Ο δισυπόστατος ναός των Αγίων Αποστόλων {+ 30 Ιουνίου} και των Αγίων Αναργύρων {+ 1 Ιουλίου} του 19ου αιώνα, στη συνοικία Ντολτσό Καστοριάς.

Στην παραδοσιακή συνοικία Ντολτσό της Καστοριάς υπάρχουν αρκετοί αξιόλογοι ιεροί ναοί τής βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής. Σε αυτούς περιλαμβάνεται και ο θεματικός, που είναι σήμερα γνωστός στους Καστοριανούς ως ναός των Αγίων Αναργύρων ενορίας Καρίβη. Ο εν λόγω ναός ανεγέρθηκε περί το έτος 1845 στη θέση παλαιότερου ναού, είναι δε ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με υπερυψωμένο νάρθηκα - γυναικωνίτη, έχει σχετικώς μεγάλες διαστάσεις (μήκος 21 μ. και πλάτος 12 μ.) και διαθέτει επιχρυσωμένο και ζωγραφισμένο τέμπλο, εμπλουτισμένο με ισόχρονές του ωραίες φορητές εικόνες.

Επάνω στο τέμπλο τού αναφερόμενου ναού, και πιο συγκεκριμένα, στην εικονοθέση, όπου, κατά βασικό και απαρέγκλιτο κανόνα, αναρτάται η εικόνα του Αγίου (ή των αγίων) στον οποίον είναι αφιερωμένος ο αντίστοιχος ναός, δηλαδή στ' αριστερά της ωραίας Πύλης και αμέσως μετά την εικόνα της Παναγίας, βρίσκεται τοποθετημένη η εικόνα των 12 Αποστόλων. Η παρουσία της εικόνας αυτής στη συγκεκριμένη εικονοθέση Πάτρωνα Αγίου δηλώνει εμφαντικά, ότι ο εξεταζόμενος ναός των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, ήταν και βεβαίως εξακολουθεί να είναι συναφιερωμένος και στους 12 Αποστόλους.

Η εικόνα των Αγίων Αναργύρων, οι οποίοι θεωρούνται σήμερα ως οι μοναδικοί Πάτρωνες (επώνυμοι) Άγιοι του υπόψη ναού, βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του τέμπλου του, τρίτη στη σειρά και αμέσως μετά τις εικόνες του Χριστού και του Προδρόμου. Η εικόνα αυτή έχει στην κορυφή της μία ωραία ξυλόγλυπτη και προεξέχουσα επίστεψη, που είναι μοναδική στο αναφερόμενο τέμπλο και που επισημαίνει στους πιστούς, ότι ο ναός είναι συναφιερωμένος και στη σεπτή δυάδα των ιαματικών αγίων Κοσμά και Δαμιανού.

Ο εξεταζόμενος ναός, από τότε που οικοδομήθηκε κι έως τη δεκαετία του 1920 περίπου, πανηγύριζε κάθε χρόνο επί δύο συνεχόμενες ημέρες, και συγκεκριμένα, κατά την εορτή των αγίων Αποστόλων {+ 30 Ιουνίου}, και κατά την εορτή των αγίων Αναργύρων {+ 1 Ιουλίου}. Φαίνεται όμως, πως με την πάροδο των ετών ο εν λόγω διήμερος εορτασμός επέφερε στους πιστούς την ανάλογη κόπωση και τον σχετικό κορεσμό, κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ατονήσει σταδιακά ο εορτασμός των 12 Αποστόλων της πρώτης ημέρας και να απομείνει μόνον ο εορτασμός των αγίων Αναργύρων της δεύτερης ημέρας. Παράλληλα, αποσιωπήθηκε και με την πάροδο των ετών λησμονήθηκε η αρχική συναφιέρωση τού ναού στους 12 Αποστόλους, και διατηρήθηκε ζώσα μόνον η αφιέρωσή του στους Αγίους Αναργύρους και η εξ αυτής (της αφιέρωσης) τωρινή ονομασία του “Άγιοι Ανάργυροι”.

Περατούμενης της εξέτασης του θεματικού ναού σημειώνονται ανακεφαλαιωτικώς τα κάτωθι:

1. Ο εν λόγω ιερός ναός ναός ανεγέρθηκε περί το έτος 1840, στη θέση παλαιότερου και μικρότερου ναού.
2. Ο ναός καθαγιάστηκε και συναφιερώθηκε στη 12άδα των Αγίων Αποστόλων και στη δυάδα των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού.
3. Ο ναός, έως τη δεκαετία του 1920 (;) πανηγύριζε επί δύο συνεχόμενες ημέρες, την 30η Ιουνίου και την 1η Ιουλίου, έκτοτε δε πανηγυρίζει μόνο κατά την εορτή των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού (+ 1η Ιουλίου), και φέρει την ονομασία τους.
   .
   Τροπάρια των επώνυμων Αγίων του θεματικού ναού.
   1) Στιχηρόν των Δώδεκα Αποστόλων.
   Ήχος δ'.

Πέτρε και Παύλε του Λόγου αροτήρες,

Ανδρέα, lάκωβε, και Ιωάννη σοφέ,

Βαρθολομαίε και Φίλιππε, Θωμά, Ματθαίε,

Σίμων, Ιούδα, θείε Ιάκωβε, παγκόσμιε πάντιμε

των Μαθητών δωδεκάς, οι εν τω κόσμῳ κηρύξαντες

την παναγίαν Τριάδα, φύσει Θεόν αΐδιον,

της Εκκλησίας οι αλάξευτοι όντως πύργοι και στύλοι ασάλευτοι,

τω Δεσπότῃ των όλων ικετεύσατε σωθήναι ημάς.

2) Στιχηρόν των Αγίων Αναργύρων.

Ήχος πλ. β'.

Όλην αποθέμενοι εν ουρανοίς την ελπίδα,

θησαυρόν ασύλητον εαυτοίς οι Άγιοι εθησαύρισαν,

δωρεάν έλαβον, δωρεάν διδούσι τοις νοσούσι τα ιάματα,

χρυσόν ή άργυρον ευαγγελικώς ουκ εκτήσαντο,

ανθρώποις τε και κτήνεσι τας ευεργεσίας μετέδωκαν,

ίνα διά πάντων υπήκοοι γενόμενοι Χριστώ,

εν παρρησίᾳ πρεσβεύωσιν υπὲρ των ψυχών ημών.

Σημειώσεις.

1. Η παρουσιαζόμενη άποψη – θέση, περί του καθαγιασμού και της αρχικής συναφιέρωσης τού θεματικού ναού στους 12 Αποστόλους και στους Αγίους Αναργύρους Κοσμά και Δαμιανό, στηρίζεται στα δεδομένα τού εικονογραφικού του προγράμματος, καθώς και στις σχετικές μαρτυρίες παλαιών ευσεβών κατοίκων της συνοικίας Ντολτσού Καστοριάς.
2. Ο εξεταζόμενος δισυπόστατος ναός αποτελεί σπάνια, ίσως και μοναδική περίπτωση ναού στην πατρίδα μας, που πανηγυρίζει επί δύο συνεχόμενες ημέρες. Εκ του λόγου τούτου ορθώς προσελκύει το έντονο ενδιαφέρον των χριστιανών.
3. Τον αναφερόμενο ναό των Αγίων Αποστόλων και των Αγίων Αναργύρων τον υπηρετούσε επί πολλά έτη και τον φρόντιζε με μεγάλο ζήλο η παλαιά Καστοριανή δέσποινα Μαλαματή Ζάχου. Αιωνία η μνήμη της.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.


α