Φως της Καστοριάς: Οι ομόχωροι ιεροί ναοί του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου († 13 Νοεμβρίου) και του Αγίου Νικάνορος († 7 Αυγούστου), στο Βογατσικό Καστοριάς.

Οι άγιοι Χρυσόστομος και Νικάνορας.
Πρωτότυπη και σπάνια εικόνα τους,
των αρχών του 20ου αιώνα, ευρισκόμενη
στο ναό Αγίου Νικάνορος Βογατσικού.

Το Βογατσικό Καστοριάς υπαγόταν εκκλησιαστικά κατά την τουρκοκρατία, όπως και σήμερα, στην Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης και ήταν το δεύτερο σε πληθυσμό, μετά τη Σιάτιστα, αστικό κέντρο της επαρχίας της. Σύμφωνα με τις ιστορικές και λοιπές πηγές, το εν λόγω αρχοντοχώρι υπήρξε κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκικής δουλείας πνευματικός φάρος, οχυρό πίστης κι εθνική έπαλξη του Δυτικομακεδονικού Ελληνισμού. Πολλοί γόνοι του διέπρεψαν τότε στα γράμματα, στο εμπόριο, στις τέχνες και αρκετοί διακρίθηκαν στον πολιτικό, διπλωματικό και πολεμικό στίβο της υπόδουλης πατρίδας μας, κι αργότερα και του ελεύθερου τμήματός της. Μεταξύ όλων αυτών ξεχωρίζουν αρκετά μέλη των μεγάλων οικογενειών Ρουσόπουλου (Αθανάσιος, Όθων, Ρούσος) και Δραγούμη (Στέφανος, Ίων, Φίλιππος).

Όπως προαναφέρθηκε, το Βογατσικό στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς υπήρξε ακατάβλητο οχυρό της χριστιανικής μας θρησκείας. Οι τότε κάτοικοί του διακρίνονταν για τη μεγάλη πίστη τους προς τον Τριαδικό Θεό, την αγάπη τους για την Ορθόδοξη Εκκλησία και την προσήλωση τους στον Οικουμενικό Θρόνο. Ενδεικτικό όλων αυτών των αρετών τους αποτελούν οι 11 ιεροί ναοί που είχαν κτίσει μέσα κι έξω απ’ τον οικισμό του χωριού τους. Οι δύο απ’ αυτούς τους ναούς, που ήταν αφιερωμένοι, στον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και στους Αγίους Αποστόλους, αντίστοιχα, ήταν οι ενοριακοί του Βογατσικού.

Ο νεόδμητος και περικαλλής ναός του Αγίου
Ιωάννου Χρυσοστόμου στο Βογατσικό.

Απ’ τους αναφερόμενους ενοριακούς ναούς, ο αρχαιότερος και λαμπρότερος ήταν ο πρώτος, του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, που είχε οικοδομηθεί περί το έτος 1760. Ο εν λόγω ναός ήταν στολισμένος με τοιχογραφίες, με λαμπρό τέμπλο και με αξιόλογες φορητές εικόνες, διέθετε δε πολύτιμα ιερά σκεύη και αντικείμενα. Αυτός ο αξιόλογος ναός του Άι-Χρυσόστομου πυρπολήθηκε απ’ τους Βααλάδες (ελληνόφωνους μουσουλμάνους) της Ανασελίτσας, στις 2 Νοεμβρίου του 1912, κατά την τότε γινόμενη φοβερή καταστροφή του Βογατσικού.

Οι φιλόχριστοι Βογατσιώτες, αμέσως μετά την πυρπόληση τού υπόψη ενοριακού τους ναού έδωσαν υπόσχεση στο Θεό, στον πολιούχο τους άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο και στον εαυτό τους να ξανακτίσουν στο μέλλον το ναό του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου. Και όντως, μετά έναν αιώνα, το έτος 2012 άρχισαν την εκ βάθρων ανοικοδόμησή του, την οποίαν ολοκλήρωσαν στις αρχές του 2017 και την Κυριακή 22 Ιουλίου του ίδιου έτους τέλεσαν τον καθαγιασμό της Αγίας Τραπέζης του και τον εγκαινιασμό του.

Εικόνα των Τριών Ιεραρχών
στο Βογατσικό. Στο μέσον ο άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Δίπλα ακριβώς στον εξεταζόμενο ναό του Αγίου Χρυσοστόμου Βογατσικού βρίσκεται ένας πετρόκτιστος ναός ρυθμού Βασιλικής, που είναι αφιερωμένος στον Αϊ-Νικάνορα. Ο ναός αυτός κτίστηκε περί το έτος 1914 (;) δίπλα ακριβώς στην τότε ερειπωμένη μεγαλοπρεπή εκκλησία του Ιερού Χρυσοστόμου (έτ. 1760). Στον εν λόγω ναό φυλάσσεται μία βαρύτιμη φιλντισένια οστεοθήκη, εντός της οποίας υπήρχαν μέχρι πριν λίγα χρόνια τεμάχια των τιμίων οστών του οσίου Νικάνορα. Αυτά τα ιερά οστά, σύμφωνα με μαρτυρίες γερόντων του Βογατσικού, είχαν μεταφερθεί εκεί γύρω στο έτος 1910 απ’ τη μονή του Αγίου Νικάνορος Ζάβοδρας, για ν’ αποδιωχθεί απ’ το χωριό τους μια φοβερή νόσος που θανάτωνε τα μικρά παιδιά του χωριού. Πράγματι, όπως ήταν φυσικό κι επόμενο, αμέσως μετά την άφιξη στο Βογατσικό των τιμίων λειψάνων του οσίου Νικάνορα, η υπόψη νόσος απομακρύνθηκε τάχιστα απ’ τον οικισμό κι έτσι σώθηκαν τα νήπια και τα παιδιά του.

Οι Βογατσιώτες, για τη σωτηρία τους αυτή κι απ’ ευγνωμοσύνη προς τον ευεργέτη τους όσιο Νικάνορα, έκτισαν τον περιγραφόμενο ναό του και τοποθέτησαν εκεί την αναφερόμενη λειψανοθήκη του Οσίου, καθώς και δύο μεγάλες φορητές εικόνες του.

Απ’ τις παραπάνω εικόνες, η πρώτη βρίσκεται στο νάρθηκα της εκκλησίας και παρουσιάζει τον όσιο Νικάνορα ως ιερομόναχο να στέκεται όρθιος δίπλα στον Ιερό Χρυσόστομο (φαινόμενο συμβατικού αναχρονισμού στην εκκλησιαστική τέχνη). Πρόκειται αναμφίβολα για μια πολύ σπάνια παράσταση, που πιθανόν να είναι η μοναδική στην εκκλησιαστική μας εικονογραφία και η οποία προφανώς φιλοτεχνήθηκε λόγω της συναφιέρωσης του χώρου στους προαναφερόμενους δύο αγίους, καθώς και της άμεσης γειτνίασης των ναών τους.

Οι δύο γειτονικοί ναοί, του Ιερού Χρυσοστόμου
αριστερά και του Αγίου Νικάνορος δεξιά.

Η δεύτερη εικόνα του Αϊ-Νικάνορα στολίζει το τέμπλο του ναού και είναι τοποθετημένη στα δεξιά της Ωραίας Πύλης, δίπλα στην ιερή εικόνα της Παναγίας. Σύμφωνα με την επιγραφή της φιλοτεχνήθηκε το 1914 απ’ τον Καστοριανό αγιογράφο Θεόδωρο Αθανασίου και παρουσιάζει τον Όσιο να κρατάει στα χέρια του ομοίωμα του καθολικού της Ιεράς Μονής του.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Στο εύανδρο Βογατσικό, καθώς και στα γειτονικά του χωριά Γέρμα, Δρυόβουνο και Βρατίνι (νυν Αλιάκμονα) τιμούν ιδιαίτερα τον Ιερό Χρυσόστομο και προφανώς εκ του λόγου τούτου αρκετοί κάτοικοί τους φέρουν το βαπτιστικό όνομα “Χρυσόστομος”.

Γιώργος Τ. Αλεξίου