Οι τρεις πειρασμοί του Ιησού Χριστού στην έρημο της Ιουδαίας και η ανάλογη απεικόνιση σε ναό της Καστοριάς.

 

Ο Ιησούς Χριστός, αμέσως μετά τη βάπτισή Του στον Ιορδάνη ποταμό, οδηγήθηκε από το Άγιο Πνεύμα στην έρημο της Ιουδαίας για να πειρασθεί και να δοκιμασθεί ηθικά ως άνθρωπος. Εκεί παρέμεινε κι έζησε σαράντα ημέρες με απόλυτη νηστεία και διαρκή προσευχή. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών πειράχτηκε εντόνως τρεις φορές από τον Διάβολο. Οι πειρασμοί Του αυτοί εξιστορούνται από τους τρεις συνοπτικούς Ευαγγελιστές στα θεόπνευστα έργα τους. Ο πρώτος εξ αυτών, ο απόστολος Ματθαίος. αναφέρει τα εξής στο Ευαγγέλιό του{κεφ. δ’, 1 – 11. Ερμηνευτική απόδοση Ιωάννου Θ. Κολιτσάρα}:

Πρώτος πειρασμός: Γαστριμαργία (;).

Τότε ο Ιησούς ωδηγήθη από το Πνεύμα το Άγιον εις κάποιο υψηλότερον μέρος της ερήμου, διά να πειρασθή ως άνθρωπος από τον διάβολον (και νικήση εξ ολοκλήρου αυτόν). Και αφού ενήστευσε κατά συνέχειαν τεσσαράκοντα ημέρας και νύκτας, ύστερα (και ως άνθρωπος που ήτο) επείνασε. Τότε ο διάβολος, που έχει ως έργον το να πειράζη τους ανθρώπους, τον επλησίασεν υπούλως και του είπεν, «εάν είσαι Υιός του Θεού (όπως είπεν η φωνή που ηκούσθη από τον ουρανόν εις τον Ιορδάνην) θαυματούργησε, πες να γίνουν αυτοί οι λίθοι άρτοι, διά να φάγης». Ο δε Ιησούς απήντησεν,·«είναι γραμμένον εις την Παλαιάν Διαθήκην:·Ο άνθρωπος δεν θα ζη με άρτον μόνον, αλλά και με κάθε λόγον που βγαίνει από το στόμα του Θεού. (Όταν δε ο Θεός το είπη, ζη ο άνθρωπος και χωρίς τροφήν)».

Δεύτερος πειρασμός: Κενοδοξία (;).

Τότε παραλαμβάνει αυτόν ο διάβολος και διά του αέρος τον φέρνει εις την αγίαν πόλιν, την Ιερουσαλήμ, και τον τοποθετεί εις το άκρον της στέγης του ναού του Σολομώντος. Και λέγει προς αυτόν,·«εάν είσαι Υιός του Θεού, ρίξε τον εαυτόν σου κάτω,·διότι είναι γραμμένον, ότι ο Θεός θα δώση εντολήν εις τους αγγέλους προς χάριν σου και αυτοί θα σε σηκώσουν εις τα χέρια των αμέσως με προσοχήν, μήπως τυχόν και κτυπήση το πόδι σου προς κάποιον λίθον. (Τα δε πλήθη, που είναι συγκεντρωμένα εις τας αυλάς του ναού, θα ίδουν το θαύμα και θα πιστεύσουν)». Απήντησεν εις αυτόν ο Ιησούς, «είναι επίσης γραμμένον: Δεν θα εκθέσης τον εαυτόν σου εις κίνδυνον, διά να δοκιμάσης τον Θεόν (και να πεισθής τάχα με χειροπιαστά γεγονότα, ότι πράγματι σε αγαπά και σε προστατεύει)».

Τρίτος πειρασμός: Φιλαργυρία (;)

Πάλιν παραλαμβάνει αυτόν ο διάβολος και διά του αέρος τον μεταφέρει εις ένα πανύψηλον όρος και από εκεί του δεικνύει πανοραματικώς όλα τα βασίλεια του κόσμου, τα πλούτη, τα μεγαλεία και την άλλην δόξαν των. Και του λέγει, «όλα αυτά είναι ιδικά μου και θα σου τα δώσω, εάν με αναγνωρίσης ως κύριόν σου και πέσης κατά γης και με προσκυνήσης». Τότε λέγει με αγανάκτησιν ο Ιησούς, «φύγε αμέσως από εμπρός μου, σατανά. Διότι έχει γραφή:·Κύριον τον Θεόν σου θα προσκυνήσης και αυτόν μόνον θα λατρεύσης». Τότε ο διάβολος (έπειτα από την τριπλήν του ήτταν) αφήκεν τον Ιησούν,·και ιδού άγγελοι του Θεού ήλθαν πλησίον του Ιησού και τον υπηρετούσαν ως νικητήν.

Τους εδώ παρουσιαζόμενους τρεις διαβολικούς πειρασμούς, που απέκρουσε επιτυχώς ο Χριστός, προφανώς τους γνωστοποίησε ο ίδιος ο Κύριος στους μαθητές του, με σκοπό να τους κοινοποιήσουν σε όλους τους Χριστιανούς, ώστε να ακολουθούν κι αυτοί (οι χριστιανοί) το παράδειγμά Του, να αποκρούουν δηλαδή τους αντίστοιχους πειρασμούς που παρουσιάζονται διαρκώς στη ζωή τους.

 

 Αναφορικά με το συμβολικό περιεχόμενο και το αντίστοιχο νόημα των υπόψη τριών πειρασμών, ορισμένοι Πατέρες τής Εκκλησίας μας κι εκκλησιαστικοί συγγραφείς θεωρούν, ότι ο καθένας εξ αυτών (των πειρασμών) περιλαμβάνει, υποκρύπτει και υποδηλώνει αναλόγως ένα συγκεκριμένο μεγάλο αμάρτημα. Έτσι, ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής (580 – 662 μ.Χ.) θεωρεί, ότι ο πρώτος πειρασμός εκφράζει συμβολικώς την αποκρουστική γαστριμαργία, ο δεύτερος πειρασμός τη μισητή φιλαργυρία και ο τρίτος την απαίσια κενοδοξία.

Η θεματική τοιχογραφημένη απεικόνιση των τριών πειρασμών που έθεσε ανεπιτυχώς ο διάβολος στον Χριστό βρίσκεται στη βυζαντινή ιερά μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας Καστοριάς (11^ος αιών), και πιο συγκεκριμένα στο μεταβυζαντινό παρεκκλήσι της τού Αγίου Ιωάννου Θεολόγου (16^ος αιών). Η απεικόνιση αυτή ιστορήθηκε από τον αγιογράφο Πρωτονοτάριο Άρτας Ευστάθιο Ιακώβου, κατά το έτος 1552.

Η εν λόγω παράσταση αποτελεί σύνθεση τριών επιμέρους σκηνών - εικονίσεων. Η πρώτη εξ αυτών των εικονίσεων παρουσιάζει τον Χριστό να στέκεται όρθιος δίπλα σε ένα σωρό άσπρων λίθων και να επιτιμά τον Διάβολο, που παριστάνεται μικρόσωμος, δύσμορφος, κατάμαυρος, πτερωτός και τριχωτός σαν καλικάντζαρος. Η δεύτερη εικόνιση εμφανίζει τον Χριστό να βρίσκεται όρθιος επάνω στη στέγη του ναού του Σολομώντα και να εκδιώκει από κοντά του τον τραγόμορφο σατανά. Τέλος, η τρίτη εικόνιση παρουσιάζει τον Χριστό στους πρόποδες ενός ψηλού βουνού, τού έκτοτε ονομαζόμενου Σαραντάριου όρους, να στέκεται δίπλα σε τρεις εστεμμένους βασιλείς, που συμβολίζουν τις βασιλείες που Του έταξε ο Διάβολος, ο οποίος τρέχει να εξαφανιστεί ανεβαίνοντας στο βουνό.

 .Από την όλη παράσταση απουσιάζουν οι Άγγελοι, που κατά τον Ευαγγελιστή Ματθαίον «προσήλθον και διηκόνουν αυτώ».

Στον κάμπο – φόντο της περιγραφόμενης τοιχογραφίας είναι αναγραμμένη όλη σχεδόν η ευαγγελική περικοπή τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, που παρουσιάζει τους υπόψη τρεις πειρασμούς του Χριστού.

Κλείνοντας την παρούσα αναφορά στους τρεις πειρασμούς του Χριστού στην έρημο, σημειώνουμε επιγραμματικά, ότι πρόκειται για την ιστορία της μεγάλης αντιπαράθεσης του Χριστού με τον Σατανά, που είναι ένα από τα κύρια θέματα των Συνοπτικών Ευαγγελιστών, Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά. Στον κάθε πειρασμό ο Χριστός απαντά με εδάφια της Αγίας Γραφής, αποδεικνύοντας έτσι την απόλυτη αφοσίωσή Του στον Θεό και την απόρριψη των πειρασμών. Σημειώνουμε επίσης, ότι η εξεταζόμενη τοιχογραφία των πειρασμών του Ιησού Χριστού, η ευρισκόμενη στο ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Μαυριώτισσας, έγινε για να αποτρέπει τους Χριστιανούς θεατές της από την αμαρτία, και όντως πετυχαίνει τον σκοπό της. Είναι μία πολύ διδακτική παράσταση κι εκ του λόγου τούτου πολύ ενδιαφέρουσα.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.