Η αντιστοιχία των “Χαιρετισμών στην Παναγία“ {: Ακάθιστου Ύμνου} με τους “Χαιρετισμούς στον Τίμιο Σταυρό”.

 

Εισαγωγικά

Ο περίφημος Ακάθιστος Ύμνος, που ψάλλεται κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή στους ναούς μας, είναι ένα σπουδαίο Κοντάκιο, δηλαδή ένα εκτενές λειτουργικό και μελωποιημένο ποίημα, που είναι αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο, την “Υπέρμαχον Στρατηγόν” και προστάτιδα της Κωνσταντινούπολης. Ο ταλαντούχος ποιητής του το εμπνεύστηκε και το συνέταξε κατά τον 7ο αιώνα, πιθανολογείται δε ότι ήταν - είναι ο Ρωμανός ο Μελωδός ή ο Κοσμάς ο Μελωδός.

    Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι γνωστός και με την ονομασία “Χαιρετισμοί εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον". Αποτελείται από το προοίμιόν του «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια», δηλαδή απ' το αρχικό τροπάριο, όπου εκτίθεται συνοπτικά το περιεχόμενο ολόκληρου τού Κοντακίου, και από 24 ποιητικές στροφές, τους λεγόμενους Οίκους. Τα αρχικά γράμματα των Οίκων του σχηματίζουν αλφαβητική ακροστοιχίδα απ' το Α έως το Ω, το δε εφύμνιόν τους το αποτελούν εναλλάξ οι στίχοι “Χαίρε νύμφη ανύμφευτε” και “Αλληλούια”.

Ως γνωστόν, ο Ακάθιστος Ύμνος είναι το περιφημότερο και το πλέον αγαπητό λειτουργικό και μελωποιημένο ποίημα τής Εκκλησίας μας και γι΄αυτό, κατά τη διάρκεια των αιώνων, εξαίρετοι μελωδοί συνέθεσαν ανάλογούς του και αντίστοιχούς του Ύμνους. Ένας τέτοιος αντίστοιχός του Ύμνος είναι οι “Χαιρετισμοί εις τον Τίμιο Σταυρό”.

    Η αντιστοιχία μεταξύ των αναφερόμενων δύο Ύμνων είναι: α) δομική (: αποτελούνται αμφότεροι από προίμιο και από 24 οίκους με ακροστιχίδα και εφύμνιο), β) μετρική (: τα κύρια και χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής ποιητικής μετρικής τους είναι η ισοστιχία, η ισοσυλλαβία και η ομοτονία) και γ) μελωδική. (: η μουσική επένδυσή τους είναι πανομοιότυπη, ουράνια και θελκτικότατη).

Ακολούθως, παρατίθενται ενδεικτικώς και αντιπαραβάλλονται τα προοίμια των δύο εξεταζόμενων “ομοιόμορφων” Ύμνων, καθώς και οι δύο πρώτοι Οίκοι τους, για να γίνει καλώς αντιληπτή η ευρηματική και αξιοθαύμαστη αντιστοιχία των ποιητικών στοιχείων τους.

1α) Προοίμιον των “Χαιρετισμών εις την Παναγίαν” (: Ακάθιστου Ύμνου).

Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια,

Ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια.

Αναγράφω σοι η πόλις σου, Θεοτόκε.

Αλλ' ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,

Εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον

Ίνα κράζω σοι· Χαίρε, Νύμφη Ανύμφευτε.

1β) Προοίμιον των “Χαιρετισμών εις τον Τίμιον Σταυρόν”.

Ω τρισμακάριστε Σταυρέ και πανσεβάσμιε,

σε προσκυνούμεν οι πιστοί και μεγαλύνομεν,

αγαλλόμενοι τη θεία σου ανυψώσει.

Αλλ’ ως τρόπαιον και όπλον απροσμάχητον,

περιφρούρει τε και σκέπε τη ση χάριτι,

τοις σοι κράζοντας·Χαίρε, Ξύλον μακάριον.

2α) Ο πρώτος οίκος των “Χαιρετισμών εις την Παναγίαν”

Άγγελος πρωτοστάτης, ουρανόθεν επέμφθη, ειπείν τη Θεοτόκω το Χαίρε·

και συν τη ασωμάτω φωνή, σωματούμενόν Σε θεωρών, Κύριε, εξίστατο και

ίστατο, κραυγάζων προς αυτήν τοιαύτα.

Χαίρε, δι’ ης η χαρά εκλάμψει.

Χαίρε, δι’ ης η αρά εκλείψει.

Χαίρε, του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις.

Χαίρε, των δακρύων της Εύας η λύτρωσις.

Χαίρε, ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς.

Χαίρε, βάθος δυσθεώρητον καί Αγγέλων οφθαλμοίς.

Χαίρε, ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα.

χαίρε, ότι βαστάζεις τoν βαστάζοντα πάντα.

Χαίρε, αστήρ εμφαίνων τον ήλιον.

Χαίρε, γαστήρ ενθέου σαρκώσεως.

Χαίρε, δι’ ης νεουργείται η κτίσις.

Χαίρε, δι' ής βρεφουργείται ο Κτίστης.

Χαίρε, Νύμφη Ανύμφευτε.

2β) Πρώτος οίκος των “Χαιρετισμών εις τον Τίμιον Σταυρόν”.

Άγγελοι ουρανόθεν, αοράτως κυκλούσι, Σταυρόν τον ζωηφόρον εν φόβω·

και φωτοπάροχον χάριν λαμπρώς παρεχόμενον, νυν τοις πιστοίς βλέποντες, εξίστανται, και ίστανται βοώντες προς αυτόν τοιαύτα·

Χαίρε, Σταυρέ, οικουμένης φύλαξ, χαίρε, η δόξα της Εκκλησίας.

Χαίρε, ο πηγάζων αφθόνως ιάματα, χαίρε, ο φωτίζων του κόσμου τα πέρατα.

Χαίρε, ξύλον ζωομύριστον, και θαυμάτων θησαυρέ,·χαίρε, συνθετοτρισόλβιε, και χαρίτων παροχεύ.

Χαίρε, ότι υπάρχεις υποπόδιον θείον,·χαίρε, ότι ετέθης εις προσκύνησιν πάντων.

Χαίρε, κρατήρ του νέκταρος έμπλεως, χαίρε, λαμπτήρ της άνω λαμπρότητος.

Χαίρε, δι’ ου ευλογείται η κτίσις,·χαίρε, δι’ ου προσκυνείται ο Κτίστης.

Χαίρε, Ξύλον μακάριον.

3α) Δεύτερος οίκος των “Χαιρετισμών εις την Παναγίαν”

Βλέπουσα η Αγία, εαυτήν εν αγνεία, φησί τω Γαβριήλ θαρσαλέως·

το παράδοξόν σου της φωνής, δυσπαράδεκτόν μου τη ψυχή φαίνεται.

Ασπόρου γαρ συλλήψεως την κύησιν πώς λέγεις; κράζων·

Αλληλούια.

3β) Δεύτερος οίκος των “Χαιρετισμών εις τον Τίμιον Σταυρόν”.

Βλέπουσα η Ελένη εαυτήν εν εφέσει, φησί τω Βασιλεί θαρσαλέως. Το παμπόθητόν σου της ψυχής ευχερέστατόν μου τη σπουδή φαίνεται, ζητούσα γουν το κράτιστόν σοι τρόπαιον, ως λέγεις, κράζω,

Αλληλούϊα.

{Γιώργος Τ. Αλεξίου}