Το Άγιον Ποτήριον της Θείας Μετάληψης και η ουσιαστική αντιστοιχία του με τον Πανάγιο Τάφο Ιεροσολύμων. Η εικονιστική απόδοση του τροπαρίου “Δεύτε πόμα πίωμεν καινόν...” σε Σταυρό ευλογίας ναού του Γέρμα Καστοριάς (18ος αιών;).

    Μία απ' τις σημαντικότερες ιερές εικονίσεις που λαμπρύνουν τους ναούς τής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η σύνθετη παράσταση, που ορίζεται, κατά περίπτωση, με μία απ' τις ονομασίες “Η Αποκαθήλωσις” και η “Άκρα Ταπείνωσης” {= η μέγιστη ταπείνωση του Χριστού}. Η εν λόγω παράσταση είναι τριθεματική, καθότι περιλαμβάνει και παρουσιάζει με τα επί μέρους εικονιστικά - δομικά στοιχεία της, α) τη Σταύρωση του Κυρίου,{: την εκφράζει ο απεικονιζόμενος Σταυρός}, β) την Αποκαθήλωσή Του από τον Σταυρό {: τη δηλώνει το άπνουν σώμα του Χριστού}, και γ) τον ενταφιασμό Του {: τον αποδίδει ο ανοικτός τάφος στο κάτω μέρος της όλης παράστασης}.

Η αναφερόμενη σύνθετη και τριθεματική εικόνιση παρουσιάζεται με τον ακολούθως περιγραφόμενο βασικό της εικονιστικό τύπο και τις δύο παραλλαγές του:

1). Ο πρώτος εικονιστικός τύπος, ο αρχικός, βασικός και κύριος έχει περιγραφικά ως ακολούθως. Στο κέντρο τής δραματικής σκηνής εικονίζεται ο Κύριος άπνους {: νεκρός σωματικά}, σε προτομή {: το άνω μέρος του σώματός Του}, στεκόμενος όρθια μέσα στον σεπτό τάφο Του, έχοντας γερμένη στο πλάι την αγία κεφαλή Του, και κρατώντας σταυρωμένα τα χέρια εμπρός στο στήθος Του. Πίσω από τον Κύριο εικονίζεται ο Σταυρός του μαρτυρίου Του, στητός και φέροντας στην κορυφή του την εύγλωττη επιγραφή “Ο Βασιλεύς της Δόξης”

    2). Η πρώτη παραλλαγή του βασικού τύπου περιλαμβάνει όλα τα εικονιστικά στοιχεία αυτού κι επιπλέον παρουσιάζει δίπλα στον άπνουν Χριστό την αγαπημένη μητέρα Του Παναγία πενθούσα και οδυρόμενη, ενίοτε δε (παρουσιάζει) τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και κάποια μυροφόρα γυναίκα. Η παραλλαγή αυτή είναι γνωστή στην ομόδοξη Ρωσία με την εκφραστική ονομασία “Μή εποδύρω μου Μήτερ”.

3). Η δεύτερη παραλλαγή του βασικού τύπου περιλαμβάνει τα κύρια στοιχεία του, με μία όμως σημαντική διαφορά, την εξής. Αντί για την συνήθη απεικόνιση τού σεπτού τάφου του Χριστού με τη μορφή λάρνακος έχει αντ΄ αυτού (του τάφου) και στη θέση του ένα Άγιο Ποτήριον Θείας Μετάληψης, εντός του οποίου εικονίζεται στεκόμενος ο Κύριος. Μία ενδιαφέρουσα παράσταση αυτής της β΄παραλλαγής του βασικού εικονιστικού τύπου υπάρχει σε Σταυρό ευλογίας (18ος αιών;) που φυλάσσεται στον ενοριακό ναό Αγίου Γεωργίου του Γέρμα Καστοριάς.

    Ως γνωστόν, και συμφώνως προς τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας, το Άγιο Ποτήριο, που φυλάσσεται ως κόρη οφθαλμού και χρησιμοποιείται σε κάθε ναό της Ορθοδοξίας, αποτελεί πραγματικώς και ουσιαστικώς, λόγω του πανίερου περιεχομένου του, δηλαδή του μετουσιωμένου άρτου και οίνου σε σώμα και αίμα του Χριστού, κι έναν πανάγιο τάφο, αντίστοιχον και ανάλογον τού υπάρχοντος στο ναό της Αναστάσεως Ιεροσολύμων. Αυτή η μεγάλη αλήθεια της πίστεώς μας απτοποείται και δηλώνεται εμφαντικώς και με την απεικόνιση του Αγίου Ποτηρίου στην εξεταζόμενη δεύτερη (β΄) παραλλαγή τής εικόνισης “ Η Άκρα Ταπείνωσις” ή “Η Αποκαθήλωσις”. Με την ίδια απεικόνιση δηλώνεται επίσης και κοινοποιείται η διαρκής πρόσκληση της Εκκλησίας μας προς όλους εμάς τους χριστιανούς να προσερχόμαστε τακτικά και καλώς προτοιμασμένοι στη Θεία Κοινωνία. Απ' αυτήν την άποψη εξεταζόμενη η εν λόγω απεικόνιση ταυτίζεται νοηματικώς και με το παρακάτω παρατιθέμενο υπέροχο τροπάριο του αγίου Ιωάννου Δαμακηνού (8ος αιών) “Δεύτε πόμα πίωμεν καινό...” του οποίου αποτελεί εικονιστική απόδοση.

Το κείμενο του τροπαρίου

{Ειρμός γ' Ωδής κανόνος του Πάσχα}

Δεύτε πόμα πίωμεν καινόν

ουκ εκ πέτρας αγόνου τερατουργούμενον,

αλλ' αφθαρσίας πηγήν,

εκ τάφου ομβρήσαντος Χριστού,

εν ώ στερεούμεθα.

Μετάφραση του τροπαρίου.

Ελάτε να πιούμε ένα πιοτό καινούργιο,

όχι σαν κι αυτό που με θαυματουργικό τρόπο ανέβλυσε από μια στεγνή πέτρα

αλλά που είναι πηγή αφθαρσίας, η οποία άναβλύζει από τον τάφο του Χριστού,

πάνω στον οποίο στεριώνουμε τη ζωή μας.

(Μετάφραση Μιχ, Κουτσός).

Γιώργος Τ. Αλεξίου