Η πιθανή προΰπαρξη ναού των Τριών Ιεραρχών στην πόλη της Καστοριάς.

Το υπέροχο τέμπλο του ναού Αγίου Ανδρέα (18ος αι.)
Αριστερά, στην εικονοθέση του Πάτρωνα Αγίου
διακρίνεται η εικόνα των Τριών Ιεραρχών.

Οι ιεροί ναοί της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν εντός τους το λεγόμενο Εικονοστάσι ή τέμπλο, το οποίο διαχωρίζει στον καθένα το Άγιο Βήμα του απ’ τον υπόλοιπο χώρο τού ναού. Επί του τέμπλου όλων των ναών υπάρχουν αναρτημένες μεγάλες φορητές εικόνες, των οποίων ο αριθμός είναι ανάλογος με το μέγεθός αυτού (του τέμπλου). Οι τέσσερις απ’ τις εν λόγω εικόνες, που βρίσκονται εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης έκαστου τέμπλου, παρουσιάζουν αυστηρώς καθορισμένα άγια Πρόσωπα και καταλαμβάνουν πάντα καθορισμένες θέσεις. Συγκεκριμένα, πρώτη στα δεξιά της Ωραίας Πύλης, ως προς τον θεατή, είναι τοποθετημένη η εικόνα του Δεσπότου Χριστού και δίπλα του η εικόνα του αγίου Ιωάννου Προδρόμου, ενώ στ’ αριστερά αυτής (της Ωραίας Πύλης), πρώτη είναι η εικόνα της Παναγίας και ακριβώς δίπλα της η εικόνα του πάτρωνα - επώνυμου Αγίου ή Αγίων του ναού. Μόνο σε ελάχιστους ναούς και για ιδιαίτερους σοβαρούς λόγους δεν απαντάται αυτή η σειρά τοποθέτησης των αναφερόμενων τεσσάρων εικόνων. Η επιλογή των λοιπών εικόνων του κάθε τέμπλου και η σειρά τους επ’ αυτού είναι ελεύθερη, δεν γίνεται δηλαδή βάσει κάποιου ιδιαίτερου κανόνα.

Η εικόνα των Τριών Ιεραρχών,
που βρίσκεται στην εικονοθέση
του Πάτρωνα αγίου.

Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που γνωρίζουν όλα τα προαναφερόμενα, όταν εισέρχονται για πρώτη φορά σε έναν άγνωστό τους ναό βλέπουν την εικόνα που βρίσκεται στη θέση του πάτρωνα Αγίου και καταλαβαίνουν αμέσως σε ποιον Άγιο ή Αγίους είναι αφιερωμένος αυτός ο ναός.

Η προαναφερόμενη κανονική σειρά τοποθέτησης επί του τέμπλου των τεσσάρων κύριων εικόνων που πλαισιώνουν την Ωραία Πύλη του υπάρχει σε όλους τους ναούς της Καστοριάς, πλην ενός, του Αγίου Ανδρέα συνοικίας Ντολτσού. Ο ναός αυτός, που οικοδομήθηκε το έτος 1746, έχει στη εικονοθέση τού πάτρωνα αγίου του, δηλαδή δίπλα στην εικόνα της Θεοτόκου η οποία βρίσκεται αριστερά της Ωραίας Πύλης τού υπέροχου τέμπλου του, τους Τρεις Ιεράρχες και όχι, όπως θα ήταν το σωστό, την εικόνα του επώνυμού του αγίου Ανδρέα, που είναι σήμερα τοποθετημένη δίπλα και στ’ αριστερά του αγίου Ιωάννου Προδρόμου.

Η εν λόγω πρωτόφαντη παρουσία της εικόνας των Τριών Ιεραρχών στην εικονοθέση του πάτρωνα αγίου Ανδρέα, επί του τέμπλου τού υπάρχοντος ομώνυμου ναού της Καστοριάς, δημιουργεί στους θεολόγους ερευνητές και μελετητές των βυζαντινών μνημείων της πόλης εύλογες απορίες και τους παρακινεί να διατυπώσουν διάφορες ανάλογες υποθέσεις. Μία απ’ τις υποθέσεις αυτές είναι και η ακόλουθη: Ο νυν υπάρχον ιερός ναός του Αγίου Ανδρέα Ντολτσού Καστοριάς ήταν καθιερωμένος και αφιερωμένος αρχικά στους τρείς

Το καταπέτασμα της Ωραίας Πύλης
Ο Χριστός στο Άγιο Ποτήριο.

Ιεράρχες, αλλ’ όμως, κάποτε στο παρελθόν, αφιερώθηκε και στον άγιο Ανδρέα και ακολούθως δε και στον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Η συναφιέρωση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να λησμονηθεί με την πάροδο των πολλών ετών η πρώτη ονομασία του “Ναός των Τριών Ιεραρχών” και να είναι σήμερα γνωστός στους Καστοριανού ως “Ναός του Αγίου Ανδρέα και του Αγίου Κοσμά”.

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η λεγόμενη  "Πυραμίδα" του τέμπλου
(Ηγεμονικός Σταυρός και Λυπηρά)

Ο Ηγεμονικός Σταυρός
στην κορυφή του τέμπλου.

Ωραία εικόνα της Γέννησης του Χριστού
στην εικονοσειρά του Δωδεκάορτου.

"Έτος Αψμστ΄ (= 1746)"
Μαρμάρινη πλάκα στο δάπεδο του ναού.

Η νότια εξωτερική στοά του ναού.

"Προσκυνητάρι του Παναγίου Τάφου"
αναρτημένο εντός του ναού.

Άνδρας κρατάει και διαβάζει ανοιχτό βιβλίο.
Ξυλόγλυπτο αγαλματίδιο σε θυρόφυλλο του τέμπλου.