Η σκαμιά του Αγιαντρά. {: H συκαμινιά, η μουριά του ναού Αγίου Αντρέα Καστοριάς}.

Ο Πρωτόκλητος Απόστολος Ανδρέας
και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Τοιχογραφία στον ιερό  ναό Αγίου Ανδρέα
και  Αγίου Κοσμά Αιτωλού, ενορίας Καρύβη.

 

    Κείμενο Λουκά Χ. Σιάνου.

    Στο κοινό περιβόλι των Αγιανάργυρων και του Αγιαντρά, στο Ντουλτσό, πίσω ακριβώς από το σπίτι του Τάγκανα, είναι μια σκαμνιά (= συκαμια, μουριά) που σχετίζεται με την παράδοση και την ιστορία, πως απ’ αυτήν πάνω ο Άη-Κοσμάς ο Αιτωλός έκαμε το χριστιανικό του κήρυγμα στους Καστοριανούς. Η παράδοση μάλιστα αναφέρει, πως ένα αποτύπωμα μιας πατησιάς στο κορμό της σκαμνιάς, είναι του Άγιου Κοσμά, όταν αυτός στα 1760 από το «βήμα» αυτού του δέντρου έκαμε το κήρυγμά του, περιοδεύοντας στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τα Επτάνησα και την Ήπειρο.

    Η σκαμνιά αυτή που σήμερα βρίσκεται (σ.σ. βρισκόταν, δεν βρίσκεται πλέον) σ’ ένα περιβάλλον απόμερο και σχεδόν απόκρυφο, είναι αθέατη από κάθε διαβάτη Καστοριανό ή επισκέπτη ξένο. Σαν δέντρο που ζει τώρα πάνω από δυο αιώνες και συνδέεται με την παράδοση και την ιστορία της περιοδείας και του θείου κηρύγματος του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, θα πρέπει με την φροντίδα του Δήμου ή της Μητρόπολης ή κάποιου Πολιτιστικού Συλλόγου να περιφραχτεί, να διαμορφωθεί κατάλληλα ο γύρω χώρος, ακόμα και να αναρτηθεί κάποια σχετική πινακίδα, ώστε να είναι θεατή και να θυμίζει στους Καστοριανούς της κάθε γενιάς, μα και στους ξένους επισκέπτες, πως απ’ εδώ πέρασε και κήρυξε ο ιερομάρτυρας και ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός.

(Απ’ το βιβλίο του «Καστοριανές εικόνες, Παλιά Καστοριά – Λαογραφία», επανέκδοση Μ-Φ/Σ Καστοριάς “Αρμονία”, 2006, σελ. 50-51).

   

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα και Αγίου Κοσμά του Αιτωλού
ενορίας Καρύβη  (Ντολτσό) Καστοριάς. έτ. 1746.

Απολυτίκιον Αποστόλου Ανδρέα. Ήχος δ΄.

Ως των Αποστόλων Πρωτόκλητος

και του κορυφαίου αυτάδελφος,

τον Δεσπότην των όλων, Ανδρέα, ικέτευε,

ειρήνην, τη οικουμένη δωρήσασθαι

και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα ενορίας Καρύβη είναι συναφιερωμένος απ' τους ευσεβείς Καστοριανούς και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, επειδή κήρυξε σ΄ αυτόν.

Εικόνα του αγίου Ανδρέα στον ομώνυμο
ναό συνοικίας Ντολτσού Καστοριάς.

Το υπέροχο ξυλόγλυπτο  κι επιχρυσωμένο τέμπλο
του ναού Αγίου Ανδρέα Ντολτσού (περί το έτος 1770).

Το κωδωνοστάσιο έτ. 1969
στον ναό αγίου Ανδρέα Ντολτσού.

Ο άγιος Ανδρέας μεταξύ του αγίου Προδρόμου
και του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο τέμπλο
του ομώνυμου ναού της Καστοριάς.

Μικρή μουριά στη θέση της παλαιάς
μουριάς του αγίου Κοσμά.

Η εικόνα του αγίου Ανδρέα
στο τέμπλο του ναού του. Έτ. 1776.

Εικόνα των Τριών Ιεραρχών στο τέμπλο
του ναού Αγίου Ανδρέα Ντολτσού.

Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ανδρέα,
ενορίας Ελεούσης Καστοριάς. Περί το έτ. 1430.

Η Παναγία παιδιοκρατούσα και ο άγιος Ανδρέας.
Τοιχογραφία στο ναό Αγίου Ανδρέα ενορίας Ελεούσης.
Περί το έτος 1430.

Το βιβλίο του αείμνηστου Λουκά Σιάνου,
απ' το οποίο ελήφθη το παρουσιαζόμενο
κείμενο.

21 Νοεμβρίου. † Η εν τω Ναώ είσοδος της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου.

Τα Εισόδια της Θεοτόκου στο Ναό.
Τοιχογραφία στην ιερά μονή της Παναγίας
Σισανίου Βοΐου Κοζάνης, έτ. 1662.

"Κατά την παράδοσιν της Εκκλησίας, η Θεοτόκος προσηνέχθη τω ναώ τριετίζουσα, ένθα τω Θεώ αφιερωθείσα διέτριψεν ένδεκα ή δώδεκα ολόκληρα έτη μέχρι του 14 ή 15 της ηλικίας αυτής^- και τότε ως κόρη τελεία, εκ κοινής των Ιερέων βουλής, των γονέων αυτής ήδη προ τριών ετών τεθνηκότων, εμνηστεύθη τω Ιωσήφ".

(Από το “Ωρολόγιον το Μέγα”)

Δοξαστικόν των Αποστίχων 21 Νοεμβρίου. Ήχος πλ. β΄

(Σεργίου Αγιοπολίτου. Θ΄αιών).

Σήμερον τα στίφη των πιστών συνελθόντα, πνευματικώς πανηγυρίσωμεν,

και την θεόπαιδα παρθένον και θεοτόκον, εν ναώ Κυρίου προσαγομένην, εύσεβώς ανευφημήσωμεν

την προεκλεχθείσαν εκ πασών των γενεών εις κατοικητήριον του παντάνακτος Χριστού και Θεού των όλων.

Παρθένοι λαμπαδηφορούσαι προπορεύεσθε της αειπαρθένου τιμώσαι την σεβάσμιον πρόοδον.

Μητέρες λύπην πάσαν αποθέμεναι χαρμονικώς συνακολουθήσατε,

υμνούσαι την μητέρα του Θεού γενομένην και της χαράς του κόσμου την πρόξενον.

Άπαντες ουν χαρμονικώς το Χαίρε συν αγγέλω εκβοήσωμεν τη Κεχαριτωμένη

τη αεί πρεσβευούση υπέρ των ψυχών ημών.

Δέησις εις την Παναγίαν.
(Σεργίου Κωνσταντινουπόλεως. 7ος αιών)

Ω Παρθένε αγία, υπεράγιον Λόγον σαρκί αποτεκούσα αγίως, αγίασον ημών τας ψυχάς, και αγίως δίδου εκβιούν πάντοτε αγίως σε γεραίροντας και κράζοντας αγνώς σοι ούτως: Σώζε ημάς σωτηρίας πύλη…

Η Παναγία μας.
Σύνθεση Γ.Τ.Α.

Η πιθανή προΰπαρξη ναού των Τριών Ιεραρχών στην πόλη της Καστοριάς.

Το υπέροχο τέμπλο του ναού Αγίου Ανδρέα (18ος αι.)
Αριστερά, στην εικονοθέση του Πάτρωνα Αγίου
διακρίνεται η εικόνα των Τριών Ιεραρχών.

Οι ιεροί ναοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν εντός τους το λεγόμενο Εικονοστάσι ή τέμπλο, το οποίο διαχωρίζει στον καθένα το Άγιο Βήμα του απ’ τον υπόλοιπο χώρο τού ναού. Επί του τέμπλου όλων των ναών υπάρχουν αναρτημένες μεγάλες φορητές εικόνες, των οποίων ο αριθμός είναι ανάλογος με το μέγεθός αυτού (του τέμπλου). Οι τέσσερις απ’ τις εν λόγω εικόνες, που βρίσκονται εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης έκαστου τέμπλου, παρουσιάζουν αυστηρώς καθορισμένα άγια Πρόσωπα και καταλαμβάνουν πάντα καθορισμένες θέσεις. Συγκεκριμένα, πρώτη στα δεξιά της Ωραίας Πύλης, ως προς τον θεατή, είναι τοποθετημένη η εικόνα του Δεσπότου Χριστού και δίπλα του η εικόνα του αγίου Ιωάννου Προδρόμου, ενώ στ’ αριστερά αυτής (της Ωραίας Πύλης), πρώτη είναι η εικόνα της Παναγίας και ακριβώς δίπλα της η εικόνα του πάτρωνα - επώνυμου Αγίου ή Αγίων του ναού. Μόνο σε ελάχιστους ναούς και για ιδιαίτερους σοβαρούς λόγους δεν απαντάται αυτή η σειρά τοποθέτησης των αναφερόμενων τεσσάρων εικόνων. Η επιλογή των λοιπών εικόνων του κάθε τέμπλου και η σειρά τους επ’ αυτού είναι ελεύθερη, δεν γίνεται δηλαδή βάσει κάποιου ιδιαίτερου κανόνα.

Η εικόνα των Τριών Ιεραρχών,
που βρίσκεται στην εικονοθέση
του Πάτρωνα αγίου.

Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που γνωρίζουν όλα τα προαναφερόμενα, όταν εισέρχονται για πρώτη φορά σε έναν άγνωστό τους ναό βλέπουν την εικόνα που βρίσκεται στη θέση του πάτρωνα Αγίου και καταλαβαίνουν αμέσως σε ποιον Άγιο ή Αγίους είναι αφιερωμένος αυτός ο ναός.

Η προαναφερόμενη κανονική σειρά τοποθέτησης επί του τέμπλου των τεσσάρων κύριων εικόνων που πλαισιώνουν την Ωραία Πύλη του υπάρχει σε όλους τους ναούς της Καστοριάς, πλην ενός, του Αγίου Ανδρέα συνοικίας Ντολτσού. Ο ναός αυτός, που οικοδομήθηκε το έτος 1746, έχει στη εικονοθέση τού πάτρωνα αγίου του, δηλαδή δίπλα στην εικόνα της Θεοτόκου η οποία βρίσκεται αριστερά της Ωραίας Πύλης τού υπέροχου τέμπλου του, τους Τρεις Ιεράρχες και όχι, όπως θα ήταν το σωστό, την εικόνα του επώνυμού του αγίου Ανδρέα, που είναι σήμερα τοποθετημένη δίπλα και στ’ αριστερά του αγίου Ιωάννου Προδρόμου.

Η εν λόγω πρωτόφαντη παρουσία της εικόνας των Τριών Ιεραρχών στην εικονοθέση του πάτρωνα αγίου Ανδρέα, επί του τέμπλου τού υπάρχοντος ομώνυμου ναού της Καστοριάς, δημιουργεί στους θεολόγους ερευνητές και μελετητές των βυζαντινών μνημείων της πόλης εύλογες απορίες και τους παρακινεί να διατυπώσουν διάφορες ανάλογες υποθέσεις. Μία απ’ τις υποθέσεις αυτές είναι και η ακόλουθη: Ο νυν υπάρχον ιερός ναός του Αγίου Ανδρέα Ντολτσού Καστοριάς ήταν καθιερωμένος και αφιερωμένος αρχικά στους τρείς

Το καταπέτασμα της Ωραίας Πύλης
Ο Χριστός στο Άγιο Ποτήριο.

Ιεράρχες, αλλ’ όμως, κάποτε στο παρελθόν, αφιερώθηκε και στον άγιο Ανδρέα και ακολούθως δε και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Η συναφιέρωση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να λησμονηθεί με την πάροδο των πολλών ετών η πρώτη ονομασία του “Ναός των Τριών Ιεραρχών” και να είναι σήμερα γνωστός στους Καστοριανού ως “Ναός του Αγίου Ανδρέα και του Αγίου Κοσμά”.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η λεγόμενη  "Πυραμίδα" του τέμπλου
(Ηγεμονικός Σταυρός και Λυπηρά)

Ο Ηγεμονικός Σταυρός
στην κορυφή του τέμπλου.

Ωραία εικόνα της Γέννησης του Χριστού
στην εικονοσειρά του Δωδεκάορτου.

"Έτος Αψμστ΄ (= 1746)"
Μαρμάρινη πλάκα στο δάπεδο του ναού.

Η νότια εξωτερική στοά του ναού.

"Προσκυνητάρι του Παναγίου Τάφου"
αναρτημένο εντός του ναού.

Άνδρας κρατάει και διαβάζει ανοιχτό βιβλίο.
Ξυλόγλυπτο αγαλματίδιο σε θυρόφυλλο του τέμπλου.

Τοπική Ιστορία: Η φονική επίθεση των ερυθρών ανταρτών στην Κορησό Καστοριάς, στις 27 προς 28 Μαΐου 1948.

Αφήγηση του Σιδέρη Θ. Κατσάνου, εθελοντή στρατιώτη και υπερασπιστή της Κορησού.

Μερική άποψη της Κορησού Καστοριάς.

Γεννήθηκα στον Γέρμα Καστοριάς το έτος 1907. Την άνοιξη του 1948 υπηρετούσα ως εθελοντής στρατιώτης στην Κορησό. Μέσα στο χωριό αυτό βρίσκονταν τότε περίπου 200 άτομα, γυναικόπαιδα και οπλίτες. Στο Σχολείο της Κορησού ήμασταν οχυρωμένοι 38 οπλίτες, χωροφύλακες και στρατιώτες.

Οι αντάρτες επιτέθηκαν στην Κορησό πολλές φορές. Η σφοδρότερη επίθεση τους έγινε τη νύχτα της 27ης προς 28η  Μαΐου του έτους 1948.

Όπως με πληροφόρησε αργότερα ο Γερμανιώτης αντάρτης Βαγγέλης Κολιούμπας, η επίθεσή τους αυτή είχε οργανωθεί στη Βασιλειάδα Καστοριάς. Μάλιστα, είχε αποφασιστεί τότε να λάβει μέρος σ’ αυτήν την επίθεση κι ένας ακόμη Λόχος ανταρτών, αλλά άργησε να φτάσει στη Βασιλειάδα.

Όταν άρχισε η επίθεση εγώ βρισκόμουν και πολεμούσα με έναν Υπενωμοτάρχη σε ένα Πολυβολείο. Εκεί έπεσε ένα βλήμα όλμου και σκότωσε τον Υπενωμοτάρχη.

Οι αντάρτες οχυρώθηκαν σε μια αχυρώνα που βρισκόταν απέναντι απ’ το Σχολείο και άρχισαν να μας χτυπούν απ’ εκεί με τα μπαζούκας και την γκρέμισαν (την αχυρώνα). Μας χτυπούσαν όλη τη νύχτα, αλλά εμείς δεν λυγίσανε. Έτσι κατά τα ξημερώματα απελπίστηκαν και αποχώρησαν. Τότε ο γαμπρός του Ρ…, ο Πέτρος Μ… λιποτάκτησε, πήγε στους αντάρτες και τους είπε ότι μας είχαν τελειώσει τα πυρομαχικά και τους γύρισε πίσω.

Η ηρωική Κορησός Καστοριάς.

Αυτοί επέστρεψαν και ξανάρχισαν την επίθεση στο μισογκρεμισμένο σχολείο. Εγώ και 2 χωροφύλακες βρισκόμασταν και πολεμούσαμε στην πόρτα του σχολείου. Τότε έρχεται ένας αντάρτης να καταλάβει το πολυβολείο που ήταν μπροστά μας κι εγώ τον σκότωσα. Έρχονται άλλοι δύο αντάρτες με ένα γαϊδούρι και τους σκότωσε ο Υπενωμοτάρχης. Οι αντάρτες σκότωσαν τον Τάκη απ’ τη Βασιλειάδα.

Μέσα στο σχολείο σκοτώθηκαν συνολικά 10 άτομα, μεταξύ των οποίων ήταν ο Πρόεδρος της Κοινότητας και δύο στρατιώτες.

Εμείς τότε αποφασίσαμε να εγκαταλείψουμε το σχολείο και να πάμε προς το Μαύροβο. Εγώ πήρα στον ώμο μου έναν τραυματία χωροφύλακα από τα Γρεβενά. Ο Υπενωμοτάρχης ήταν τραυματισμένος, δεν μπόρεσε να μας ακολουθήσει, έμεινε μέσα στο Σχολείο και κάηκε.

Ο ενοριακός ναός της Παναγίας Κορησού,
που είχαν πυρπολήσει οι αντάρτες στις 3 Μαΐου 1947.

Εγώ και ο Λάμπρος Γ. Παπαλάμπρος οχυρωθήκαμε στο τζαμί. Εγώ είχα μόνο 5 σφαίρες και μία χειροβομβίδα. Μας χτυπούσαν οι αντάρτες από ένα πολυβολείο. Ρίχνω εκεί τη χειροβομβίδα και σταμάτησαν τα πυρά του. Φεύγουμε για το Μαύροβο. Τότε κατέφθασε η Ομάδα (: Απόσπασμα οπλιτών) του Νίκου Παπαθανασίου. Αφήσαμε τον τραυματισμένο χωροφύλακα και προσκολληθήκαμε στην Ομάδα του Παπαθανασίου. Ήρθε κι ένα αεροπλάνο δικό μας. Τα γυναικόπαιδα της Κορησού έφυγαν στο Μαύροβο. Στη γέφυρα του Γκιόλε ήταν σκοπός και τη φύλαγε ο Γερμανιώτης οπλίτης Ντίνας Λιόγκας (Κώστας Γ. Σκρέκας).

Οι αντάρτες έκαψαν τη νύχτα εκείνη το σχολείο, την εκκλησία και τα μαγαζιά της Κορησού. Σκοτώθηκαν συνολικά 46 αντάρτες.

Καταγραφή Γ.Τ.Α./ Καστοριά 1-5-2006.

Ο αείμνηστος Σ. Κατσάνος (1907-2007),
άριστος πατριώτης. Αιωνία η μνήμη του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Βλέπε για την Ιστορία της Καστοριάς, περιόδου 1940-50, στον Ιστότοπο “Πατριωτική Καστοριά”, δ/νση:  https://sites.google.com/site/azzabccb/

Ο ήρωας Υπολοχαγός
Νίκος Παπαθανασίου,
που πολέμησε στην Κορησό.

Τάφος γενναίου στρατιώτη μας
στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καστοριάς.
Αιωνία η μνήμη του.

Άγημα αποόδοσης τιμών στο σεπτό
Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καστοριάς. (έτ. 2017).

Ο δάσκαλος Γιώργος Τ. Αλεξίου
στο Ηρώο του Στρατιωτικού Νεκροταφείου Καστοριάς.

Χαρακτηριστική οικία των χρόνων της Τουρκοκρατίας
στην Κορησό Καστοριάς.

Τάφος ήρωα χωροφύλακα
στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καστοριάς.

Το εγκόλπιο Ημερολόγιο έτους 2018, της Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς.

Το Ημερολόγιο έτ. 2018
της Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς

Η Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς τύπωσε και κυκλοφόρησε προσφάτως το εγκόλπιο Ημερολόγιό της έτους 2018, που είναι «Αφιερωμένο στη μορφή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, επί τη συμπληρώσει 650 ετών από την αγιοκατάταξή του».

Το εν λόγω καλαίσθητο Ημερολόγιο τσέπης έχει στο εμπροσθόφυλλό του τη φωτογραφία μίας τοιχογραφίας του προαναφερόμενου αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που βρίσκεται στο ναό των Αγίων Τριών Καστοριάς και χρονολογείται στον 14^ο αιώνα, στο δε οπισθόφυλλό του έχει το βυζαντινό συμπίλημα της ονομασίας “Ιερά Μητρόπολις Καστορίας”.

Στις εσωτερικές σελίδες του Ημερολογίου παρουσιάζονται με τη σειρά τα εξής:

1)       Μήνυμα ευλογίας του Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολομαίου “προς τον ιερόν κλήρον και τον φιλόχριστον λαόν της θεοσώστου εκκλησιαστικής επαρχίας Καστορίας” και κοινοποιητικό των πατρικών ευχών του προς τον Θεόν υπέρ όλων αυτών (: ιερού κλήρου και φιλόχριστου λαού).

2)       Μήνυμα ευχετικό του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Σεραφείμ προς το χριστεπώνυμο πλήρωμα της Ιεράς Μητροπόλεως Καστορίας.
3)       Εισοδικόν, ήτοι μεστός πρόλογος του Ημερολογίου απ’ τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη

Η αφιέρωση του Ημερολογίου
στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά.

Καστοριάς κ.κ. Σεραφείμ, αναφερόμενο στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Στο εν λόγω Εισοδικόν περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων σημαντικών αναφορών - επισημάνσεων και οι εξής:

«…Οφείλουμε πολλά στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, γιατί στην εποχή που έζησε, αγωνίστηκε για τη διαφύλαξη της ορθοδόξου πίστεως και θεολογίας, της θεολογίας που δεν είναι καρπός σκέψεων και στοχασμών, διανοήσεως και αισθήσεως, κατά τον ισχυρισμό των αντιπάλων του, αλλά αποκάλυψη Θεού στην καρδιά του ανθρώπου. Γι’ αυτό και κατέστη αληθινή θεολογία της Εκκλησίας…

Η ακριτική και βυζαντινή Καστοριά δεν καυχάται μόνο για τα βυζαντινά της μνημεία και τον πολιτισμό της, ούτε ακόμη μόνο για το φυσικό κάλλος με το οποίο την προίκισε η απειρόδωρος χάρις του Θεού, αλλά κυρίως για τους Αγίους της, τους Ιεράρχες, τους Οσίους, τους Μάρτυρες και τους Δικαίους της αμωμήτου Πίστεώς μας. Ανάμεσα σε αυτούς και μετά την Υπεραγία Θεοτόκο, πρωτεύουσα θέση κατέχει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς…

Δικαιολογημένα λοιπόν αφιερώνουμε το Ημερολόγιο αυτό ιδιαιτέρως στον Άγιο Γρηγόριο και τον παρακαλούμε να ευλογεί αοράτως και να σκέπει την πόλη ταύτη και το λαό της επαρχίας αυτής και πάντας “τους εν πίστει δεχόμενους τα υπ’ αυτού θεοπαράδοτα λόγια”, αλλά και συγχρόνως να μας διατηρεί ασάλευτους στην Ορθόδοξη Εκκλησία και στα ορθόδοξα δόγματα.

Το Μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχου
Κωνσταντινουπόλεως κ.κ. Βαρθολομαίου.

«'Ώ θεσπέσιε Πάτερ, μύστα των απορρήτων, Γρηγόριε, Πατέρων ακρότης,

του σου λαού δέχου τας φωνάς, και την σην προστασίαν δίδου άπασι των ειλικρινώς μακαριζόντων σε».

4)       Επιγραμματική παράθεση των σημαντικών γεγονότων του βίου και της πολιτείας του αγίου Γρηγορίου Παλαμά.

5)       Σύντομο Συναξάρι του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, συγγραφή του Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου.

6)       Συνοπτική έκθεση της Διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, και παρουσίαση αρκετών αποφθεγμάτων του.

7)       Αναφορές στη θαυματουργική παρουσία του αγίου Γρηγορίου στην Καστοριά.

8)       Κείμενο για την πατρική αγία οικογένεια του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.

9)       Οι ανάλογες ημερολογιακές σελίδες με το αντίστοιχο εορτολόγιο, γενικό και τοπικό, και με τα Αναγνώσματα των Κυριακών και μεγάλων εορτών.

Άποψη της Καστοριάς, που πρώτη τίμησε
τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά.

10)   Ενημερωτικά κείμενα για τα Ιερά μυστήρια της Εκκλησίας μας και για τις διατεταγμένες νηστείες.

11)   Η διοικητική δομή της ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς.

12)   Οι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί της περιοχής.

13)   Η πνευματική και φιλανθρωπική Διακονία, καθώς και η πολύπλευρη δράση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστοριάς κ.κ. Σεραφείμ και των άλλων άξιων κληρικών της αναφερόμενης Ιεράς Μητρόπολης.

14)   Διάφορες χρήσιμες πληροφορίες.

Κλείνοντας τη σύντομη παρουσίαση τού εξεταζόμενου Ημερολογίου της Ιεράς Μητρόπολης Καστοριάς σημειώνουμε συμπερασματικά, ότι πρόκειται για ένα καλαίσθητο εκκλησιαστικό εγκόλπιο, που θα ωφελήσει πολύ όλους τους ευσεβείς χριστιανούς, οι οποίοι πρόκειται να το αποκτήσουν, να το μελετούν και να το συμβουλεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια του προσεχούς σωτήριου έτους 2018.

Το μήνυμα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών
και πάσης Ελλάδος κ.κ. Σεραφείμ.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Η Φήμη του Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ.

Σεραφείμ του σεβασμιωτάτου και θεοπροβλήτου Μητροπολίτου της αγιωτάτης Μητροπόλεως Καστορίας, υπερτίμου και εξάρχου Άνω Μακεδονίας, ημών δε πατρός και ιεράρχου πολλά τα έτη.

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Καστοριάς
κ.κ. Σεραφείμ.

Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς.
Τοιχογραφία στο ναό
Αγίου Γεωργίου του Βουνού Καστοριάς,
έτους 1651.

Ο ναός των Αγίων Τριών στην Καστοριά (14ος αιών),
όπου βρίσκεται η τοιχογραφία του αγίου
Γρηγορίου Παλαμά που κοσμεί το Ημερολόγιο.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς
σε τοιχογραφία του ναού
Αγίου Γεωργίου του Βουνού Καστοριάς (14ος αιών).

Το βυζαντινότροπο συμπίλημα της ονομασίας
"Ιερά Μητρόπολις Καστορίας"
στο οπισθόφυλλο του Ημερολογίου.

Οι ομόχωροι ιεροί ναοί του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου († 13 Νοεμβρίου) και του Αγίου Νικάνορος († 7 Αυγούστου), στο Βογατσικό Καστοριάς.

Οι άγιοι Χρυσόστομος και Νικάνορας.
Πρωτότυπη και σπάνια εικόνα τους,
των αρχών του 20ου αιώνα, ευρισκόμενη
στο ναό Αγίου Νικάνορος Βογατσικού.

Το Βογατσικό Καστοριάς υπαγόταν εκκλησιαστικά κατά την τουρκοκρατία, όπως και σήμερα, στην Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης και ήταν το δεύτερο σε πληθυσμό, μετά τη Σιάτιστα, αστικό κέντρο της επαρχίας της. Σύμφωνα με τις ιστορικές και λοιπές πηγές, το εν λόγω αρχοντοχώρι υπήρξε κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκικής δουλείας πνευματικός φάρος, οχυρό πίστης κι εθνική έπαλξη του Δυτικομακεδονικού Ελληνισμού. Πολλοί γόνοι του διέπρεψαν τότε στα γράμματα, στο εμπόριο, στις τέχνες και αρκετοί διακρίθηκαν στον πολιτικό, διπλωματικό και πολεμικό στίβο της υπόδουλης πατρίδας μας, κι αργότερα και του ελεύθερου τμήματός της. Μεταξύ όλων αυτών ξεχωρίζουν αρκετά μέλη των μεγάλων οικογενειών Ρουσόπουλου (Αθανάσιος, Όθων, Ρούσος) και Δραγούμη (Στέφανος, Ίων, Φίλιππος).

Όπως προαναφέρθηκε, το Βογατσικό στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς υπήρξε ακατάβλητο οχυρό της χριστιανικής μας θρησκείας. Οι τότε κάτοικοί του διακρίνονταν για τη μεγάλη πίστη τους προς τον Τριαδικό Θεό, την αγάπη τους για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την προσήλωση τους στον Οικουμενικό Θρόνο. Ενδεικτικό όλων αυτών των αρετών τους αποτελούν οι 11 ιεροί ναοί που είχαν κτίσει μέσα κι έξω απ’ τον οικισμό του χωριού τους. Οι δύο απ’ αυτούς τους ναούς, που ήταν αφιερωμένοι, στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και στους Αγίους Αποστόλους, αντίστοιχα, ήταν οι ενοριακοί του Βογατσικού.

Ο νεόδμητος και περικαλλής ναός του Αγίου
Ιωάννου Χρυσοστόμου στο Βογατσικό.

Απ’ τους αναφερόμενους ενοριακούς ναούς, ο αρχαιότερος και λαμπρότερος ήταν ο πρώτος, του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, που είχε οικοδομηθεί περί το έτος 1760. Ο εν λόγω ναός ήταν στολισμένος με τοιχογραφίες, με λαμπρό τέμπλο και με αξιόλογες φορητές εικόνες, διέθετε δε πολύτιμα ιερά σκεύη και αντικείμενα. Αυτός ο αξιόλογος ναός του Άι-Χρυσόστομου πυρπολήθηκε απ’ τους Βααλάδες (ελληνόφωνους μουσουλμάνους) της Ανασελίτσας, στις 2 Νοεμβρίου του 1912, κατά την τότε γινόμενη φοβερή καταστροφή του Βογατσικού.

Οι φιλόχριστοι Βογατσιώτες, αμέσως μετά την πυρπόληση τού υπόψη ενοριακού τους ναού έδωσαν υπόσχεση στο Θεό, στον πολιούχο τους άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και στον εαυτό τους να ξανακτίσουν στο μέλλον το ναό του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου. Και όντως, μετά έναν αιώνα, το έτος 2012 άρχισαν την εκ βάθρων ανοικοδόμησή του, την οποίαν ολοκλήρωσαν στις αρχές του 2017 και την Κυριακή 22 Ιουλίου του ίδιου έτους τέλεσαν τον καθαγιασμό της Αγίας Τραπέζης του και τον εγκαινιασμό του.

Εικόνα των Τριών Ιεραρχών
στο Βογατσικό. Στο μέσον ο άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Δίπλα ακριβώς στον εξεταζόμενο ναό του Αγίου Χρυσοστόμου Βογατσικού βρίσκεται ένας πετρόκτιστος ναός ρυθμού Βασιλικής, που είναι αφιερωμένος στον Αϊ-Νικάνορα. Ο ναός αυτός κτίστηκε περί το έτος 1914 (;) δίπλα ακριβώς στην τότε ερειπωμένη μεγαλοπρεπή εκκλησία του Ιερού Χρυσοστόμου (έτ. 1760). Στον εν λόγω ναό φυλάσσεται μία βαρύτιμη φιλντισένια οστεοθήκη, εντός της οποίας υπήρχαν μέχρι πριν λίγα χρόνια τεμάχια των τιμίων οστών του οσίου Νικάνορα. Αυτά τα ιερά οστά, σύμφωνα με μαρτυρίες γερόντων του Βογατσικού, είχαν μεταφερθεί εκεί γύρω στο έτος 1910 απ’ τη μονή του Αγίου Νικάνορος Ζάβοδρας, για ν’ αποδιωχθεί απ’ το χωριό τους μια φοβερή νόσος που θανάτωνε τα μικρά παιδιά του χωριού. Πράγματι, όπως ήταν φυσικό κι επόμενο, αμέσως μετά την άφιξη στο Βογατσικό των τιμίων λειψάνων του οσίου Νικάνορα, η υπόψη νόσος απομακρύνθηκε τάχιστα απ’ τον οικισμό κι έτσι σώθηκαν τα νήπια και τα παιδιά του.

Οι Βογατσιώτες, για τη σωτηρία τους αυτή κι απ’ ευγνωμοσύνη προς τον ευεργέτη τους όσιο Νικάνορα, έκτισαν τον περιγραφόμενο ναό του και τοποθέτησαν εκεί την αναφερόμενη λειψανοθήκη του Οσίου, καθώς και δύο μεγάλες φορητές εικόνες του.

Απ’ τις παραπάνω εικόνες, η πρώτη βρίσκεται στο νάρθηκα της εκκλησίας και παρουσιάζει τον όσιο Νικάνορα ως ιερομόναχο να στέκεται όρθιος δίπλα στον Ιερό Χρυσόστομο (φαινόμενο συμβατικού αναχρονισμού στην εκκλησιαστική τέχνη). Πρόκειται αναμφίβολα για μια πολύ σπάνια παράσταση, που πιθανόν να είναι η μοναδική στην εκκλησιαστική μας εικονογραφία και η οποία προφανώς φιλοτεχνήθηκε λόγω της συναφιέρωσης του χώρου στους προαναφερόμενους δύο αγίους, καθώς και της άμεσης γειτνίασης των ναών τους.

Οι δύο γειτονικοί ναοί, του Ιερού Χρυσοστόμου
αριστερά και του Αγίου Νικάνορος δεξιά.

Η δεύτερη εικόνα του Αϊ-Νικάνορα στολίζει το τέμπλο του ναού και είναι τοποθετημένη στα δεξιά της Ωραίας Πύλης, δίπλα στην ιερή εικόνα της Παναγίας. Σύμφωνα με την επιγραφή της φιλοτεχνήθηκε το 1914 απ’ τον Καστοριανό αγιογράφο Θεόδωρο Αθανασίου και παρουσιάζει τον Όσιο να κρατάει στα χέρια του ομοίωμα του καθολικού της Ιεράς Μονής του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Στο εύανδρο Βογατσικό, καθώς και στα γειτονικά του χωριά Γέρμα, Δρυόβουνο και Βρατίνι (νυν Αλιάκμονα) τιμούν ιδιαίτερα τον Ιερό Χρυσόστομο και προφανώς εκ του λόγου τούτου αρκετοί κάτοικοί τους φέρουν το βαπτιστικό όνομα “Χρυσόστομος”.

 Γιώργος Τ. Αλεξίου

Ο ναός του Αγίου Νικάνορος Βογατσικού.

Οι Τρεις Ιεράρχες στο κέντρο
παλαιάς σχολικής σημαίας του Βογατσικού.

Μερική άποψη του όμορφου Βογατσικού Καστοριάς.

Οι Τρεις Ιεράρχες. Στο μέσον ο ιερός Χρυσόστομος.
Τοιχογραφία σε ναό του γειτονικού Γέρμα (17ος αιών;)

Το Δημοτικό Σχολείο Βογατσικού.

Πίνακας Ευεργετών
του Δημοτικού Σχολείου Βογατσικού.

Παλαιά ερειπωμένη οικία στο Βογατσικό, έτ. 1914.

Μεγάλος πίνακας ζωγραφικής
(αντίγραφο έργου σπουδαίου ζωγράφου μας)
στο Δημοτικό Σχολείο Βογατσικού.

Παλαιά κρήνη στο Βογατσικό.