Το “Φωτάναμα” της ιεράς μονής Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας Γρεβενών, που ήταν αναμμένο συνεχώς επί 413 (!) χρόνια (1534 – 1947).

Κείμενο του Γεωργίου Θ. Λυριτζή (+).

Το ψηφιδωτό της Μεταμόρφωσης του Χριστού
στην εξωτερική πύλη της ιεράς μονής
του Άι-Νικάνορα Ζάβορδας Γρεβενών.

Στα μοναστήρια που ήσαν σε ορεινά μέρη ή γενικώς ψυχρά κλίματα, εχρησιμοποιούντο χώροι με εστίες, τα λεγόμενα φωτανάματα, όπου συγκεντρώνονταν oι μοναχοί κατά το χειμώνα για να θερμανθούν, έπειτα από τις νυκτερινές Ακολουθίες ή κατά τα διαλείμματα αυτών (Α. Ορλάνδου, Μοναστηριακή Αρχιτεκτονική, β΄ έκδοσις σ. 68 κ. ε. και 93 παράγ. 2). Τέτοιο φωτάναμα είχε και το Μοναστήρι του Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας που ήτανε δίπλα από την τράπεζα, κτίσμα της εποχής του Αγίου. Εδώ είχε την ιδιαιτέραν ονομασίαν «λύκος», για τούς λόγους που θα ειπούμε πιο κάτω.

Το φωτάναμα ή ο λύκος του Μοναστηρίου είναι ένας μικρός θολογύριστος χώρος, στρωμένος με παλιές κεραμόπλακες. Εις το μέσον έχει μια τετράγωνη χτιστή και χαμηλήν εστία, που περιβάλλεται από ξύλινο πλαίσιο. Μια τρύπα ανοιγμένη στην οροφή του χρησίμευε για να βγαίνει ο καπνός. Επάνω στην εστία τοποθετούσαν μια μακριά τετράποδη σιδερένια σχάρα, για να στηρίζονται τα ξύλα. Η σχάρα από το σχήμα της είχε βαπτισθεί «λύκος», που έδωσε και στο φωτάναμα αυτό του Μοναστηριού το όνομά της. Εκεί συγκεντρώνονταν τα χειμωνιάτικα βράδια, έκτος από τους πατέρας και το άλλο προσωπικό του Μοναστηρίου, και οι προσκυνηταί, που καθώντας ολόγυρα στην εστία, εζεσταίνονταν στη θεόρατη φωτιά της. Ο λύκος ετροφοδοτούσε με ζιάρι (ανθρακιά) όλα τα μαγκάλια του Μοναστηριού, που λειτουργούσαν το χειμώνα στα κελιά, ξενώνας κ.λ.π.

Το λύκο τον πρωτοάναψεν  άγιος Νικάνωρ και τον διατηρούσε το Μοναστήρι άσβηστο μέχρι την εποχή του εμφυλίου πολέμου (1947). Τότε έσβησε για πρώτη φορά, έπειτα από 413 χρόνια, γιατί αναγκαστήκανε οι καλόγεροι απ’ τους αντάρτες να εγκαταλείψουνε το Μοναστήρι.

 

Η ιερά μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
(ή του  Άι-Νικάνορα) στη Ζάβορδα Γρεβενών

  Το φωτάναμα αυτό, στα πρώτα χρόνια, εχρησιμοποιείτο και ως μαγειρείον του Μοναστηρίου, όπου η παρασκευή του φαγητού γινότανε σε καζάνι κρεμασμένο από την οροφή με αλυσίδα πάνω στην εστία.

(Γεωργίου Θ. Λυριτζή, Ο όσιος Νικάνωρ και το Μοναστήρι του, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών, Γρεβενά 1995, σελ. 47-48).

Ο όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω
και ο άγιος Νικάνορας Ζάβορδας.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου, (το λεγόμενο Γυναικείο)
στους πρόποδες του όρους της Ζάβορδας.
Στο βάθος η ιερά μονή του Άι-Νικάνορα.

Ο εσωτερικός περίβολος (μερική άποψη)
του μοναστηριού της Ζάβορδας.

Πτέρυγα κελιών του μοναστηριού.

Το Φωτάναμα στο μοναστήρι Ταξιαρχών
Τσούκας Νεστορίου Καστοριάς.

Ο δάσκαλος  Γιώργος Αλεξίου προσκυνητής
στο μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα Ζάβορδας.