«Ρανάτωσαν γλυκασμόν τα όρη» (Τα άνθη της βυζαντινής τέχνης)

Εκκλησάκι στην ιερά  μονή Αγίων Αναργύρων
Μελισσοτόπου Καστοριάς.

 Κείμενο Φώτη Κόντογλου.

Η βυζαντινή ψυχή είναι σαν περιβόλι ευωδιασμένο. Τα τροπάριά της, τα τραγούδια της, τα λόγια της, τα εικονίσματα της είναι όλα μοσχοβολημένα. Κι αυτό το μοσχοβόλημα το κληρονόμησε υστερότερα η ρωμιοσύνη, που αγαπάει τα ευωδιασμένα λουλούδια και τα μυρωδικά τής ελληνικής γης.

Οι εκκλησιές και τα ρημοκλήσια ευωδιάζουνε με μια εξωτική ευωδία, από το κερί, το λάδι, το λιβάνι και από τ’ αγριολούλουδα του βουνού. Τα μοναστήρια βρίσκονται χτισμένα πάντα σε τοποθεσίες εξαίσιες, διαλεγμένες από ανθρώπους που φαίνεται πως είχανε πολύ βαθύ αίσθημα της φυσιολατρίας και ήταν ευτυχισμένοι που ζούσανε μέσα στην ευλογημένη τούτη χώρα, που είναι στολισμένη με όλες τις φυσικές χάρες, με γραφικές λίμνες, με βουνά ήμερα που αγναντεύουνε τα περισσότερα τη θάλασσα, με ακρωτήρια που ξεπετιούνται προς κάθε μεριά, με κοιλάδες ζωγραφιστές, με βράχους παράξενους, με νησιά που λες και είναι ο επίγειος παράδεισος.

Η εφέστια εικόνα του Γέρμα Καστοριάς,
έτ. 1775.

Στη μέση στέκεται βουνό δασωμένο από δέντρα και βότανα, το φημισμένο Άγιον Όρος. Είναι φουντωμένο από δέντρα κάθε λογής, καστανιές, έλατα, πυξάρια, κι από χαμόδεντρα μυριστικά, αγιοκλήματα, μυρσίνες, δάφνες. Στην περήφανη κορφή του, που στέκεται πάνω από το αφρισμένο πέλαγος, φυτρώνουνε σπάνια βότανα που δεν βρίσκονται σ’ άλλα μέρη της γης. Ο οδοιπόρος περπατά σε μονοπάτια ευωδιασμένα από αγνότατα άνθη, ανάμεσα σε σκίνους και σε λυγαριές ποτισμένες από δροσερά νερά, πατάει απάνω σ’ ένα χαλί ατίμητο, πιο ακριβό κι απ’ το ρούχο του Σολομώντα, όπως είπε ο Χριστός, ενώ ανάμεσα απ’ τα κλαριά φτερουγίζει το αγέρι της θάλασσας, φέρνοντάς του την πελαγίσια μοσκοβολιά. «Αγαλλιάσθω έρημος και ανθήτω ως κρίνον».

Από τ’ Άγιον Όρος ας τραβήξουμε κι ας πάμε στην άλλη άκρη, στο Μοριά, εκεί που είναι χτισμένο το βυζαντινό κάστρο του Μυστρά. Μοσκοβολά ο Ταΰγετος με τα μυρίπνοα λου­λούδια του και με τα ακατάδεχτα έλατά του, που δεν κατεβαίνουνε ποτές στον κάμπο, μόνο γεννιούνται και πεθαίνουνε στα κορφοβούνια. Μοσκοβολά και το χωριό τού Μυστρά από τις πορτοκαλιές, ως και τ’ αρχαία κτίρια, τα γκρεμισμένα κάστρα, τα σπίτια και οι εκκλησιές, κι εκείνα ευωδιάζουνε σαν άγια λείψανα…

                   

Τα ερημοκλήσια
 (ποίημα Λάμπρου Πορφύρα)

Ιερά μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος,
Δρυόβουνου Βοΐου.

Είναι στα ερημοκλήσια που γκρεμίζονται

θλιμμένες Παναγιές, χλωμές εικόνες,

και μονάχα αγαπάνε τα αγριολούλουδα:

κρινάκια, κυκλαμιές, σπάρτα, ανεμώνες.

------------

Σα θυμιατήρια αγροτικά κ’ εφήμερα,

σκόρπια ή δεμένα σ’ άτεχνο στεφάνι

την άνθινή τους την ψυχή σκορπίζουνε

ψυχομαχώντας σ’ άυλο λιβάνι.

----------

Αχ! όποιος πάει εκεί με τ’ αγριολούλουδα,

στο πρώτον άγγιγμα του ανοίγει η πόρτα,

που ολόγυρα οι φωλιές την επλουμίσανε,

της λησμονιάς την κέντησαν τα χόρτα.

--------

Ανοίγει η πόρτα έτσι όπου συνήθισε

Εικόνα στον Γέρμα Καστοριάς.

να την ανοίγει μόνον ο αγέρας,

σάμπως να την ανοίγει η Παναγιά

με την ανησυχία γλυκιάς μητέρας.

---------

Χαροκαμένης γριάς, που τη λησμόνησαν

στο έρμο φτωχικό της και προσμένει

κάποιους ναρθούνε πέρ’ από μια θάλασσα

αιώνια σκοτεινή, φουρτουνιασμένη…

Ιερά μονή Αγίου Κωσνσταντίνου Βογατσικού.

Η Παναγία Βλαχερνίτισσα,
η Πλατυτέρα των Ουρανών και  Κυρία των αγγέλων