Εικόνες και τοιχογραφίες τής Παναγίας Δεξιοκρατούσης {τής “Δεξιάς"} στην περιοχή τής Καστοριάς.

 

    Οι ιερές εικόνες και τοιχογραφίες που παρουσιάζουν την Παναγία μας Παιδιοκρατούσα, δηλαδή να κρατάει με μητρική στοργή τον Χριστό ως τριετές Παιδίον στη σεπτή αγκαλιά της είναι πάμπολλες στον κόσμο της Χριστιανοσύνης. Οι περισσότερες απ' αυτές την εικονίζουν (την Παναγία) Αριστεροκρατούσα, δηλαδή να βαστάει τον Υιό της στην αριστερή μεριά τής αγκαλιά της. Άλλες εικόνες της, που είναι επίσης πάρα πολλές, την παριστάνουν Αγκαλοκρατούσα, ήτοι να έχει τον Χριστό στο μέσον τής αγκαλιάς της, και άλλες, πολύ λιγότερες απ' τις προαναφερόμενες, την εικονίζουν Δεξιοκρατούσα, έχοντας τον Χριστό στη δεξιά πλευρά της αγκαλιάς της.

    Η ιερότερη και πλέον γνωστή απ' τις εικόνες τής Παναγίας Δεξιοκρατούσης είναι η ονομαζόμενη Παναγία του Κύκκου, που βρίσκεται στο ομώνυμο μοναστήρι τής Κύπρου και αποτελεί την εφέστια εικόνα ολόκληρης της Μεγαλονήσου. Μία άλλη επίσης πολύ ιερή και γνωστή εικόνα τής Παναγίας Δεξιοκρατούσης είναι η φυλασσόμενη στον ομώνυμο ναό πόλης Θεσσαλονίκης, που δέχεται καθημερινώς μεγάλο πλήθος προσκυνητών.

    Εικόνες και τοιχογραφίες των τριών προαφερόμενων εικονιστικών τύπων σε αντίστοιχη αριθμητική αναλογία υπάρχουν βεβαίως και στην επαρχία της Καστοριάς. Και σ' αυτήν τη θεοφιλή επαρχία οι περισσότερες είναι της Παναγίας Αριστεροκρατούσης, ενώ ελάχιστες είναι τής Παναγίας Δεξιοκρατούσης (Δεξιάς). Εξ όσων γνωρίζει ο γράφων, τοιχογραφίες τής Παναγίας Δεξιάς έχουν από μία οι βυζαντινοί ναοί, α) της Παναγίας Ρασιώτισσας, έτ. 1411, β) του Αγίου Αλυπίου, έτους 1422 και γ) των Ταξιαρχών Μητροπόλεως, αρχών του 15ου αιώνα (βλέπε εδώ φωτογραφίες τους).

    Υπάρχει επίσης στην περιοχή τής Καστοριάς και μία {μόνο μία ;} φορητή εικόνα τής Παναγίας Δεξιοκρατούσης, χρονολογούμενη στα τέλη του 18ου – αρχές του 19ου αιώνα. Η εικόνα αυτή φυλάσσεται σε κάποιον εξοχικό ναό ενός μικρού χωριού, που βρίσκεται πλησίον τού Άργους Ορεστικού. Επειδή η εν λόγω εικόνα τής Παναγίας Δεξιάς είναι πρωτότυπη και πολύ ωραία, θα ήταν ευλογία να ποιηθεί ένα ακριβές αντίγραφό της και να αναρτηθεί στον έναν απ' τους λαμπρούς ενοριακούς ναούς τής κωμόπολης του Άργους Ορεστικού.

    Μία δεύτερη εικόνα τής Παναγίας Δεξιάς σύγχρονή μας βρίσκεται στον ενοριακό ναό του Αγίου Νεκταρίου Άργους Ορεστικού και είναι προσκυνηματική του. Αυτή η υπέροχη εικόνα αποτελεί αφιέρωμα του μακαριστού Μητροπολίτου Καστοριάς κυρού Σεραφείμ Παπακώστα και μετέχει σε κάθε λιτανεία που γίνεται πέριξ του εν λόγω ιερού ναού.

Τροπάρια της Παναγίας Δεξιάς.

Απολυτίκιον. 'Ηχος δ'. Ταχύ προκατάλαβε.

Τὸν πάντων Δεσπόζοντα, σωματωθέντα εκ σού,

βαστάζεις ως νήπιον, τη δεξιά σου χειρί, Παρθένε Πανύμνητε,

όθεν τούτο ορώντες, τη σεπτή σου εικόνι,

υμνούμέν σε Θεοτόκε και πιστώς σοι βοώμεν

Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου.

Κοντάκιον. 'Ηχος πλ.δ'. Τη υπερμάχω.

Τη Παναγία σου Εικόνι καταφεύγοντες

'Ηνπερ προσφόρως Δεξιάν καλούμεν Πάναγνε

Προσκομίζομεν τον ύμνόν σοι Θεοτόκε.

Αλλ' ως έφορος ημών και καταφύγιον

Καθοδήγει δεξιάς προς τρίβους πάντοτε

Τους βοώντάς σοι, Χαίρε Κόρη Πανύμνητε.

Μεγαλυνάριον. 'Ηχος πλ.δ'.

Χάριν ευφροσύνην τε και χαράν,

ρώσιν και υγείαν, και κινδύνων απαλλαγήν, δίδου Θεοτόκε,

ως προστασία κόσμου, τοις πόθω προσιούσι τω θείω οίκω σου.

Παρουσίαση.Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Μία έννοια τού συνεορτασμού και της συνεικόνισης των δύο Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ {+ 8 Νοεμβρίου}.

 

    Οι Αρχάγγελοι και Ταξίαρχοι των Ουρανίων και Ασωμάτων Δυνάμεων Μιχαήλ και Γαβριήλ εορτάζουν κατά μόνας, καθώς και από κοινού με όλα τα Αγγελικά Τάγματα. Ο μεν Αρχάγγελος Μιχαήλ εορτάζει την 6η Σεπτεμβρίου (: ανάμνηση θαύματός του), ο δε Αρχάγγελος Γαβριήλ την 26η Μαρτίου και την 13η Ιουλίου. Εορτάζουν επίσης αμφότεροι και μαζί με όλα τα Αγγελικά Τάγματα την 8η Νοεμβρίου.

    Ανάλογες των προαναφερόμενων εορτών των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και όλων των Αγγελικών Ταγμάτων είναι και οι εικονίσεις τους. Εικονίζονται είτε μεμονωμένοι, είτε ως δυάδα, είτε ως επικεφαλής όλων των Αγγελικών Ταγμάτων.

    Ο εξεταζόμενος συνεορτασμός των δύο Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, καθώς και η συνεικόνισή τους έχουν κατά την άποψη ειδικών Θεολόγων και εμπνευσμένων υμνογράφων τής Εκκλησίας μας σπουδαία σημασία. Δηλώνουν και παρουσιάζουν με τον τρόπο τους στους πιστούς την ποθητή και βέβαιη μελλοντική ένωση των Εκκλησιών {"...και γενήσεται μία ποίμνη εις Ποιμήν." (Ιωαν. ι', ιστ'.)}, καθώς και τον εξαφανισμό όλων των αιρέσεων. Ταυτοχρόνως υποδεικνύουν και προτρέπουν εμμέσως όλους τους Χριστιανούς και γενικότερα όλους τους ανθρώπους να είναι μονιασμένοι και αγαπημένοι μεταξύ τους, όπως ακριβώς είναι και οι εικονιζόμενοι Αρχάγγελοι και Άγγελοι.

    Ένα τροπάριο τής εορτής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ και λοιπών Ασωμάτων Δυνάμεων (+ 8 Νοεμβρίου) με περιεχόμενο σχετικό των ανωτέρω παρατιθέμενων έχει σε κείμενο και νοηματική απόδοση ως ακολούθως:

Τροπάριο

    Συνευφρανθώμεν τοις Αγγέλοις άνθρωποι, πνευματικώς εν χαρά, ο Γαβριήλ αύθις, νυν ευαγγελίζεται, Εκκλησιών την ένωσιν, και καθαίρεσιν πάσης, της εναντίας αιρέσεως, εν τη παρουσία της μνήμης αυτών.

Νοηματική απόδοση του Τροπαρίου.

    Να ευχαριστηθούμε και να χαρούμε πνευματικώς οι άνθρωποι μαζί με τους αγγέλους, διότι ο Αρχάγγελος (τού Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου) Γαβριήλ μας αναγγέλει κατά την (και με την) παρούσα συνεορτή του με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ τη χαρμόσυνη είδηση τής επικείμενης ένωσης των Εκκλησιών και την εξάλειψη κάθε κίνησης που εναντιώνεται σ΄ αυτήν (την ένωση).

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Η ιδιοτυπία τής παρουσίας τριών δεσποτικών εικόνων τής Παναγίας στο τέμπλο (18ος αιών) του Μητροπολιτικού ναού Κοιμήσεως τής Θεοτόκου Καστοριάς (έτ. 1851).

 

    Όλα τα τέμπλα ικανού μεγέθους των ναών της Ορθοδοξίας έχουν αναρτημένες στην όψη τους τις τέσσερις ανάλογές τους βασικές εικόνες οι οποίες είναι, του Χριστού και της Παναγίας που πλαισιώνουν την Ωραία Πύλη τους, του Ιωάννου Προδρόμου που βρίσκεται δίπλα στην προαναφερόμενη εικόνα του Χριστού, και του επώνυμου αγίου τού ναού που είναι τοποθετημένη δίπλα στην υπόψη εικόνα τής Παναγίας. Βάσει των ανωτέρω, όλοι οι ναοί μας έχουν οπωσδήποτε μία δεσποτική εικόνα της Παναγίας στο τέμπλο τους, εκτός απ' τους ναούς που είναι αφιερωμένοι στη Θεοτόκο, οι οποίοι εκ των πραγμάτων έχουν αριστερά τής Ωραίας Θύρας τους δύο θεομητορικές εικόνες εν σειρά.

    Υπάρχει όμως κι ένα τέμπλο που έχει επ' αυτού τρείς δεσποτικές εικόνες της Παναγίας! Πρόκειται για το ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο του Μητροπολιτικού ναού Κοιμήσεως τής Θεοτόκου Καστοριάς, το οποίο μεταφέρθηκε μαζί με τις εικόνες του σ' αυτόν, απ' τον εκεί προϋπάρχοντά του παλαιότερο ναό τής Θεοτόκου. Στις εν λόγω μεταφερθείσες εικόνες περιλαμβάνονταν πιθανότατα και οι δύο υπάρχουσες σήμερα, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, οι οποίες προστέθηκαν στην εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, που μάλλον αγιογραφήθηκε και αναρτήθηκε στο αναφερόμενο τέμπλο τότε (το έτος 1851).

Γιώργος Τ. Αλεξίου.