Ο βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών στο Δισπηλιό Καστοριάς, που καταστράφηκε κατά την τουρκοκρατία.

 

Η Καστοριά, κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους, ήταν μία σχετικώς μεγάλη πόλη. Κατείχε καίρια γεωγραφική θέση στην Βορειοδυτική Μακεδονία και διέθετε ισχυρότατη οχύρωση. Για τους λόγους αυτούς αποτελούσε την πρωτεύουσα μιας σημαντικής σε έκταση και πληθυσμό επαρχίας του βυζαντινού κράτους¹.

Ως πρωτεύουσα εύανδρης βυζαντινής επαρχίας η Καστοριά υπήρξε Έδρα α) Πολιτικού διοικητή με τον υψηλό βαθμό του Μαγίστρου², β) Μητροπολίτου με το ιερατικό αξίωμα τού Εξάρχου πάσης Δαρδανίας και Πρωτόθρονου τής Αρχιεπισκοπής Αχρίδος^ʒ,και γ) Στρατηγού - Διοικητή αξιόμαχων στρατευμάτων της υπόψη αυτοκρατορίας.

Οι κάτοικοι τής τότε περίλαμπρης Καστοριάς ήταν άνθρωποι με υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο και με έντονη πνευματικότητα. Απόδειξη αυτών αποτελούν (και) οι πολυάριθμοι βυζαντινοί ναοί, που ήταν κτισμένοι μέσα κι έξω απ' την πόλη, απ' τους οποίους αρκετοί σώζονται μέχρι σήμερα. Οι εκτός του άστεως ναοί βρίσκονταν κτισμένοι, κατά κανόνα, στην περίμετρο της λίμνης, σε επίκαιρα σημεία της. Ένας απ' αυτούς τους ναούς, πολύ αξιόλογος, υψωνόταν πλησίον του Δισπηλιού, μπροστά απ' τους δύο χαρακτηριστικούς βράχους που στέκουν όρθιοι κι επιβλητικοί παραπλεύρως της εθνικής οδού και απέναντι απ' το ερειπωμένο πλέον ξενοδοχείο "Τσάμης". Παρακάτω, στο κείμενο που ακολουθεί, θα παρατεθούν στοιχεία για τον αναφερόμενο ναό και θα παρουσιαστούν οι λόγοι, για τους οποίους ανηγέρθηκε αυτός στην συγκεκριμένη, προκείμενη των βράχων, θέση.

1) Ο βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Δισπηλιό.

Όπως προαναφέρθηκε, οι κάτοικοι της βυζαντινής Καστοριάς είχαν κτίσει έναν αξιόλογο ναό των Ταξιαρχών απέναντι απ' την πόλη τους, στην μεσημβρινή όχθη τής λίμνης. Ο ναός αυτός, που βρισκόταν σε μικρή απόσταση έξω απ' το Δισπηλιό, εκεί που βρίσκεται τώρα η είσοδος του ξενοδοχείου "Τσάμης", καταστράφηκε κατά την χρονική περίοδο της τουρκοκρατίας. Στη θέση του υπάρχει σήμερα ένα μικρό εικονοστάσι, που τιμάται επίσης στο όνομα των δύο Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Πριν αρκετά χρόνια, ο αείμνηστος Καστοριανός Γυμνασιάρχης και συγγραφέας Παντελής Τσαμίσης ανέσκαψε τα ερείπια του εν λόγω ναού, και ακολούθως κατέγραψε τα εξής περί αυτών, στο βιβλίο του "H Καστοριά και τα μνημεία της":

«Ταξιάρχαι: Ολίγα μέτρα προ του χωρίου Δισπηλειού και κάτωθεν απόκρημνων βράχων εύρομεν λείψανα αρχαίου ναού Βυζαντινού, τετραγώνους κεράμους και μικράν τοιχογραφίαν εις τίνα μέρη, ούτινος το όνομα Ταξιάρχαι παρέμεινεν»⁴.

2) Οι λόγοι επιλογής τής συγκεκριμένης θέσης του ναού.

Στο σημείο αυτό θα παραθέσω τους λόγους, για τους οποίους, κατά τη γνώμη μου, οι Καστοριανοί του Μεσαίωνα, επέλεξαν την υπόψη βραχοπροκείμενη θέση για να κτίσουν τον παρουσιαζόμενο ναό των Ταξιαρχών. Αυτοί οι λόγοι ήταν οι εξής:

α) Η επιτακτική ανάγκη ύπαρξης υπέρμαχου προστάτη της Καστοριάς στη μεσημβρινή πλευρά της και μάλιστα στον υποτυπώδη δρόμο - μονοπάτι που τη συνέδεε με το τότε Δισπηλιό και που διερχόταν κάτω ακριβώς απ' τους υπόψη βράχους. Προστάτες της εκεί αναδείχτηκαν οι όντως απροσμάχητοι Ταξιάρχες των Ουρανίων Δυνάμεων Μιχαήλ και Γαβριήλ και γι' αυτό οικοδομήθηκε ο ναός τους στο πλέον οχυρό σημείο τής εν λόγω διάβασης, που ήταν αυτό των δύο βράχων του Δισπηλιού.

β) Η ύπαρξη μικρής σπηλιάς στην βάση των δύο κορυφοενωμένων βράχων. Είναι γνωστό, πως ήδη από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια αρκετά σπήλαια αποτελούσαν και αποτελούν για τη θρησκεία μας ιερά άντρα αφιερωμένα στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Εντός τους υπάρχουν σπηλαιώδεις ναοί καθιερωμένοι στο άγιο όνομα Του. Ένας τέτοιος σπηλαιώδεις ναός, που είναι φημισμένος και συνδέεται με θαύμα του ίδιου Ταξιάρχη, υπάρχει στο Monte Gar-gano της Απουλίας (Ιταλία).⁵

γ) Η καταπληκτική μορφική ομοιότητα που υπάρχει μεταξύ των υπόψη δύο ενωμένων βράχων του Δισπηλιού (στην πραγματικότητα είναι ένας ερρηγμένος ογκόλιθος), με τον λίθο που διατόμησε ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στις Χώνες της Μικράς Ασίας, κατά την τέλεση του παρακάτω παρουσιαζόμενου θαύματός Του⁶:

γ) Το εν Χώναις θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.⁷

Τον καιρό που ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ζούσε κι εργαζόταν ιεραποστολικά στη Μικρά Ασία, επισκέφθηκε και την πόλη των Κολοσσών (: Χώναις) για να ευαγγελίσει τους κατοίκους της. Εκεί, αφού περάτωσε μ' επιτυχία το ψυχοσωτήριο έργο Του, προείπε στους ευσεβείς Κολοσσαείς, ότι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ επρόκειτο να τελεί στην πόλη τους θαύματα. Πράγματι, μόλις ο Μαθητής της Αγάπης αναχώρησε για την Έφεσο, που ήταν το κέντρο της δράσης Του, ανάβλυσε κάτω απ' έναν μεγάλο βράχο των Κολοσσών μια ιαματική πηγή, που τα νερά της θεράπευσαν πολλούς ασθενείς. Μεταξύ αυτών των ασθενών ήταν και η κόρη ενός επίσημου ειδωλολάτρη, ο οποίος μετά τη θαυματουργική ίασή της, βαπτίστηκε κι έκτισε, απ' ευγνωμοσύνη προς τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, έναν χριστιανικό ναόν προς τιμήν Του. Ο ναός αυτός ήταν περίκεντρος, τρουλλαίος και περιέκλειε εντός του τον βράχο με την υπόψη ιαματική πηγή⁸.

Αργότερα, περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., μετέβη στον εν λόγω ναό ως προ-σμονάριος ένας δεκαετής ονόματι Άρχιππος απ' την Ιεράπολη της Φρυγίας, ο οποίος έζησε κοντά στο Αγίασμα εξήντα ολόκληρα έτη. Κατά το χρονικό διάστημα της εκεί παραμονής και υπηρεσίας του ο Άρχιππος δέχτηκε σφοδρές επιθέσεις κι επίμονους διωγμούς απ' τους ειδωλολάτρες τής περιοχής, οι οποίοι μάλιστα επιχείρησαν πολλάκις να καταστρέψουν τον ναό και το Αγίασμα. Για να το πετύχουν, προσπάθησαν αρχικά ν' αναμείξουν τα ιαματικά νερά της θαυματουργού πηγής του βράχου με τα ύδατα του πλησιόχωρού της ποταμού Χρύση. Επειδή όμως δεν κατόρθωσαν να καταστρέψουν το αγιασματικό ναό, ένωσαν δύο άλλους μικρούς ποταμούς των Κολοσσών, τον Λυκόκαρπο και τον Κούφο και κατεύθυναν τα συγκεντρωμένα νερά τους προς τον ναό για να τον αποθεμελιώσουν. Ο Άρχιππος, βλέποντας επί πολλές ημέρες τις ασεβείς ενέργειες των ειδωλολατρών νήστευε και προσευχόταν στον Αρχάγγελο να σώσει το ναό του. Και ώ του θαύματος, κατά τη διάρκεια των εν λόγω θερμών ικεσιών του, άκουσε βροντή «και κατελθών ο άγιος Αρχιστράτηγος εν τω τόπω εκείνω έστη εις κεφαλήν της στερεάς πέτρας (ήτις ευρίσκετο εντός του ναού) και λέγει προς τον δούλον του Θεού φωνή μεγάλη. Έξελθε προσμονόριε από του ευκτήριου πριν σε καταποντίσει το ύδωρ. Εξελθόντος δε του μακαρίου και θεασαμένου την αποστρόπτουσαν θέαν της δόξης αυτού, έπεσεν εις το έδαφος ωσεί νεκρός».⁹

Κατόπιν ο Άρχιππος σηκώθηκε όρθιος και στάθηκε αριστερά τού Αρχάγγελου, ο οποίος φαινόταν ως πύρινη στήλη που υψωνόταν απ' τη γη ως τον ουρανό. Μετά ταύτα, ο Άρχων Μιχαήλ «εκτείνας (όπως ο Μωϋσής) την δεξιάν αυτού, ως εν δείγματι φησίν ράβδον κατέχων, έδωκεν εις την κεφαλήν της στερεάς πέτρας και ευθέως ερράγη η πέτρα από άκρων έως άκρων και από άνωθεν έως κάτω». Εκεί, μέσα στο ράγισμα, χωνεύτηκαν τα νερά των ποταμών κι έτσι σώθηκε ο ναός και τα περικτίσματά του". Ακολούθως, ο Αρχιστράτηγος των αγγελικών Δυνάμεων ευλόγησε τον ευσεβή προσμονάριο κι έφυγε στους Ουρανούς.

Το προπαρουσιαζόμενο μεγάλο θαύμα επιγράφεται και απεικονίζεται στους ναούς μας ως εξής, σύμφωνα με τον Διονύσιο τον εκ Φούρνα (18ος αι.):

Ο Μιχαήλ λυτρούμενος τον ναόν του εν Χώναις εκ του καταποντισμού.

Ναός και μέσον ο όσιος Άρχιππος, γέρων οξυγένης προσευχόμενος, και ο Μιχαήλ έμπροσθεν ιστάμενος κρούει με κοντάρι εις τα θεμέλια του ναού, σχίζοντας μίαν πέτραν' και από πάνω από τα βουνά έρχονται δύο ποταμοί και σμίγοντες έμπροσθεν της εκκλησίας χωνεύουν εις το σχίσμα της πέτρας, και επάνω εις τα βουνά με τζαπία και σκαλιστήρια άνθρωποι παστρεύοντες τον δρόμον των ποταμών».

Αντί Επιλόγου.

Οι Ταξιάρχες των Αγγελικών Δυνάμεων Μιχαήλ και Γαβριήλ ήταν κατά τη βυζαντινή εποχή κι εξακολουθούν να είναι έως σήμερα, προστάτες της Καστοριάς και των περιχώρων της. Στο άγιο όνομα τους οι πρόγονοι μας είχαν οικοδομήσει τρεις τουλάχιστον λαμπρούς ναούς εντός της πόλης μας¹⁴, κι έναν εκτός αυτής, τον εξεταζόμενο ναό του Δισπηλιού. Απ' τους εν Άστει ναούς των Ταξιαρχών σώζονται έως τις ημέρες μας οι τρεις. Αντιθέτως, ο εδώ παρουσιαζόμενος ναός του Δισπηλιού δυστυχώς καταστράφηκε κατά το παρελθόν και στη θέση του υπάρχει τώρα μόνον ένα μικρό εικονοστάσι - προσκυνητάρι. Ευχής έργον κι ευλογία για όλους μας θα είναι να ξανακτιστεί από κάποιον ευσεβή Καστοριανό ή Δισπηλιώτη ο ναός των Ταξιαρχών Δισπηλιού πλησίον των υπόψη δύο μεγάλων βράχων, για να συνεχίσει και πάλι να προσφέρει τις ανεκτίμητες υπηρεσίες του, στους Χριστιανούς της Καστοριάς¹⁵ και γενικότερα της Ελλάδος.

Σημειώσεις.

1) Βλ. Κ.Λιόντη, Καστοριά: Η βυζαντινή και μεταβυζαντινή πόλη, ένθετο "Επτά ημέρες", εφημ. "Καθημερινή", φύλλ. 3 – 12 - 1995, σελ. 4.

2) Βλ. Μ.Χατζηδάκη - Στ. Πελεκανίδη "Καστοριά", εκδ, "Μέλισσα", Αθήνα 1984, σελ. 50, 52.

3) Π. Τσαμίση, Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι 1949, σελ. 64 - 65.

4) Π. Τσαμίση, ό.π. σελ. 163.

5) Βλ. Αρχιμ. Σ. Κουκιάρη, Τα θαύματα-εμφανίσεις των Αγγέλων και Αρχαγγέλων στην βυζαντινή τέχνη των Βαλκανίων, εκδ. "Δωδώνη", Αθήνα 1989, σελ. 24, 41.

6) Αρχ. Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 163-167.

7) Η ανάμνηση του θαύματος εορτάζεται απ' την Εκκλησία μας την 6η Σεπτεμβρίου εκάστου έτους. Βλ. Αρχ. Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 40-41, 167.

8) Βλ. Αρχ, Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 165.

9) Αρχ. Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 40.

10) Αρχ. Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 41.

11) Ένεκα της υπόψη χώσεως των υδάτων οι Κολοσσές μετονομάστηκαν σε Χώνες (μετά το 692 και πριν το 787). Το έτος 1070 ο ναός και το προσκύνημα τους καταστράφηκαν απ' τους Σελτζοϋκους Τούρκους. Βλ. Αρχ. Σ. Κουκιάρη, ό.π., σελ. 163.

12) Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης, εκδ. Α. Παπαδοπούλου - Κεραμέως. Πετρούπολη Ρωσσίας 1909, σελ. 175.

13) Μνημειώδης παράσταση του εν Χώναις θαύματος υπήρχε (σήμερα δεν σώζεται) στο Βυζαντινό ναό των Αγίων Αναργύρων Καστοριάς. Βλ. Μ. Χατζηδάκη-Στ. Πελεκανίδη "Καστοριά", ό.π., Πίνακα αποτύπωσης θέσεων εικόνων, αριθ. 114, σελ. 25.

14) α) Οι Ταξιάρχες της Μητρόπολης (κοιμητηριακός ναός των Αρχόντων), β) Οι Ταξιάρχες του Γυμνασίου (προστάτες της Ακρόπολης), γ) Οι Ταξιάρχες της Μεγάλης Πόρτας (φύλακες όλου του κάστρου).

15) Στην Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς υπάγονται δύο αρχαία Μοναστήρια αφιερωμένα στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες. Είναι του Αετού και της Τσούκας Νεστορίου.

Η πρωτότυπη τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, έτους 1821, σε ναό του Σισανίου Κοζάνης.

                                                                                                             Γράφει ο Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Το χωριό Σισάνι της επαρχίας Βοΐου Νομού Κοζάνης υπήρξε κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους ένα σημαντικό αστικό κέντρο της Άνω Μακεδονίας και η πρώτη έδρα τής τωρινής Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης. Από τους χρόνους εκείνους σώζονται σήμερα πλησίον τού οικισμού του τα ερείπια ενός ευμεγέθους Επισκοπικού ναού τού 11ου αιώνος, που ευλόγως προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό όλων των επισκεπτών και θεατών τους. Τα ερείπια αυτά βρίσκονται δίπλα στη μεταβυζαντινή μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, της οποίας το καθολικό (: ο κύριος ναός) πανηγυρίζει την 23η Αυγούστου (Απόδοσις Κοιμήσεως υπεραγίας Θεοτόκου).

Το αναφερόμενο καθολικό της μονής Σισανίου έχει εντός του ένα υπέροχο ζωγραφισμένο τέμπλο των αρχών του 19ου αιώνα και αρκετές φορητές εικόνες τής ίδιας εποχής. Έχει επίσης και πολύ αξιόλογες τοιχογραφίες του έτους 1821, που είναι έργα του σπουδαίου Ερατυραίου αγιογράφου Γεωργίου Εμμανουήλ. Στις εν λόγω τοιχογραφίες περιλαμβάνεται και μία τού Αρχαγγέλου Γαβριήλ, η οποία είναι πρωτότυπη και σπανιοσυναντόμενη. Σ΄ αυτήν την τοιχογραφία ο Άρχων Γαβριήλ παρουσιάζεται φωτοστεφανωμένος, πτερωτός και πολυτελώς ενδεδυμένος. Στο δεξί του χέρι βαστάει ένα ανοιχτό ειλητάριο με την επιγραφή “Υμνούμεν Δέσποινα και τον εκ σου τεχθέντα”, ενώ στο (με το) αριστερό κρατάει υψωμένο ένα άγιο Ποτήριο! Σημειωτέον, ότι ο άρχων Γαβριήλ εικονίζεται, κατά κανόνα, κρατώντας στο δεξί του χέρι ηγεμονικό σκήπτρο ή ανθισμένο κλαράκι κρίνου, κι έχοντας στην αριστερή του παλάμη σφαίρα ή δίσκο με τη απεικόνιση του Χριστού.

Το τελευταίο απ' τα προαναφερόμενα εικονογραφικά στοιχεία τής εξεταζόμενης τοιχογραφίας τού Αρχαγγέλου Γαβριήλ, δηλαδή η απεικόνιση του Αγίου Ποτηρίου τής Θείας Μετάληψης στο αριστερό χέρι του Αρχαγγέλου, είναι οπωσδήποτε πολύ σπάνιο και δυσεξήγητο (το στοιχείο). Ο γράφων Γιώργος Αλεξίου δεν έχει υπόψιν του άλλη εικόνα του Αρχαγγέλου Γαβριήλ με Άγιο Ποτήριο στο χέρι του και ούτε γνωρίζει τον σχετικό συμβολισμό και τη μυστική σημασία του, που σίγουρα υπάρχουν.

Παρατήρηση.

Η σύναξη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ εορτάζεται την 26 Μαρτίου, δηλαδή την επομένη του Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου, τον οποίον (Ευαγγελισμό) αυτός ο Αρχάγγελος γνωστοποίησε στην Παναγία μας. Σημειώνεται, ότι δεν εορτάζεται μνήμη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, διότι δεν απέθανε, εορτάζεται δε αντ' αυτής η Σύναξη των πιστών στους ναούς προς τιμήν του.

Απολυτίκιο Αρχαγγέλου Γαβριήλ.

Ήχος δ’. Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ.

Φερωνυμία καταλλήλω εμπρέπων,

καθυπουργείς εν τη του Λόγου σαρκώσει,

ως στρατηγοί των Ασωμάτων τάξεων

όθεν ευηγγέλισαι, τη Παρθένω Μαρία,

χαίρε προσφωνών αυτή, τον Θεόν γαρ συλλήψη,

ον εκδυσώπει σώζεσθαι ημάς,

τους σε υμνούντας, Γαβριήλ Αρχάγγελε.

Η συσκότιση του ήλιου και της σελήνης κατά την ημέρα τής Σταύρωσης του Χριστού και μία συμβολική έκφρασή της.

 

Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, περιγράφοντας το φρικτό γεγονός τής Σταύρωσης τού Χριστού μας από τους άνομους Εβραίους κατά τη Μεγάλη Παρασκευή, αναφέρει τα εξής:

“Και ότε απήλθον επί τον τόπον τον καλούμενον Κρανίον, εκεί εσταύρωσαν αυτὸν και τους κακούργους ον μεν εκ δεξιών ον δε εξ αριστερών...

Ην δε ωσεί ώρα έκτη και σκότος εγένετο εφ᾿ όλην την γην έως ώρας ενάτης, του ηλίου εκλείποντος,

και εσχίσθη το καταπέτασμα του ναού μέσον·

και φωνήσας φωνή μεγάλη ο Ιησούς είπε· πάτερ, εις χείράς σου παρατίθεμαι το πνεύμά μου· και ταύτα ειπών εξέπνευσεν (κγ' 33, 44-46).

{: Και όταν έφθασαν εις τόπον, που ελέγετο Κρανίον, εκεί εσταύρωσαν αυτόν και τους δύο κακούργους, ένα εις τα δεξιά και ένα εις τα αριστερά....

Ήτο δε ώρα εξ περίπου από την ανατολήν του ηλίου, δηλαδή μεσημέρι, και απλώθηκε σκότος εις όλην την γην έως τας τρεις το απόγευμα, διότι είχε χαθή ο ήλιος από τον ουρανόν.

Και εσχίσθη στο μέσον το πολύτιμον παραπέτασμα του ναού.

Και εφώναξε με φωνήν μεγάλην ο Ιησούς και είπε· “πάτερ, εις τας χείρας σου παραδίδω το πνεύμα μου”. Και αφού είπε τους λόγους αυτούς, εξέπνευσε}.

Η προαναφερόμενη έκλειψη του ήλιου και το επακόλουθό της σκοτάδι που κάλυψε όλη τη γη από τη δωδεκάτη μεσημβρινή ώρα κι έως την τρίτη απογευματινή, ήταν, σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά μας κείμενα, και μία συμβολική προεικόνιση τής μετέπειτα μελανόχρωμης αμφίεσης των Ιερωμένων και των Μοναχών μας. Ένα σχετικό εγκώμιο (τροπάριο) του Επιταφίου Θρήνου, που ψάλεται στους ναούς μας κατά τη Μεγάλη Παρασκευή έχει ως εξής:

“Ήλιος ομού, και σελήνη σκοτισθέντες Σώτερ, δούλους ευνοούντας εικόνιζον, οί μελαίνας αμφιέννυνται στολάς”.

Δηλαδή, ο ήλιος μαζί με τη σελήνη, Σωτήρα μας, όταν έχασαν το φως τους προεικόνιζαν τους καλούς δούλους, ήτοι τους ιερείς και μοναχούς μας, οι οποίοι φέρουν μαύρες στολές για να εκφράσουν συμβολικά το πένθος τους για το θάνατο του Κυρίου τους.

Κλείνοντας το παρόν σύντομο άρθρο αναφέρουμε ανακεφαλαιωτικά, ότι το μέλαν χρώμα τής αμφίεσης των Ιερωμένων και των Μοναχών μας (: το μαύρο χρώμα των ράσων τους και των λειτουργικών αμφίων τής Μεγάλης Εβδομάδας) παραπέμπει στη συσκότιση τού ηλίου και τής σελήνης που έγινε κατά την ημέρα τής Σταύρωσης του Κυρίου, εκφράζει δε (αυτό το χρώμα) συμβολικά το πένθος τους για τον θάνατό Του, τον οποίον θάνατο υπενθυμίζει διαρκώς στους ίδιους που το φέρουν, καθώς και στους χριστιανούς που το βλέπουν στην αμφίεση αυτών.

Κανών Σταυρώσιμος Ιωσήφ Υμνογράφου (840 – 883).

Ωδή ε΄. Τροπάριον.

Ιδών σε ο ήλιος, επί σταυρού υψούμενον,

Δέσποτα συνέστειλεν ακτίνας, φαίνειν μη σθένων,

σου Σώτερ δύναντος και φωταγωγούντος τους νυκτί,

της πλάνης καθεύδοντας, προσκυνούντας το κράτος σου.

Ωδή στ΄. Τροπάριον.

Ηλίου σέλας εκρύπτετο, ναού δε η φαιδρότης ερρήγνυτο,

γη κατεσείετο, πέτραι συν φόβω εσχίζοντο,

επί Σταυρού τον Κτίστην οράν μη σθένουσαι.

Το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Φανερωμένης στη Νεάπολη Κοζάνης (+ 8 Σεπτεμβρίου).

 

Η Νεάπολη της επαρχίας Βοΐου Νομού Κοζάνης είναι μία δυναμική κωμόπολη 2,5 χιλιάδων κατοίκων, περίπου. Οι κάτοικοί της αυτοί, γηγενείς και πρόσφυγες, διακρίνονται για τα έντονα πατριωτικά τους αισθήματα και τη μεγάλη ευσέβειά τους προς τον Θεό.

Εντός και πέριξ της Νεαπόλεως υπάρχουν αρκετοί ιεροί ναοί, δηλωτικοί τής βαθιάς χριστιανικής πίστης τους. Οι σημαντικότεροι εξ αυτών των ναών είναι δύο, ο ενοριακός του Αγίου Γεωργίου και ο ναός της Αγίας Τριάδος (έτ. 1906). Υπάρχει επίσης στη Νεάπολη το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Φανερωμένης, που βρίσκεται σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου έξω απ' τον οικισμό της. Το Προσκύνημα αυτό δημιουργήθηκε μετά από τη θαυματουργική εμφάνιση τής Παναγίας μας στο μέρος εκείνο και τη φανέρωση σχετικής επιθυμίας της. Το ιστορικό τής δημιουργίας τού εν λόγω προσκυνήματος έχει ως ακολούθως.

Κάποια ημέρα της 10ετίας του 1960, η Παναγία μας εμφανίστηκε - φανερώθηκε σε έναν νεαρό κάτοικο τής Νεαπόλεως, την ώρα που αυτός βρισκόταν σε ένα εξωαστικό εικονοστάσι, όπου υπήρχε και μία αγιασματική πηγή. Η Θεοτόκος ζήτησε τότε από τον ευσεβή Νεαπολίτη να ανακοινώσει στους συμπολίτες του την επιθυμία της να κτίσουν στο μέρος εκείνο επ' ονόματί της έναν ιερό ναό. Και όντως αυτό έγινε. Οι ευσεβείς Νεαπολίτες έκτισαν αμέσως επιτόπου έναν μικρό ναό τής Παναγίας Φανερωμένης και δίπλα του προσκόλλησαν ένα μικρό κελί.

Τα αναφερόμενα γεγονότα τής θαυματουργικής εμφάνισης τής Παναγίας και της ανέγερσης τού μικρού ναού της στη Νεάπολη, έγιναν αμέσως γνωστά στους χριστιανούς τής γύρω περιοχής, οι οποίοι έτρεξαν εκεί πολλάκις και κατά εκατοντάδες για να προσκυνήσουν την ιερή εικόνα της Θεομήτορος. Όλοι αυτοί οι πιστοί είδαν να γίνονται τότε μπροστά στα μάτια τους, με τη χάρη της Παναγίας, πολλά καταπληκτικά θαύματα, κυρίως ιάσεις ασθενών. Τα εν λόγω θαύματα της Παναγίας κοινοποποιήθηκαν σε όλους τους Δυτικομακεδόνες και γι αυτό συνέρρεαν εκεί κατά τα επόμενα έτη πολλοί προσκυνητές. Αυτή η αθρόα προσέλευση των χριστιανών στον υπόψη ναΐσκο τής Παναγίας Φανερωμένης παρακίνησε και ώθησε τους κατοίκους της Νεαπόλεως να κτίσουν δίπλα του έναν νέο ωραιότατο ναό αφιερωμένον στο Γεννέσιο της Θεοτόκου (+ 8 Σεπτεμβρίου). Ο ναός αυτός εγκαινιάστηκε κατά την πανηγυρική του ημέρα 8η Σεπτεμβρίου του έτους 1975, και δέχεται έκτοτε, καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, πολλούς προσκυνητές.

Μερικές χαρακτηριστικές φωτογραφίες τού εξεταζόμενου Ιερού Προσκυνήματος, που ελήφθησαν την Τρίτη 2 Μαρτίου 2021 απ΄ τον δάσκαλο Γιώργο Αλεξίου, παρουσιάζονται εδώ.

Απολυτίκια της Θεοτόκου.

1) Παναγίας Φανερωμένης. Ήχος δ΄. Ταχύ προκατάλαβε.

Πιστοί πάντες, άσωμεν ύµνον επάξιον νυν,

αγνή τη θεόπαιδι και Θεοµήτορι, έν πόθω κραυγάζοντες,

Χαίρε, ω Θεοτόκε, η αντίληψις πάντων,

χαίρε, γης η εκδούσα σου µορφήν την αγίαν,

ιατρεύουσαν πάντας τους αυτή, πίστει προστρέχοντας.

2) Γεννεσίου της Θεοτόκου (+ 8 Σεπτεμβρίου). Ήχος δ΄.

Η γέννησίς σου, Θεοτόκε, χαράν εμήνυσε πάση τη οικουμένη

εκ σου γαρ ανέτειλεν ο ήλιος της δικαιοσύνης, Χριστός ο Θεός ημών,

και λύσας την κατάραν έδωκε την ευλογίαν και καταργήσας τον θάνατο

εδωρήσατο ημίν ζωήν αιώνιον.