Η άριστη φιλόλογος και γλωσσολόγος κ. Ελένη Παπαδάμου μελέτησε επισταμένως πριν από λίγα χρόνια τα βόρεια ελληνικά ιδιώματα (ΒΙ) που ομιλούνται σε 21 χωριά της περιοχής Καστοριάς. Ακολούθως, κατά το έτος 2018, υπέβαλε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μία πολύ αξιόλογη διδακτορική διατριβή, με τον τίτλο «Το μορφολογικό σύστημα των βορείων ιδιωμάτων Καστοριάς (στο φως των σχέσεων διαλεκτολογίας και βαλκανικής γλωσσολογίας)». Η εν λόγω διατριβή ψηφιοποιήθηκε και αναρτήθηκε προσφάτως στο Διαδίκτυο, απ' όπου μπορούν πλέον να την κατεβάσουν σε αρχείο pdf και να την μελετήσουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι πολίτες. Μερικά Χαρακτηριστικά αποσπάσματα απ΄ το κείμενο τής αναφερόμενης διατριβής παρουσιάζονται εδώ χάριν των αναγνωστών τού παρόντος Ιστολογίου (Γιώργος Τ. Αλεξίου).
Τα ελληνικά ιδιώματα της Καστοριάς ανήκουν κυρίως στα λεγόμενα βόρεια ιδιώματα (BI). Τα ΒΙ μιλιούνται στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας, στη βόρεια Εύβοια, στις Σποράδες και στα νησιά του Βορείου Αιγαίου (Λέσβος, Σάμος, Λήμνος, Ίμβρος, Τένεδος, Σαμοθράκη, Θάσος) (Παπαδόπουλος 1926, Ανδριώτης 1943-44). Ως διαχωριστική γραμμή που τα χωρίζει από τα νότια ιδιώματα ορίστηκε από τον Χατζιδάκι (Hadzidakis 1892) ο 38ος παράλληλος. Είναι χρήσιμο να επισημάνουμε από την αρχή τη διάκριση ανάμεσα στα βόρεια ιδιώματα και στα ιδιώματα του βόρειου ελλαδικού χώρου ή στα ιδιώματα βόρειου τύπου. Ο όρος ιδιώματα του βόρειου ελλαδικού χώρου είναι καθαρά γεωγραφικός και αναφέρεται στο σύνολο των ιδιωμάτων που μιλιούνται στο χώρο αυτό. Ο όρος βόρεια ιδιώματα είναι γεωτυπολογικός και αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο τύπο ιδιωμάτων που γεωγραφικά χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι μιλιούνται στο βορειοελλαδικό χώρο και γλωσσολογικά/τυπολογικά από το ότι εμφανίζουν ως βασικά χαρακτηριστικά τη στένωση των άτονων φωνηέντων μεσαίου ανοίγματος /e/ και /ο/ σε /i/ και /u/ αντίστοιχα { π. χ. νερό → νιρό.// τόπος →τόπους} και την αποβολή των άτονων κλειστών /i/ και /u/ {π.χ. Φεγγάρι → φιγγάρ' // πουλώ → πλω }. Τέλος, ο όρος ιδιώματα βόρειου τύπου αναφέρεται σε ιδιώματα που, ενώ παρουσιάζουν τα βασικά τυπολογικά χαρακτηριστικά των βορείων ιδιωμάτων, είναι δηλαδή ιδιώματα βόρειου φωνηεντισμού, γεωγραφικά απαντούν σε άλλες διαλεκτολογικές ομάδες που δε γειτνιάζουν άμεσα με τις περιοχές στις οποίες μιλιούνται τα βόρεια ιδιώματα (Β. Τήνος, Β. Άνδρος κτλ.) (βλ. Εισαγωγή).
Ορισμένα βόρεια ιδιώματα παρουσιάζουν μόνο ένα από τα δύο τυπικά γνωρίσματα των βορείων ιδιωμάτων και συγκεκριμένα ή μόνο τη στένωση των άτονων φωνηέντων μεσαίου ανοίγματος /e/ και /ο/ σε /i/ και /u/ (ημιβόρεια στενωτικού τύπου, όπως η Καστοριά και η Νάουσα ) ή μόνο την αποβολή των άτονων κλειστών /i/ και /u/ (ημιβόρεια αποβλητικού τύπου, όπως μέρος της Πρέβεζας, της Κόνιτσας κ.ά.) (Ανδριώτης 1943-44, Κοντοσόπουλος 2001, Eισαγωγή). Στο νομό Καστοριάς τα εντόπια ελληνικά ιδιώματα, δηλαδή τα ελληνικά μη προσφυγικά ιδιώματα, χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η πρώτη, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των ελληνικών ιδιωμάτων του νομού με εξαίρεση το ιδίωμα της πόλης της Καστοριάς, ανήκει στα βόρεια ιδιώματα, και η δεύτερη, η οποία περιλαμβάνει το ιδίωμα της πόλης της Καστοριάς, ανήκει στα ημιβόρεια στενωτικού τύπου ιδιώματα» (σελ. 23-24).
Σημειώσεις (ελήφθησαν από το διαδίκτυο).
1) Η πιο γνωστή πρόταση για τη διαίρεση των νεοελληνικών διαλέκτων είναι αυτή του Χατζηδάκι (Hadzidakis 1892) που τα χωρίζει σε δυο βασικές ομάδες: τα βόρεια και νότια ιδιώματα. Ως ταξινομικό κριτήριο χρησιμοποιεί τη συμπεριφορά των άτονων φωνηέντων /i/ και /u/, /e/ και /o/. Τα φωνήεντα αυτά μένουν αμετάβλητα στα νότια ιδιώματα, ενώ στα βόρεια τα κλειστά /i/ και /u/ αποβάλλονται και τα μεσαίου ανοίγματος /e/ και /o/ τρέπονται στα αντίστοιχα κλειστά /i/ και /u/.
Για τα ιδιώματα της Καστοριάς ο Τριανταφυλλίδης (1981, 249) σημειώνει: «Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα καστοριανά, που μιλιούνται στη βορειοδυτική άκρη της ελληνόγλωσσης περιοχής, σύμβολο του ελληνισμού, που βαστάχτηκε μέσα σε τόσες ιστορικές περιπέτειες ανάμεσα σε τέσσερες γειτονικές γλώσσες».
Αναζήτησε τη θεματική μελέτη στη Δ/νση:
C:\Users\pc\Downloads\62636234.pdf
Βλέπε για τα γλωσσικά ιδιώματα:
α) του Γέρμα: http://germaskastorias.blogspot.com/2012/08/1890-1970.html
β) του Βογατσικού: http://fos-kastoria.blogspot.com/2019/11/2019.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου