ΑΝΑΔΡΟΜΗ. Επίσκεψη στα βυζαντινά μνημεία του Πρίλαπου των Σκοπίων. Σάββατο 25 Ιουλίου 2009.

 

Γράφει ο Γιώργος Αλεξίου.

Το πρωί του Σαββάτου 25 Ιουλίου, ώρα 07.00΄, τριάντα Καστοριανοί, μεταξύ των οποίων ήταν και ο γράφων Γιώργος Αλεξίου, αναχωρήσαμε απ’ την Kαστοριά με το εκδρομικό λεωφορείο του κ. Χρίστου Στυλιάδη και με σκοπό να επισκεφτούμε σε μια ημέρα, τις πόλεις Μοναστήρι (σημ. Μπίτολα) και Πρίλαπο (σημ. Πρίλεπ) του γειτονικού μας κράτους των Σκοπίων. Κατά τις επόμενες δύο ταξιδιωτικές ώρες, διήλθαμε απ’ το Νταούλι της Κλεισούρας, είδαμε το γραφικό Λέχοβο και περάσαμε απ’ τον κάμπο Αετού - Αμυνταίου. Κατόπιν διασχίσαμε την πεδιάδα της Βεύης – Σιταριάς – Μελίτης, και θαυμάσαμε τους ανθισμένους ηλίανθους και τα καταπράσινα καλαμπόκια των αγρών της.

Περί ώρα 10.00΄ φθάσαμε στο Τελωνείο της Νίκης και μετά τον σχετικό έλεγχο των Ταυτοτήτων μας, εισήλθαμε στο έδαφος της FYROM. Μπροστά μας εκτεινόταν η εύφορη πεδιάδα της Πελαγονίας, που δυστυχώς ήταν στη μεγαλύτερη έκτασή της ακαλλιέργητη. Σε δέκα λεπτά περίπου προσπεράσαμε το ιστορικό Μοναστήρι και συνεχίσαμε το ταξίδι μας προς τον Πρίλαπο. Κατά τη συνεχόμενη διαδρομή μας μέσα στην πεδιάδα της Πελαγονίας, παρατηρήσαμε, ότι και σ’ αυτήν την έκταση οι περισσότεροι αγροί ήταν χέρσοι. Παρατηρήσαμε επίσης, ότι όλοι οι λόφοι της περιοχής ήταν αποψιλωμένοι, επάνω τους υπήρχαν ελάχιστες συστάδες δένδρων.

Αφού ταξιδέψαμε μισή ώρα περίπου και διανύσαμε 40 χιλιόμετρα, φθάσαμε στον Πρίλαπο. Η πόλη αυτή έχει σήμερα 75.000 κατοίκους, περίπου. Κατά τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους γνώρισε αξιοσημείωτη ακμή. Η παλαιά συνοικία της, το Βαρός, βρίσκεται κτισμένη στους ΝΔ πρόποδες ενός ψηλού και απότομου λόφου, που έχει στις κορυφές και στις πλαγιές του τεράστια μαύρα βράχια. Οι νέες συνοικίες του Πρίλαπου είναι κτισμένες ανατολικά της παλαιάς συνοικίας του, στην άκρη του κάμπου της Πελαγονίας. Στην κορυφή του υπόψη λόφου υπάρχει ένα ισχυρό κάστρο της βυζαντινής εποχής, ενώ στο ψηλότερο σημείο του είναι στημένος ένας τεράστιος σιδερένιος σταυρός (Πίν. 1).

Μετά την αποβίβασή μας απ’ το λεωφορείο, περί την 11^η πρωινή ώρα, ο Γράφων πήγα με ένα ταξί στη μεσαιωνική συνοικία Βαρός κι επισκέφτηκα τη βυζαντινή μονή των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το εν λόγω φημισμένο μοναστήρι βρίσκεται κτισμένο στο μέσον μιας απότομης πλαγιάς του προαναφερόμενου λόφου, κάτω ακριβώς απ’ το βυζαντινό κάστρο του (Πίν. 2), και είναι σήμερα γυναικείο. Ανεγέρθηκε τον 10^ο αιώνα και ανακαινίστηκε κατά τον 13^ο αιώνα απ’ τον Έλληνα άρχοντα Ιωάννη, που είχε τότε το αξίωμα του «Μεγάλου Χαρτοφύλακα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας».

Το κτιριακό συγκρότημα της περιγραφόμενης ιεράς μονής αποτελείται απ’ τον τρουλαίο βυζαντινό ναό των Αρχαγγέλων, από ένα μακρόστενο και δίπατο οίκημα, όπου διαμένουν οι Μοναχές της, και από μερικά άλλα μικρά βοηθητικά κτίσματα. Στη ΝΑ γωνία του μοναστηριακού περιβόλου βρίσκεται η στεγασμένη είσοδός του, ενώ λίγα μέτρα μπροστά απ’ το ναό είναι σκαμμένη στο βράχο μία μικρή δεξαμενή με αγιασματικό νερό.

Αφού θαύμασα το βυζαντινό ναό των Αρχαγγέλων και προσκύνησα τις εικόνες του, εξήλθα απ’ τη Μονή και βάδισα 200 μέτρα πιο κάτω, στα ριζά του λόφου, όπου βρίσκεται η ερειπωμένη εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων (Πίν. 3). Η εκκλησία αυτή, που χρονολογείται στη βυζαντινή εποχή, είναι σήμερα εγκαταλειμμένη και χωρίς στέγη. Στο εσωτερικό της έχει δύο όρθιες μαρμάρινες κολόνες και μόνο μία ξεθωριασμένη τοιχογραφία. Σ’ αυτόν το ναό κάθισα αρκετή ώρα και τον περιεργάστηκα εξωτερικά κι εσωτερικά. Κατόπιν προχώρησα λίγο πιο κάτω, στα στενά δρομάκια της παλιάς πόλης, όπου συνάντησα τον υπέροχο βυζαντινό ναό του Αγίου Δημητρίου.

Ο εν λόγω ναός του Αγίου Δημητρίου έχει ωραία αρχιτεκτονική δομή και διαθέτει έναν κομψό τρούλο (Πίν. 4). Εντός του υπάρχει ένα απλό τέμπλο με ωραίες μεταβυζαντινές εικόνες. Υπάρχουν επίσης αρκετές τοιχογραφίες διαφόρων εποχών, που όμως δεν σώζονται σε καλή κατάσταση. Με συγκίνηση και δέος προσκύνησα τους αγίους που εικονίζονται στο εσωτερικό του και προσευχήθηκα για λίγα λεπτά. Μετά, θέλησα να επισκεφθώ τις εκεί ευρισκόμενες βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας της Πρέσιστε (της Πάναγνης), επειδή είχε παρέλθει η ώρα που είχα στη διάθεσή μου, αναχώρησα απ’ τον παλιό συνοικισμό και μετέβηκα στη νέα πόλη του Πρίλαπου.

Ο Πρίλαπος έχει στο κέντρο του δύο μεγάλες και όμορες πλατείες, με ωραία δημόσια κτίρια, με περιποιημένα πάρκα και με σύγχρονα καταστήματα. Στο μέσον της κεντρικότερης και μεγαλύτερης απ’ αυτές τις πλατείες είναι στημένος επάνω σ’ ένα ψηλό μαρμάρινο βάθρο ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Ελληνομακεδών στρατηλάτης παρουσιάζεται σε φυσικό μέγεθος, στραμμένος προς τη Μακεδονία μας, κρατώντας σάρισα στο δεξί του χέρι και ασπίδα στο αριστερό (Πίν. 5).

Στη δεύτερη πλατεία της πόλης συνυπάρχουν, ένα ψηλό καμπαναριό με σταυρό στην κορυφή του και δίπλα του, ένα προσφάτως πυρπολημένο τζαμί και ο υψηλός μιναρές του (Πίν. 6).

Το μεσημέρι, ώρα 13.30΄, συγκεντρωθήκαμε όλοι οι εκδρομείς στο προκαθορισμένο σημείο του Πρίλαπου, στο οποίο βρισκόταν το λεωφορείο μας, και αμέσως αναχωρήσαμε για το Μοναστήρι (Μπίτολα), όπου φθάσαμε μετά από μισή ώρα.

Το ιστορικό και πανέμορφο Μοναστήρι είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της FYROM με 95.000 κατοίκους, περίπου. Είναι επίσης, το σημαντικότερο διοικητικό, εμπορικό κι εκπαιδευτικό κέντρο αυτής της χώρας, μετά την πρωτεύουσά της Σκόπια. Στο Μοναστήρι, αμέσως μετά την άφιξή μας, γευματίσαμε σε ένα περιποιημένο εστιατόριο, και κατόπιν διασκορπιστήκαμε μέσα στην πόλη. Εγώ επισκέφτηκα τον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου, όπου άναψα ένα κερί και θαύμασα το υπέροχο ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο του. Κατόπιν βγήκα στην κεντρική πλατεία, και παρατήρησα με προσοχή τον πύργο του Ωρολογίου (17^ος αι.) και το Τέμενος του Αϊντάρ Καντί (16ος αιώνας). Ακολούθως είδα το εκεί κατασκευαζόμενο μνημείο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και συγκεκριμένα, το μαρμάρινο βάθρο όπου πρόκειται να στηθεί ένας επιβλητικός ανδριάντας του, και τις ασπίδες και τις σάρισες που το περιβάλλουν (Πίν. 7).

Πιο κάτω, σε μια άλλη ωραία πλατεία, είδα τον ορειχάλκινο ανδριάντα του Μίλτου Μανάκια (1882 – 1964), που ήταν Ελληνόβλαχος απ’ την Αβδέλλα Γρεβενών και που υπήρξε ο πρώτος κινηματογραφιστής των Βαλκανίων (Πίν. 8). Ο Μίλτος έζησε και πέθανε στο Μοναστήρι και γι’ αυτό οι Σκοπιανοί τον θεωρούν ομοεθνή τους.

Βγαίνοντας απ’ την πλατεία του Μίλτου Μανάκια βάδισα στη φημισμένη κεντρική οδό της πόλης «Shirok Sokak» και μετά επισκέφτηκα τους παράπλευρους δρόμους, όπου σώζονται αρκετά νεοκλασικά διδακτήρια σχολείων και πολλές αρχοντικές οικίες του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα. Η περιδιάβασή μου στους δρόμους αυτούς με τα ενδιαφέροντα αρχοντικά κράτησε έως την 6^η απογευματινή ώρα, που συγκεντρωθήκαμε όλοι έξω απ’ το λεωφορείο μας, με το οποίο αναχωρήσαμε για την Καστοριά. Στην πανέμορφη πόλη μας φθάσαμε γύρω στην 9η βραδινή ώρα, ευχαριστημένοι για τις νέες εμπειρίες που αποκτήσαμε, και χαρούμενοι για την υπέροχη ημέρα που περάσαμε.