Φως της Καστοριάς: Η τοιχογραφία του θαύματος “Άξιον Εστίν” σε ναό της Καστοριάς (έτ. 1939).

Η απεικόνιση του θαύματος
στο ναό Αγίας Βαρβάρας Καστοριάς.

Ο περίφημος και πασίγνωστος θεομητορικός ύμνος “Άξιον Εστίν ως αληθώς...” έχει θεία προέλευση, καθόσον παρουσιάστηκε για πρώτη φορά θαυματουργικώς απ΄ τον Αρχάγγελο Γαβριήλ σε Μοναχό του Αγίου Όρος, την 11η Ιουνίου του έτους 982 μ.Χ. Το ιστορικό αυτής της θαυματουργικής παρουσίασης είναι καταγραμμένο ως εξής στη Βικιπαίδεια:

«Σε κοντινή απόσταση από τις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, ζούσε ένας ενάρετος Ιερομόναχος με το νέο μαθητή του. Ένα Σάββατο βράδυ της 11ης Ιουνίου του 982 μ.Χ., ο Γέροντας ξεκίνησε να πάει στην αγρυπνία στο Ναό του Πρωτάτου. Ο μαθητής του που έμεινε μόνος του το βράδυ, δέχτηκε την επίσκεψη ενός αγνώστου μοναχού, ο οποίος του ζήτησε να παραμείνει την νύχτα στο κελλί. Νωρίς τα χαράματα ως μοναχοί, σηκώθηκαν για να ψάλλουν την ακολουθία του Όρθρου στην μικρή εκκλησία του Κελλιού. Φθάνοντας όμως στην θ΄ ωδή, ενώ ο μαθητής επρόκειτο να ψάλλει «Την Τιμιωτέραν των Χερουβίμ» ( τον αρχαίο ύμνο του Αγίου Κοσμά του Μελωδού) μπροστά στην εικόνα της Θεοτόκου, ο ξένος παρενέβαλε πριν από αυτό τα εξής:

«Άξιόν Εστιν ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον,

την αειμακάριστον και παναμώμητον,

και Μητέρα του Θεού ημών.»

Ύστερα επισύναψε και την «Τιμιωτέρα» έως τέλους...

Ακούγοντας για πρώτη φορά τα λόγια αυτά ο μαθητής ένιωσε δέος και ζήτησε από τον φιλοξενούμενο να του γράψει τον ύμνο. Καθώς όμως δεν υπήρχε χαρτί, ο μοναχός χάραξε με το δάχτυλο του τα ιερά αυτά λόγια βαθιά και άκοπα σε μια πέτρινη πλάκα, προσθέτοντας: «Στο εξής έτσι να ψάλλουν όλοι οι Χριστιανοί τον ύμνο της Θεοτόκου» Λέγοντας αυτά έγινε άφαντος, ενώ σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα του Χριστού πάνω στο τέμπλο της εκκλησίας μεταφέρθηκε αστραπιαία στα αριστερά, και η εικόνα της Θεομήτορος στα δεξιά. Η αυτή διάταξη διατηρείται έως τις ημέρες μας στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του κελλιού.

Εικόνα της Παναγίας "Άξιον Εστίν".
Έργο Στεφάνου, Επισκόπου Αρσινόης.

Επιστρέφοντας ο Γέροντας άκουσε την διήγηση και είδε την χαραγμένη πλάκα. Αμέσως μαζί με τον μαθητή του έσπευσε να ανακοινώσει το θαύμα στον Πρώτο του Αγίου Όρους και στους άλλους Γέροντες. Αυτοί έστειλαν την αγγελοχάρακτη πλάκα στον Πατριάρχη και στον αυτοκράτορα της εποχής, έτσι ώστε ο ύμνος να διαδοθεί σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο.

Σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο άγνωστος εκείνος μοναχός δεν ήταν άλλος από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος πάντοτε ήταν «...ο ένθεος υμνολόγος της Θεοτόκου, και τροφεύς, και διακονητής, και χαροποιός αυτής Eυαγγελιστής...». Σύμφωνα με την ίδια πηγή, μετά από λίγες ημέρες η εικόνα μεταφέρθηκε στον Πρωτάτο όπου και τέθηκε στο Ιερό Σύνθρονο του ναού ως Παντάνασσα και στήριγμα πνευματικό, Ηγουμένη και Προστάτις όλου του Αγίου Όρους, το δε κελλί που δέχθηκε την Αρχαγγελική επίσκεψη φέρει από τότε το όνομα «Άξιον εστί» ενώ ολόκληρη η τοποθεσία είναι γνωστή ως «Άδειν», από το αρχαίο ρήμα άδω, που σημαίνει τραγουδώ, ψάλλω.

Η πανέμορφη Καστοριά, η πόλη της Παναγίας.

Ο υποτακτικός εκείνος που δέχτηκε την επίσκεψη του Αρχαγγέλου, τιμάται σήμερα ως Όσιος από την τοπική αγιορείτικη παράδοση. Μάλιστα λέγεται πως το όνομα του ήταν Γαβριήλ για αυτό και αναφέρεται ως «ο Όσιος Γαβριήλ ο ξενίσας τον Άγγελον», δηλαδή αυτός που «φιλοξένησε τον Άγγελο».

Ως «Άξιον Εστίν» αναφέρεται και η εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται σήμερα στο Ιερό Σύνθρονο του Ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους. Η εικόνα αυτή Θεωρείται η σημαντικότερη του Αγίου Όρους, είναι η «Εφέστιος» και «Προστάτις» των 20 Αγιορείτικων Μονών, και αντίγραφο της βρίσκεται σε κάθε Μονή. Εορτάζει με μεγάλη θρησκευτική λαμπρότητα τη Δευτέρα του Πάσχα, με λιτανεία στην περιοχή των Καρεών. Επίσης στις 11 Ιουνίου πραγματοποιείται Θεία Λειτουργία στο Πρωτάτο και πανήγυρη στο Ιερό Παντοκρατορινό Κελλί του "Άξιον Εστίν"»

Κλείνοντας την αναφορά στο μέγα θαύμα τού “Άξιον Εστίν” σημειώνουμε επιγραμματικά τα εξής:

Το εν λόγω θαύμα είναι καλώς γνωστό και αγαπητό σε ολόκληρο τον κόσμο της Ορθοδοξίας.
Ο υπέροχος ομώνυμος ύμνος (Μεγαλυνάριο της Παναγίας) που παρουσιάστηκε κατ' αυτό (το θαύμα) ψάλλεται κάθε φορά που τελείται Θεία Λειτουργία, αμέσως μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων.
Η εικόνα της Παναγίας “Άξιον Εστίν” βρίσκεται αναρτημένη σε πολλούς ιερούς ναούς της πατρίδας μας και σε πάμπολλες οικίες, τιμάται δε αναλόγως από τους Έλληνες.
Στην ευλογημένη πόλη της Καστοριάς υπάρχουν πολλά αντίγραφα τής πρωτότυπης εικόνας του 'Αξιον Εστίν, υπάρχει δε και η σπάνια απεικόνιση τής τέλεσης του εν λόγω θαύματος. Η απεικόνιση αυτή (τοιχογραφία) βρίσκεται στον μικρό ιδιόμορφο ναό της Αγίας Βαρβάρας Ορφανοτροφείου κι έγινε από Καστοριανό αγιογράφο, κατά το έτος 1939.
Φωτογραφία της αναφερόμενης λίαν ενδιαφέρουσας τοιχογραφίας συνοδεύει το παρόν κείμενο.