Φως της Καστοριάς: “Το κρούιμα ηλιού” {: Η ανατολή του ήλιου}. Λαϊκό παραμύθι απ’ τον Γέρμα Καστοριάς.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου,
εικόνα στον Γέρμα (18ος αιών;)
Σύνθεση ηλιοτροπίου και εικόνας, απ' τον Γ.Τ.Α.

Εισαγωγικό σημείωμα.
Την παλιά εποχή, πριν το έτος 1940 περίπου, δεν υπήρχαν ισχυρά φάρμακα καταπολέμησης των σοβαρών ασθενειών και γι’ αυτό πάρα πολλοί άνθρωποι πέθαιναν τότε σε σχετικώς μικρή ηλικία. Στους ανθρώπους αυτούς περιλαμβάνονταν και πολλές νεαρές λεχώνες, που είχαν πεθάνει από επιπλοκές τοκετού. Αυτός είναι ο λόγος που υπήρχε εκείνη την εποχή μεγάλος αριθμός βρεφών, νηπίων και παιδιών που ήταν ορφανά από μητέρα και βίωναν έντονα τη στέρησή της. Στις περιπτώσεις που συνέβαινε αυτό, οι συγγενείς γυναίκες των ορφανών παιδιών διηγούνταν σε αυτά το εδώ παρουσιαζόμενο παραμύθι, για να απαλύνουν τον πόνο της ορφάνιας τους.

Το κείμενο του παραμυθιού.

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν σε κάποιο χωριό ένα ορφανό κορίτσι που πήγαινε κάθε πρωί στον τάφο της μητέρας του και θρηνούσε τον πρόωρο θάνατό της. Η νεκρή ένιωθε το πονεμένο κλάμα του μικρού παιδιού της επάνω στον τάφο της και στενοχωριόταν πολύ γι’ αυτό. Μάλιστα δε, επειδή ήθελε να είναι η λατρεμένη της κορούλα πάντα χαρούμενη και ποτέ λυπημένη, έστειλε μία “σαΐτα” (: ακίνδυνο είδος φιδιού) να τη διώξει απ’ το νεκροταφείο.

Καστοριανή μάνα με το παιδί της.
Γλυπτό σύμπλεγμα στην Καστοριά.

Πράγματι, η σαΐτα βγήκε απ’ τον τάφο και άρχισε να κυνηγάει το μικρό κορίτσι που έτρεχε τρομαγμένο για να σωθεί. Τότε ακούστηκε μέσα απ’ τον τάφο η αγωνιώδης φωνή της πεθαμένης μητέρας του που έλεγε, “κοίταξε κρούιμα ηλιού”, δηλαδή κοίταξε την ανατολή του ήλιου, και που σήμαινε, “τρέξε προς την μεριά που ανατέλλει ο ήλιος, για να τυφλωθεί το φίδι και να πάψει να σε κυνηγάει”. Ως γνωστόν, τα φίδια δεν έχουν στα μάτια τους βλέφαρα και γι’ αυτό, σύμφωνα με την λαϊκή δοξασία, τυφλώνονται απ’ το λαμπερό φως του ήλιου όταν στρέφονται προς αυτόν.

Μόλις το κορίτσι άκουσε τα παραπάνω λόγια της μητέρας του έτρεξε προς την Ανατολή και αμέσως η σαΐτα έπαψε να τo καταδιώκει. Και από τότε έπαψε και το κορίτσι να πηγαίνει στο νεκροταφείο και να θρηνεί το θάνατο της μάνας του και ζούσε πλέον αυτό καλά κι εμείς καλύτερα.

Σημείωση. Στον Γέρμα παλαιότερα, έως το έτος 1960 περίπου, τοποθετούσαν συμβολικά επάνω στον τάφο γυναίκας που είχε πεθάνει κατά το διάστημα της λοχείας της ένα μικρό κιούπι (: πήλινο δοχείο) αναποδογυρισμένο, «για να τρέχει το γάλα της μέσα σ’ αυτό». Στο νεκροταφείο του χωριού υπήρχαν τότε αρκετοί τάφοι με κιούπι επάνω τους.

Λεξιλόγιο του Γέρμα.

1) Κρούω (παθητ. Κρούομαι) = χτυπώ, δέρνω, βγαίνω, ανθίζω, ανατέλλω απ’ το βουνό, εμφανίζομαι. Π.χ. Κρούει η καμπάνα. Αυτή κρούει το παιδί της. Κρούει ο ήλιος. Κλαίει, κρούεται και μαδιέται απ’ τον πόνο. “Δεν κρούονται τα τσεκούρια μας” (παροιμιακή φράση: δεν συμφωνούν, δεν ταιριάζουν οι γνώμες μας.)

2) Κρούιμα (το) = χτύπημα, βάρεμα, εμφάνιση, ανατολή του ήλιου. Πχ. “Τα κριάρια μας παλεύουν και ακούγεται το κρούιμα απ’ τα κέρατά τους” (σ.σ. δεν λέγεται “των κεράτων τους”, διότι στο γλωσσικό ιδίωμα του Γέρμα, που ανήκει στα βόρεια Ελληνικά ιδιώματα, δεν υπάρχει η πτώση γενική πληθυντικού και η έννοιά της αποδίδεται περιφραστικά. Πχ. Η φράση «τα σακάκια των παιδιών» αποδίδεται ως «τα σακάκια απ΄ τα παιδιά».