Το αξιόλογο βιβλίο με τον τίτλο «Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας», του Αθανασίου Ζ. Βαρσαμίδη. Έκδοση 2017.

Το παρουσιαζόμενο βιβλίο
του κ. Αθανασίου  Βαρσαμίδη.

Βιβλιοπαρουσίαση

Ένα πολύ σημαντικό κι ενδιαφέρον βιβλίο 180 σελίδων, που φέρει τον εκτενή τίτλο «Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας (Δυτικής Μακεδονίας – Ηπείρου Θεσσαλίας) 18^ου – 19^ου αιώνα και “Η Ερμηνεία των αγίων εικόνων της ζωγραφικής τέχνης και ιστορίας απάσης της αγίας καθολικής και αποστολικής ημών εκκλησίας” του λαϊκού ζωγράφου Παγώνη», τυπώθηκε και κυκλοφόρησε σε δεύτερη κι επαυξημένη έκδοση απ’ τον εκδοτικό οίκο “Σταμούλη” κατά το παρόν έτος 2017. Συγγραφέας του είναι ο άριστος εκπαιδευτικός και δόκιμος συγγραφέας κ. Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης, που κατάγεται απ’ το γνωστό και όμορφο χωριό Κρυονέρι Βοΐου.

Ο Πίνακας περιεχομένων του εν λόγω βιβλίου έχει ως ακολούθως:

Περιεχόμενα

Πρόλογος στη Β΄ έκδοση του 2017.

Εισαγωγή.

Η χειρόγραφη «Ερμηνεία».

Ο χώρος.

Οι εκπρόσωποι.

Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση του 18^ου και 19^ου αιώνα και η λαϊκή ζωγραφική.

Οι ζωγράφοι της Σαμαρίνας.

Η ζωγραφική των Χιονιάδων.

Οι ζωγράφοι του Βοΐου.

Παραστάσεις και παράδοση.

Οι παραστάσεις των φιλοσόφων.

Οι προσωπογραφίες των δωρητών.

Οι Αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ και η ψυχή στην αγιογραφία.

Οι υπογραφές στα έργα των λαϊκών ζωγράφων.

Ο λαϊκός ζωγράφος και οι συντεχνίες των μαστόρων.

Οι «τέσσερις Εποχές» στη λαϊκή ζωγραφική.

Γλωσσάρι.

Εικονογράφηση.

Σημειώσεις-παραπομπές.

Ο συγγραφέας του βιβλίου
κ. Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης.

Παράρτημα

Η εργασία των Σαμαριναίων αγιογράφων στο Κρυονέρι (Δέβλα) Κοζάνης.

Λαϊκοί ζωγράφοι απ’ το Βογατσικό.

Αγιογράφοι Ανασελίτσας Κοζάνης 1788 – 1935.

Η αγιογραφία της Εράτυρας (Σέλιτσας) τέλος 19^ου αι. ως τις αρχές του 20^ου.

Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Αχιλλείου Πενταλόφου Βοΐου Κοζάνης (1774).

Ευρετήριο κύριων ονομάτων – τοπωνυμίων – όρων.

Ο Πρόλογος της Β΄ έκδοσης έτ. 2017 του εξεταζόμενου βιβλίου αναφέρει, μεταξύ άλλων, και τα εξής ενημερωτικά περί αυτού:

«Η πρώτη έκδοση του βιβλίου αυτού ανάγεται στο 1990. Η έκδοση αυτή εξαντλήθηκε πολύ γρήγορα και από τότε μέχρι σήμερα δε μειώθηκε το ενδιαφέρον πολλών αναγνωστών για το περιεχόμενο του. Αφορμή για την έκδοση της μελέτης αυτής μου έδωσε τότε η χειρόγραφη «Ερμηνεία των αγίων εικόνων της ζωγραφικής τέχνης και ιστορίας απάσης της αγίας καθολικής και αποστολικής ημών εκκλησίας» που αντιγράφτηκε από κάποιον ιερέα το 1803 από την ομώνυμη «Ερμηνεία» του Χιοναδίτη λαϊκού ζωγράφου Παγώνη στη Δράκια.

Τα θέματα που αναφέρονται στην Ερμηνεία αυτή είναι άκρως ενδιαφέροντα, ειδικά αυτά που αναφέρονται στις σκηνές της Δευτέρας Παρουσίας και στα παθήματα των αμαρτωλών που απεικονίζονται στους νάρθηκες των εκκλησιών…

Εξάλλου μού φαίνεται ότι το βιβλίο αυτό της πρώτης έκδοσης, εξακολουθεί να είναι χρήσιμο στην μορφή που είχε τότε. Για το λόγο αυτό θεώρησα σωστό να μην αλλάξω τίποτε, όσον αφορά τη μορφή του περιεχομένου γιατί το βιβλίο αυτό μας φέρνει σε επαφή, εκτός από τις εικονογραφικές συνθέσεις και όσα προκύπτουν απ’ αυτές, και με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση παλιότερων εποχών. Προσθήκες διαφόρων άρθρων σχετικών με το θέμα αυτών έγιναν, αυτών που κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν σε συλλογικούς τόμους…».

Άποψη του χωριού Κρυονέρι Βοΐου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Στο οπισθόφυλλο του εδώ παρουσιαζόμενου βιβλίου είναι καταγραμμένα τα εξής ανακεφαλαιωτικά για το σπουδαίο περιεχόμενό του, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους αγιογράφους, τους λαογράφους, τους θεολόγους, τους ιστορικούς τέχνης και γενικώς όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της πατρίδας μας:

«Η μελέτη αυτή αναφέρεται στη λαϊκή ζωγραφική - λαϊκή αγιογραφία, που αναπτύχθηκε το 18ο και 19ο αιώνα σε οικισμούς του Ν. Κοζάνης (Βοΐου), Γρεβενών, Ηπείρου και Θεσσαλίας.

Το 18ο και 19ο αιώνα τον τομέα αυτό της τέχνης τον πήραν στα χέρια τους οι ζωγράφοι, που κατάγονταν από χωριά της Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου και αυτοί με την τέχνη τους έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο, στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και της πίστης των υπόδουλων Ελλήνων. Τη λαϊκή ζωγραφική τη βλέπουμε ν’ αναπτύσσεται παράλληλα με τη χρυσοχοϊκή, τη λιθογλυπτική, την ξυλογλυπτική, την κεραμική στα ίδια μέρη. Από έρευνες που κάναμε διαπιστώσαμε την ύπαρξη των παραπάνω τεχνών σε τόπους, όπου η οικονομική ευχέρεια των κατοίκων εξ αιτίας του εμπορίου με τις παραδουνάβιες χώρες, βρισκόταν σε άνθιση. Παράλληλα η γνωστή σχετική ελευθερία των κεφαλοχωρίων, η ανέγερση πολλών εκκλησιών και λιγότερο αρχοντικών στις περιοχές αυτές, ήταν παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη της τέχνης αυτής. Και επειδή λοιπόν οι ζωγράφοι αυτοί ήταν παράλληλα και αγιογράφοι, πολλά κοσμικά θέματα, που βλέπουμε στ’ αρχοντικά, όπως λουλούδια, ανθοδοχεία κ.ά. τα βλέπουμε και στις εκκλησίες.

Τοιχογραφία στον Άγιο Αχίλλειο Πενταλόφου Βοΐου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Από τον 18ο αιώνα, λοιπόν, ως τις αρχές του 20ου, που παρατηρείται στον ελλαδικό χώρο άνθιση της λαϊκής αγιογραφίας, αξιοπρόσεχτες είναι οι ιστορήσεις «περί εξόδου ψυχής» και «παθημάτων των αμαρτωλών», που συναντούμε στους νάρθηκες συνήθως των εκκλησιών και μοναστηριών, αλλά και στις φορητές εικόνες.

Τα έργα αυτά καμωμένα από Χιοναδίτες, Σαμαριναίους και Βοϊώτες αγιογράφους - που ήταν οι περισσότεροι και κοσμικοί ζωγράφοι - αποτελούν πολύτιμους θησαυρούς της λαϊκής μας τέχνης και βρίσκονται συνήθως στις εκκλησίες και τα μοναστήρια των ορεινών οικισμών».

Στο ίδιο εξώφυλλο του βιβλίου υπάρχει καταχωρημένο και το βιογραφικό σημείωμα τού συγγραφέα του κ. Αθανασίου Βαρσαμίδη, που έχει ως κάτωθι:

«Ο Αθανάσιος Ζ. Βαρσαμίδης γεννήθηκε στο χωριό Κρυονέρι Βοΐου Κοζάνης. Είναι πτυχιούχος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., του Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης «Δημήτρης Γληνός», (Τμήμα Γενικής Αγωγής) του Α.Π.Θ. και Διδάκτωρ Ιστορίας (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ως Υποδιευθυντής και Διευθυντής σχολικών μονάδων της Θεσσαλονίκης και ως Σχολικός Σύμβουλος στη 12η και 15η Περιφέρεια Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης. Δίδαξε ως επιμορφωτής σε ΠΕΚ Θεσσαλονίκης (επιμόρφωση εκπαιδευτικών).

Η Γεωργία Βαρσαμίδου (1928-55)
απ' το Κρυονέρι Βοϊου.
Η φωτογραφία απ' το διαδίκτυο.

Συμμετείχε ως εισηγητής σε διάφορα επιστημονικά συνέδρια (εσωτερικά - διεθνή) και ως επιμορφωτής σε σεμινάρια - ημερίδες. Παρουσίασε, επίσης, διάφορα βιβλία ιστορικού περιεχομένου. Έχει συγγράψει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους. Έγραψε τα σενάρια μιας σειράς πέντε ημίωρων ντοκιμαντέρ με γενικό τίτλο: “Λαϊκή ζωγραφική της Μακεδονίας” για λογαριασμό της Ε.Τ-3.

Είναι συγγραφέας των βιβλίων: Αγιογράφοι Ανασελίτσας Κοζάνης 1788-1935, (ανάτυπο Ζ΄ Τόμου Χρονικών της Μακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητος), Θεσσαλονίκη 1988. Συμβολή στη μελέτη της λαϊκής ζωγραφικής - λαϊκής αγιογραφίας (Δυτ. Μακεδονίας - Ηπείρου - Θεσσαλίας 18ου-19ου αιώνα )..., Θεσσαλονίκη 1990. Η κοινωνική και οικονομική ζωή της Εράτυρας (Σέλιτσας) το 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, εκδ. Ένωσης Ερατυραίων Θεσσαλονίκης, «Η αλληλοβοήθεια», Θεσσαλονίκη 1995. Η περιοχή Βοΐου (Ανασελίτσα) της Δυτικής Μακεδονίας, κατά. τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα. Οικονομικός βίος και επαγγελματική σύνθεση από άγνωστες αρχειακές πηγές της τοπικής ιστορίας, εκδ. Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2007. «Ο λόγιος Βασίλειος Παπαευθυμίου (μέσα 18^ου - αρχές 19^ου αιώνα) και η συμβολή του στο νεοελληνικό διαφωτισμό», έκδ. «Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη 2014.

Είναι μέλος της Ε.Μ.Σ, (Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), της Εταιρείας Συγγραφέων Βορείου Ελλάδας, της Ε.ΔΥΜ.ΜΕ (Εταιρείας Δυτικομακεδονικών Μελετών), της Βοϊακής Εστίας Θεσσαλονίκης και άλλων Πολιτιστικών Συλλόγων. Για την προσφορά του στα Ελληνικά Γράμματα, βραβεύτηκε από την Ένωση Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας».

Το Δημοτικό σχολείο Κρυονερίου.
Η φωτογραφία ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Κλείνοντας την παρουσίαση του θεματικού βιβλίου σημειώνουμε συμπερασματικά, ότι πρόκειται για ένα αξιόλογο συγγραφικό έργο, που αφορά κι ενδιαφέρει όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους αγιογράφους και λαογράφους μας. Σημειώνουμε επίσης, ότι αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον αγαπητό μας κ. Αθανάσιο Ζ. Βαρσαμίδη, για την εξεταζόμενη πολύμοχθη συγγραφή του, που αποτελεί συν τοις άλλοις και απτή έκφραση τής μεγάλης του αγάπης προς την ιδιαίτερη πατρίδα του, την πανέμορφη κι εύανδρη περιοχή Βοΐου Κοζάνης.

Γιώργος Τ. Αλεξίου

Όμορφες κοπέλες του Κρυονερίου.
Παλαιά φωτογραφία που ελήφθη απ' το διαδίκτυο.

Τιμητική προσφορά ενός αντίτυπου του
παρουσιαζόμενου βιβλίου από τον συγγραφέα του.