολή αυτή μαγνητοφωνήθηκαν και μουσικές από άλλες κοινότητες του νομού Καστοριάς, όπως του Κωσταραζιού, Γέρμα, Επταχωρίου κ.τ.λ. Συμπαραστάτες του ΜΛΑ σ’ αυτήν του την προσπάθεια υπήρξαν πολλοί παράγοντες της περιοχής και ιδιαίτερα ο τότε νομάρχης Καστοριάς Ιωάννης Μαζαράκης - Αινιάν. Η έρευνα του ΜΛΑ στην περιοχή συνεχίστηκε από τον εθνολόγο Φιλήμονα Χατζή κατά τη δεκαετία του 1980.

Η πληροφοριακή σελίδα του έντυπου της κασετίνας

Β) ΤΟ ΒΟΓΑΤΣΙΚΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Του Νώνια Τσίγκα

Ο Τόπος

Το Βογατσικό είναι ένα ιστορικό χωριό του Νομού Καστοριάς. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης.

Το σημερινό Βογατσικό απλώνεται χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 770 μ., πάνω από μία πανέμορφη κοιλάδα του Αλιάκμονα, κατάντικρυ στο προτείχισμα του Βοΐου και του Γράμμου της «αυστηρής» οροσειράς της Πίνδου. Η ονομασία του πιθανώς προήλθε από τα τουρκικά Μπογαζ-κιόϊ, που σημαίνει «το χωριό του μπουγαζιού», εξαιτίας της ιδιαίτερης θέσης που βρίσκονταν οι πρώτοι οικισμοί που το συγκρότησαν.

Αναφορές για το Βογατσικό συναντάμε πρώτη φορά σε Λεξικό του 1550, αλλά εικάζεται, ότι οι οικισμοί από τους οποίους δημιουργήθηκε αργότερα το σημερινό Βογατσικό - και που βρίσκονταν διάσπαρτοι στην παραποτάμια περιοχή του Σαντόβου και σε άλλες ψηλότερα από αυτήν - θα πρέπει να είχαν αναπτυχθεί και πριν ακόμα από την άλωση της Πόλης, δηλαδή πριν από τον 14ο αιώνα.

Το περιεχόμενο του ψηφιακού δίσκου (cd)

Κατά την Τουρκοκρατία, επειδή πλήθαιναν οι επιθέσεις των μουσουλμάνων Αλβανών που λυμαίνονταν την περιοχή, οι Βογατσιώτες μετακινήθηκαν και έκτισαν το χωριό στη θέση που βρίσκεται αυτό σήμερα σε σχετικά απόκρημνη, δασώδη τότε και καλά προφυλαγμένη πλαγιά. Κατά την ίδια περίοδο διωκόμενοι από τους άνδρες του Αλή-Πασά πρόσφυγες Σουλιώτες, περί τις 70 οικογένειες, βρήκαν καταφύγιο και εποίκισαν το Βογατσικό (όπως μαρτυρούν τα επώνυμα Τζαβέλας. Μπότσαρης, Κίτσος, Δαγκλές κ.τ.λ., που συναντάμε σε απογόνους των μέχρι σήμερα). Αρκετοί Βογατσιώτες ξενιτεύτηκαν τα χρόνια αυτά ιδίως στην Πόλη, το Μοναστήρι και το Βουκουρέστι, όπου ασχολήθηκαν κυρίως με το εμπόριο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα μέλη της οικογένειας Δραγούμη, τα οποία από τον 18ο αιώνα έφυγαν από το Βογατσικό κι εγκαταστάθηκαν στην Πόλη, όπου και διέπρεψαν στο Διπλωματικό σώμα, την πολιτική, τις τέχνες και τα γράμματα…

Ο ψηφιακός δίσκος (cd) της κασετίνας

Η οικία οικογένειας Δραγούμη (18ος αιών) στο Βογατσικό

Παραδοσιακή οικία στο Βογατσικό (19ος αιών)

Νεοκλασική οικία Βογατσικού (20ος αιών)

Οικία στο Βογατσικό

Η παγωμένη λίμνη της Καστοριάς και ο Χασάν – Κατής

Η λίμνη της Καστοριάς παγωμένη

Κείμενο του Λουκά Χ. Σιάνου

Εκείνο που προσθέτει αρκετά όμορφα στοιχεία στο γραφικό τοπίο της Καστοριάς είναι η λίμνη της, όπως παρουσιάζεται σε κάθε εποχή του χρόνου. Πότε γαλήνια, ήρεμη, «λάδι», αληθινός καθρέφτης που κατοπτρίζει το είδωλο της πόλης, τις παραλιακές δεντροστοιχίες, τα καράβια και τους γύρω λόφους. Πότε φουρτουνιασμένη, που αφήνει να ξεσπούν τ’ αφρισμένα κύματά της στις ακρολιμνιές και στα «καράβια» (καστοριανές βάρκες), που με απότομα και δυνατά «τρικλίσματα», αντιστέκονται σ’ αυτή τη μανία της φουρτούνας.

Μια αλλιώτικη μορφή παίρνει η λίμνη την εποχή της βαρυχειμωνιάς, του τσουχτερού κρύου που ξεπαγιάζουν οι μύτες, τότε που ολόκληρη η επιφάνειά της παγώνει σε αρκετό πάχος και γίνεται ένας απέραντος «δουξάτος» χωρίς καρφιά, όπως έλεγαν οι παλιοί Καστοριανοί, ή ένας γυαλοπάης όταν παγώσει χωρίς αγέρα και χιόνια.

Ο τούρκικος Μεντρεσές,
κοντά στο Τζαμί του Χασάν - Κατή

Αν συμπέσει μετά το πάγωμα της λίμνης να χιονίσει, τότε όλη η λίμνη φαίνεται σαν μια άδεντρη πεδιάδα. Τέτοια ήταν στον καιρό της Τουρκοκρατίας, όταν έφθασε στο Μαύροβο (παραλίμνιο χωριό) με την άμαξά του ένας Τούρκος Κατής (ειρηνοδίκης) της Καστοριάς, ο Χασάν. Θεωρώντας την παγωμένη λίμνη για ... πεδιάδα, συνέχισε το δρόμο του κι έφθασε στο μικρό όρμο στη βορειοδυτική πλευρά της πόλης (στο μέρος που βρίσκεται σήμερα το πάρκο της Ολυμπιακής Φλόγας). Εκεί, όπως συνεχίζει η παράδοση, του αποκάλυψαν πως βάδιζε πάνω σε παγωμένη λίμνη. Κι αυτός, για να ευχαριστήσει και δοξάσει τον Αλλάχ που τον προφύλαξε από πνιγμό, έκτισε στο ίδιο μέρος ένα τζαμί, που ονομάσθηκε Τζαμί του Χασάν - Κατή, όπως κι όλη η γύρω του περιοχή.

Άποψη της παγωμένης λίμνης

Στις παγερές νύχτες ακούγονταν σ’ όλη την πόλη ο υπόκωφος θόρυβος που έκαναν τα «ρουκάνια», δηλαδή οι ρωγμές που προκαλούνταν στον πάγο απ’ τη διαστολή του. Υπάρχει κι η παράδοση, πως κάποιος χαλβατζής, περπατώντας στην παγωμένη λίμνη, έτυχε να συναντήσει ένα «ρουκάνι» (ρωγμή πάγου) στο δρόμο του, με αποτέλεσμα να τον καταπιεί η λίμνη και να μείνει πάνω στον πάγο μόνο ο ταμπλάς με τον χαλβά.

Θα πρέπει να σημειώσουμε πως οι ψαράδες, με τσεκούρια και βαριές, απελευθέρωναν τα «καράβια» (βάρκες) τους από τον πάγο ή και άνοιγαν διαδρόμους για να «βολάσουν» τα δίχτυα τους και τις «σουρτινίτσες»…

Το Κουρσούμ Τζαμί της Καστοριάς

Διαμαρτυρία κατοίκων της Καστοριάς για το «χαράτσι» της ΔΕΗ. 25 – 1 – 2012.

Την Τετάρτη 25 Ιανουαρίου 2012, ώρα 11 π.μ., έγινε έξω από το κατάστημα της ΔΕΗ Καστοριάς έντονη διαμαρτυρία αρκετών κατοίκων της πόλης, για το λεγόμενο «χαράτσι» της ΔΕΗ. Οι συγκεντρωθέντες ανάρτησαν πανό και φώναξαν συνθήματα κατά της κυβέρνησης και των κομμάτων που την στηρίζουν, για την εκβιαστική και απαράδεκτη είσπραξη του ειδικού τέλους ακινήτων μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ. Οι διοργανωτές της συγκέντρωσης παραχώρησαν συνέντευξη τύπου στα τοπικά μέσα ενημέρωσης και παράλληλα συνέλεξαν από καστοριανούς πολίτες 100 περίπου «εξοφληθέντες» λογαριασμούς της ΔΕΗ, των οποίων όμως η εξόφληση δεν περιελάμβανε το ειδικό τέλος ακινήτων. Τους εν λόγω λογαριασμούς τους κατέθεσαν στον τοπικό Διευθυντή της ΔΕΗ και ζήτησαν απ’ αυτόν να μη προβεί η Υπηρεσία του στη διακοπή ηλεκτροδότησης των αντίστοιχων παροχών.

Περαίνοντας το σύντομο ρεπορτάζ σημειώνουμε, ότι η περιγραφόμενη συγκέντρωση διαμαρτυρίας ήταν επιτυχής, και ότι καλύφτηκε απ’ όλα σχεδόν τα τοπικά μέσα ενημέρωσης, του έντυπου, ραδιοτηλεοπτικού και ηλεκτρονικού τύπου.

Η παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά της Καστοριάς

Καστοριανή κυρά με την παραδοσιακή φορεσιά της.

Κείμενο του Γιώργου Λεκάκη

Πλούσια κι αρχόντισσα η Καστοριανή κυρά, το δείχνει και το χαίρεται, το στέλνει μήνυμα με τη φορεσιά της. Στο κεφάλι τσόχινο βυσσινί φέσι. Δεμένο με πλεξίδα από την κόμη της ίδιας της κοπέλας! Στολισμένο με χρυσή φούντα και φλουριά.

Κυριαρχεί στο μάτι το μακρύ φαρδύ φόρεμα, η στόφα, από δαμάσκο ή μεταξωτό ύφασμα! Τελειώνει με πολλές σειρές από χρυσό σιρίτι! Κάτω απ' αυτό φορά το μπαμπουκλί, ένα είδος φουρό, για να φουσκώνει και να γίνεται πιο «περήφανο» το φόρεμα! Στο στήθος μαύρο κοντέσι (κοντογίλεκο), κεντημένο με χρυσή κλωστή, με ποικίλα σχέδια και σιρίτια (τετραμάδες). Στην πλάτη συνήθως έφερε, χρυσοκεντημένο επίσης, το δικέφαλο αετό! Από μέσα, ανοιχτόχρωμη πουκαμίσα, που καταλήγει σε χειροποίητη δαντέλα, στις άκρες των μανικιών και της λαιμόκοψης. Στη μέση ασημένια (ή/και χρυσή!) ζώνη, ηπειρώτικης τεχνοτροπίας.

Το αρχοντκό Αδελφών Εμμανουήλ (18ος αιών),
νυν Ενδυματολογικό Μουσείο.

Πολλά κοσμήματα, φουριά (φλουριά) στο στήθος. Ο αριθμός των σειρών ανάλογα με την πλούτη της καθεμιανής. Αλλά τουλάχιστον 2-3 σειρές μαλαματένια φλουριά στον τεπέ ήταν το λιγότερο. Ήσαν περασμένα σε σιρίτι. Στα χέρια φορούσε χρυσά μπιλιτζίκια και στο λαιμό χρυσές ή μαλαματένιες καδένες. Στο πλάι κρεμούσε και ρολόι. Επίσης, από τα κοσμήματα της δέον όπως μνημονεύσουμε και τα δακρύσχημα ενώτια, ταιριαστά στο χρώμα. Στα πόδια, επίσημα υποδήματα από σκαρπίνι. Το χειμώνα, πάνω απ' όλα αυτά, τζουμπές (ταμπάρο), ένας επενδύτης από μηλόγουνα, με κεντητά μανίκια!

Στην παραλίμνια βόλτα της, στο Ντολτσό, βαστούσε και αλεξιβρόχιο/ομπρέλα.

Στο Λαογραφικό Ενδυματολογικό Μουσείο της πόλης, που στεγάζεται στο αρχοντικό των εθνομαρτύρων Αδελφών Εμμανουήλ (18^ος αιών.), εκτίθενται μέσα σε προθήκες όλες σχεδόν οι παραδοσιακές ενδυμασίες ανδρών και γυναικών της Καστοριάς. Οι φωτογραφίες μερικών απ’ αυτές τις προθήκες με τις  ενδυμασίες παρουσιάζονται εδώ.

Η ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΗ ΚΥΡΑ ΣΤΟΛΙΖΕΤΑΙ

Ποίημα Γιάννη Μπακάλη

Βάνει τις στόφες, τα χρυσά, βάνει και τους παφτάδες

βάνει και το κοντέσι της, γεμάτο τετραμάδες.

Βάνει τη ζούνα τη χρυσή, βάνει και τα στολίδια,

τα μανταλόνια τ’ ακριβά και τόσα δαχτυλίδια.

Βάνει το φέσι στα μαλλιά με φούντα χρυσαφένια

και στον τεπέ με τα πολλά φλουριά μαλαματένια.

Και γύρω - γύρω τα μαλλιά κοτσίδα τα γυρνάει,

βάνει τα σκουλαρίκια της, με νάζι τα κοιτάει.

Βάνει ταμπάρο ακριβό με κεντητά μανίκια,

βάνει και εις τα χέρια της χρυσά δυο μπιλιντζίκια.

Καδένες βάνει στο λαιμό - μάλαμα ν’ απορέσεις

και το ρολόγι το κρεμάει στα πλαϊνά της μέσης.

Παίρνει το μυγιαστήρι της, πούπουλο στολισμένο,

παίρνει και την ομπρέλα της με χάρη ασημωμένη.

Βάνει και τα σκαρπίνια της από καλό λουστρίνι

κι έτσι, σαν βυζαντινό όμορφο φιγουρίνι

της Καστοριάς παλιά Κυρά βγαίνει από το σπίτι

και μέσα εις της εκκλησιάς πάει τον γυναικωνίτη,

με το χρυσάφι λάμποντας και με την ομορφάδα,

γεμάτη στόλη περισσή, γεμάτη φρονιμάδα.

Η ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΗ

Βγάλε τα ευρωπαϊκά όμορφη Καστοριανή

και βάλε τα παλαιικά που φόραγε η γιαγιά σου

όλο καμάρι,

όταν στα νιάτα της σειστή και λυγιστή περνούσε

απ’ το Τσαρσί στην εκκλησιά να πάει να μεταλάβει.

Φούστα βάλε τη στόφινη στην Προύσσα καμωμένη,

που μες’ στις χίλιες δίπλες της χίλιες καρδιές διπλώνει

και την Πολκίτσα φόρεσε τη χρυσοκεντημένη

φλόγες ν’ ανάβεις σαν περνάς χρυσόνειρα να σπέρνεις.

Βάλε την άσπρη τραχηλιά με τη λεπτή μπιμπίλα

κρίνος στο χιόνι να φανεί ο κάτασπρος λαιμός σου,

και κρέμασε στα στήθη σου φλουριά Κωνσταντινάτα

ν’ αστράφτουν κι όσο τα κοιτούν τα μάτια να δακρύζουν.

Το φέσι σου βάλε καλά πάνω στην κεφαλή σου

και πλέξε και την κόσα σου σαν φίδι γητευμένο,

για να γητεύει τις καρδιές, και γύρω απ’ τη μέση

βάλε τη ζώνη τη χρυσή με τ’ ασημένια τέλια

τεχνίτες που τη δούλεψαν στα Γιάννενα ένα χρόνο.

Έτσι στητή, καμαρωτή, Καστοριανή κυρά μου,

σαν το φεγγάρι πρόβαλε και λάμψε σαν τον ήλιο,

κι αν δεις φωτιές ν’ ανάβουνε και να πετούνε φλόγες

μην πεις ότι της Αποκριάς είν’ πυρκαγιά εκείνη,

είναι οι φωτιές που άναψαν τα κάλλη σου κι οι χάρες,

που τα νερά του ποταμού δεν ημπορούν να σβήσουν.

Α.Κ.

Εφημ. Καστοριά, αριθ. φύλλ.: 686 /10-1-1937

Η «γκάλιω» (εξημερωμένη κάργα) των παιδιών της παλιάς Καστοριάς.

Κείμενο του Αποστόλου Δ. Σαχίνη

Η "γκάλιω", κάργα, καλιακούδα.

«Γκάλιω» ονομαζόταν στην προπολεμική Καστοριά η καλιακούδα που εξημερωνόταν και γινόταν ο αγαπημένος σύντροφος των μικρών παιδιών. Την φορούσαν σκουλαρίκια, την έτρεφαν με ψυχιά ψωμιού και με κεράσια και αυτή τα ακολουθούσε κι όταν άκουγε την πρόσκλησή τους «άι –άι»  πετούσε και πατούσε στον ώμο τους. Η παράδοση της συνήθειας αυτής είχε ευρύ χαρακτήρα. Ακόμη και ενήλικοι ψυχαγωγούνταν με την «γκάλιω» τους. Όταν ακόμη τα νεογνά της κάργας βρίσκονταν στις φωλιές τους, μέσα στις «κουτλουγόμισες» της στέγης των υψηλών αρχοντικών, τα έπαιρναν «γκουλιουφάρια», δηλαδή γυμνά από τα φτερά τους, μονάχα με τα πούπουλα και τα εξημέρωναν πολύ γρήγορα, ώστε να ακολουθούν τον κύριό τους σε όλες τις διαδρομές τους, αγορά, επισκέψεις, παιχνίδια κ.λ.π. Η «γκάλιω» είχε στο κάτω μέρος τής γλώσσας της μία ίνα που λεγόταν «πίπκα». Η πρώτη φροντίδα των παιδιών που εξημέρωναν την «γκάλιω» τους ήταν να την βγάλουν την «πίπκα» της – την έβγαζαν ειδικοί ηλικιωμένοι – για να φωνάζει πολύ και δυνατά.

Ο Μανωλάκης με τη "γκάλιω" του

Η ονομασία της «γκάλιως» προέρχεται από τη λέξη «κάλιω», δηλαδή η «καλή», που έδειχνε την μεγάλη αγάπη των παιδιών στη φτερωτή σύντροφό τους (σ. Γ.Α.: Μάλλον προέρχεται απ’ τη λατινική λέξη gallina, που σημαίνει όρνιθα).

Οι "γκαλιότρυπες" (τα βράχια με τις φωλιές
της γκάλιας) στη νότια πλευρά της Καστοριάς

 

"Γκουλιουφάρϊ" κάργας

Η λίμνη της Καστοριάς και τα βράχια "γκαλιότρυπες"