Ο εορτασμός των Φώτων στον Γέρμα Καστοριάς. + 6 Ιανουαρίου.

 Εισαγωγικά

    Τα Θεοφάνεια ή Φώτα είναι, ως γνωστόν, η τρίτη μεγάλη εορτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Την ημέρα αυτή, 6 Ιανουαρίου κάθε έτους, βαπτίζεται ο Χριστός μας στους ποταμούς και γενικά στα ύδατα όλης της γης {: η βάπτιση του Κυρίου αποτελεί για την Εκκλησία μας παροντικό γεγονός} και γι' αυτό άπαντες οι Χριστιανοί γιορτάζουμε και πανηγυρίζουμε. Ο εν λόγω εορτασμός είναι κατά βάση πνευματικός και λειτουργικός, συνοδεύεται, όμως και από διάφορα έθιμα θρησκευτικού - λαογραφικού χαρακτήρος. Τα έθιμα αυτά διακρίνονται σε πανελλήνια και σε τοπικά. Απ' τα τοπικά, πολύ πρωτότυπα κι ενδιαφέροντα είναι όσα τελούνται στο χωριό ο Γέρμας Καστοριάς, τα οποία και περιγράφονται στο κείμενο που ακολουθεί.

1) Βασιλικός και “Κυριελέησον”.

Την 6η Ιανουαρίου, πολύ πρωί και πριν ακόμη χαράξει η ημέρα, χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες τής Εκκλησίας του Αϊ - Γιώργη. Ο μεταλλικός ήχος τους σχίζει τον παγωμένο αιθέρα και φτάνει ευδιάκριτος ως το χιονισμένο Μουρίκι, το δασωμένο Μακροβούνι και το αντικρινό βουνό Πάσχος. Αμέσως ξυπνούν όλοι οι Γερμανιώτες, ετοιμάζονται γρήγορα και ξεκινούν οικογενειακώς για την Εκκλησία. Οι μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες, κρατούν στο χέρι τους ένα κλωνάρι βασιλικού κι ένα κερί. Οι μικροί βαστούν χαρούμενοι ένα κεράκι και το "Κυριελέησον" το οποίο έχουν ήδη κατασκευάσει την προηγούμενη ημέρα οι μητέρες και οι γιαγιάδες τους. Το "Κυριελέησον" είναι ένα ματσάκι από βασιλικό, κλαράκια δάφνης, στάχυα σταριού, και πολύχρωμες χάρτινες κορδέλες. Όπως δηλώνει η ονομασία του (Κύριε ελέησον), συμβολίζει τα πολύτιμα αγαθά (φώτιση, υγεία, τροφή κ.λ.π.) που χαρίζει το άπειρο έλεος του βαπτιζόμενου Χριστού στους πιστούς.

2) Ο εκκλησιασμός των χωρικών και τα Φλάμπουρα.

    Σε λίγο η ευρύχωρη εκκλησία γεμίζει ασφυκτικά. Όλοι παρακολουθούν με μεγάλη κατάνυξη και προσοχή την τέλεση τής Θείας Ευχαριστίας απ' τον σεβαστό ιερέα π. Γεώργιο Τσιτσή, και ακούν τα υπέροχα τροπάρια των Θεοφανείων απ' τον άριστο Βογατσιώτη Ιεροψάλτη του Χωριού. Μόλις τελειώσει η Θεία Λειτουργία, οι ευσεβείς Εκκλησιαστικοί Επίτροποι τής ενορίας κ.κ. Λάζαρος Πρώιος, Γεώργιος Τζίγκαλας και Γεώργιος Γ. Δούφλιας, μεταφέρουν στο κέντρο του ναού τα δύο φλάμπουρα (: εκκλησιαστικά λάβαρα) που πρόκειται να δημοπρατηθούν. Το πρώτο και ακριβότερο εικονίζει τη Βάπτιση του Κυρίου, ενώ το άλλο τον προστάτη του Γέρμα Άγιο Γεώργιο. Αμέσως αρχίζει η δημοπράτηση με τάξη κι ευπρέπεια. Οι ευσεβείς Γερμανιώτες που επιθυμούν να λάβουν και να μεταφέρουν στο Μουρικίσιο ποτάμι τα φλάμπουρα και μαζί μ' αυτά να πάρουν την ιδιαίτερη ευλογία της Εκκλησίας μας, προσφέρουν διάφορα χρηματικά ποσά υπέρ του ναού. Οι υπόλοιποι εκκλησιαζόμενοι παρακολουθούν με έκδηλο ενδιαφέρον την όλη διαδικασία. Οι δύο "τολμηροί" που πλειοδοτούν

(είναι πάντα άρρενες) θεωρούνται οι τυχεροί της χρονιάς, λαμβάνουν το αντίστοιχο φλάμπουρο και ταυτοχρόνως τις ευχές του Ιερέα και όλων των συγχωριανών τους.

3) Ο αγιασμός στο παγωμένο Μουρικίσιο ποτάμι.

Μετά το πέρας της πλειοδοσίας, ο Ιερέας εξέρχεται απ' το ναό κρατώντας τον Τίμιο Σταυρό, ψάλλοντας τους ανάλογους ύμνους και ακολουθούμενος απ' το εκκλησίασμα. Προπορεύονται τα παιδιά (παπαδάκια) που σηκώνουν τα εξαπτέρυγα και οι δύο ενήλικες που έλαβαν και μεταφέρουν τα λάβαρα. Σε λίγο, η ιεροπρεπής πομπή βγαίνει απ' το χωριό και κατηφορίζει προς το ποτάμι, στην τοποθεσία του “η Βάφτς”. Εκεί, οι περισσότεροι πιστοί στέκονται στις (συνήθως) παγωμένες όχθες του και παρακολουθούν με κατάνυξη την τέλεση του Αγιασμού των υδάτων απ' τον Ιερέα τους. Παράλληλα, αρκετοί ανηφορίζουν στο κοντινό Κοιμητήριο και ανάβουν το καντήλι των προσφιλών τους νεκρών (τους φωτίζουν).

4) Αλληλοβρέξιμο και πάλεμα στην κοίτη του μικρού ποταμού.

    'Οταν ο Ιερέας ψάλλει το "Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε..." και ρίξει τον Σταυρό στο παγωμένο ποταμάκι, όλοι, μικροί - μεγάλοι, βουτούν τον βασιλικό που κρατούν ή το 'Κυριελέησον", στα κρυστάλλινα νερά του και αρχίζουν το αλληλοβρέξιμο με χαρές και με τις ευχές 'Καλή χρονιά” και "Χρόνια Πολλά". Ταυτοχρόνως, ορισμένα παλικάρια του χωριού μπαίνουν μες στο νερό και αρχίζουν εκεί το πάλεμα μεταξύ τους, μέχρι τελικής πτώσης, προκαλώντας το γέλιο και τις ιαχές των παρευρισκόμενων (σ.σ. αυτό συνηθίζονταν παλαιότερα). Την ίδια ώρα, πολλές γυναίκες γεμίζουν ένα μπουκαλάκι με αγιασμένο νερό του ποταμού, για να ραντίσουν μ' αυτό αργότερα το σπίτι τους, το μαντρί με τα πρόβατα, και τα χωράφια, ώστε να είναι ευλογημένα καθ' όλη τη διάρκεια του νέου έτους. Αμέσως μετά το αλληλοβρέξιμο διέρχονται όλοι απ' το μέρος όπου στέκεται ο Ιερέας, φιλούν τον άγιο Σταυρό, παίρνουν αντίδωρο και κατευθύνονται βιαστικοί, κουρασμένοι και πεινασμένοι προς τα σπίτια τους.

5) Το παραδοσιακό γεύμα “Ο πατσάς”.

    Το μεσημέρι των Φώτων όλα τα νοικοκυριά του Γέρμα μαγειρεύουν και παραθέτουν στο τραπέζι τους τον παραδοσιακό γερμανιώτικο πατσά, από χοιρινά άκρα. Πρόκειται για μια συνήθεια που θεσπίστηκε στα παλιά χρόνια. Οι τότε Γερμανιώτες μαγείρευαν κατά την ημέρα αυτή αποκλειστικά κι εξ ανάγκης τα υπόψη ευτελή μέλη του χοιρινού τους, επειδή είχαν ήδη καταναλώσει όλο το εκλεκτό κρέας του την προηγούμενη γιορτινή περίοδο του Δωδεκαήμερου.

6) Επίσκεψη στους εορτάζοντες με το όνομα Φώτης και Θεοφάνης.

Το βράδυ της ίδιας ημέρας επισκέπτονται τους άρρενες που έχουν το όνομα Φώτης ή Θεοφάνης κι εορτάζουν, οι συγγενείς και οι φίλοι τους, χωρίς να προσκομίζουν δώρα (σ.σ. οι γυναίκες που φέρουν το όνομα Φωτεινή ή Φανή συνήθως δεν δέχονται επισκέψεις). Οι εορτάζοντες προσφέρουν στους φίλους τους διάφορα ποτά κι εδέσματα, δέχονται απ' αυτούς τις τυπικές ευχές και ακούν το παραδοσιακό τραγούδι: "Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε, κέρνα μας - κέρνα μας, άντε να κερνάς να καλοπερνάς".

Με το πέρας των εν λόγω επισκέψεων περατώνονται και όλες οι θρησκευτικές και λαογραφικές εκδηλώσεις των Γερμανιωτών κατά τη χρονιάρα ημέρα των Φώτων, οι οποίες όπως καταδείχτηκε είναι πολύ ενδιαφέρουσες και άξιες ιδιαίτερης προσοχής, μελέτης και προβολής.

Γιώργος Τ. Αλεξίου