Φως της Καστοριάς: Παναγία, “Η Οδηγήτρια των Οδηγών” (!). Η μοναδική εικόνα της (16ος αιών;) στην Καστοριά.

Η μοναδική εικόνα της "Παναγίας
Οδηγήτριας των Οδηγών".

Η ιερή απεικόνιση της Παναγίας μας κατά τον εικονιστικό τύπο της Οδηγήτριας είναι απ΄ τις πλέον σεβαστές και αγαπητές στους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Εκ του λόγου τούτου, υπάρχουν πολλές φορητές εικόνες και τοιχογραφίες τής Θεοτόκου με την επωνυμία “Η Οδηγήτρια” στους ιερούς ναούς της πατρίδας μας και τιμώνται δεόντως.

Η πρωτότυπη και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας αγιογραφήθηκε, σύμφωνα με την ιερή παράδοση της Εκκλησίας μας, στα Ιεροσόλυμα απ' τον Ευαγγελιστή Λουκά και απ' εκεί εστάλη περί το έτος 400, απ' την αυτοκράτειρα Ευδοκία, στην “Ιερά μονή των Οδηγών” τής Κωνσταντινούπολης, Στην εν λόγω εικόνα, που αποτελούσε για πολλούς αιώνες το παλλάδιο της Βασιλεύουσας, παρουσιαζόταν η Θεοτόκος σε προτομή, να κρατάει τον μικρό Χριστό στην αριστερή της αγκαλιά και να Τον υποδείχνει με τη δεξιά της παλάμη στους πιστούς.

Αναφορικά με την προέλευση και σημασία της επωνυμίας “Η Οδηγήτρια”, που συνοδεύει και ορίζει τις θεομητορικές εικόνες τού υπόψη εικονιστικού τύπου, οι γνώμες των ειδικών θεολόγων και βυζαντινολόγων διίστανται. Αρκετοί θεωρούν, ότι ο εν λόγω επωνυμικός όρος δηλώνει την παραμονή επί πολλούς αιώνες και τιμητική προσκύνηση της πρωτότυπης θεομητορικής εικόνας στη Μονή των Οδηγών της Πόλης, ενώ άλλοι υποστηρίζουν, ότι αποδίδει αυτός (ο επωνυμικός όρος) λεκτικά κι εκφράζει λίαν επιτυχώς το πνευματικό περιεχόμενο τής εικαστικής της παράστασης. Πιο συγκεκριμένα, οι υπέρμαχοι της δεύτερης άποψης πιστεύουν, ότι η εικονιζόμενη Παναγία Οδηγήτρια απλώνει (έχει απλωμένο) το δεξί της χέρι προς τον Υιόν της και οδηγεί και κατευθύνει μ' αυτόν τον τρόπο τους πιστούς προς Αυτόν, είναι δηλαδή η Θεοτόκος η πνευματική Οδηγός, η Οδηγήτρια όλων των Χριστιανών προς τον Σωτήρα τους.

Η επιγραφή "Η Οδηγήτρια των Οδηγών" (!)
στην εξεταζόμενη εικόνα της Παναγίας.

Ως προαναφέρθηκε, ιερές εικόνες και τοιχογραφίες της Παναγίας Οδηγήτριας, διαφόρων τύπων και παραλλαγών τής πρωτότυπης, υπάρχουν και τιμώνται σε πάμπολλους ναούς, και οικίες, των Ορθόδοξων Χριστιανών. Μία όμως εξ αυτών, η οποία φυλάσσεται στο καταπληκτικό Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς, ξεχωρίζει των λοιπών απ' την επωνυμική επιγραφή που τη συνοδεύει και την ορίζει. Η εν λόγω εικόνα φέρει την πρωτόφαντη κι αινιγματική επιγραφή (Μήτηρ Θεού) “Η Οδηγήτρια των Οδηγών” (!), και όχι τη συνήθη μονολεκτική επωνυμία “Η Οδηγήτρια” που έχουν αναγραμμένη οι πλείστες των άλλων.

Ο σκοπός της αναγραφής και η σημασία τής εν λόγω επωνυμίας “Η Οδηγήτρια των Οδηγών” είναι δυσεξήγητη. Για το ακριβές νόημα και τη θεολογική ερμηνεία της μόνον υποθέσεις μπορούν να διατυπωθούν. Κατά την άποψη πάντως ορισμένων ερευνητών, την οποία ασπάζεται και ο γράφων Γιώργος Τ. Αλεξίου, η επιγραφή των δύο λέξεων δηλώνει εμμέσως, ότι υπήρχαν αρχικώς ευάριθμες (;) εικόνες της Παναγίας Οδηγήτριας και ότι μία απ΄αυτές ήταν και η πρωτότυπη εικόνα της Μονής των Οδηγών, της οποίας αντίγραφο είναι και η ίδια, δηλαδή η εδώ εξεταζόμενη εικόνα της Θεοτόκου παιδιοκρατούσης.