Τα δύο «Ωρολόγια» των Κορεστείων. Οι απεικονίσεις τους σε ναό των Χαλάρων Καστοριάς (έτ. 1815)

«Ο καιρός συνεσταλμένος εστίν» (Α΄ Κορινθ. ζ΄, 29)

Η ακριτική περιοχή των Κορεστείων είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα για τη μακραίωνη και ένδοξη ιστορία της, για τους ευγενικούς και φιλόπονους κατοίκους, για τις ασύγκριτες φυσικές ομορφιές και για τους αξιόλογους ιερούς ναούς της. Στους εν λόγω ναούς περιλαμβάνεται κι ένας που βρίσκεται στο γραφικό χωριό Χάλαρα, ο οποίος πρωτοκτίστηκε κατά τη βυζαντινή εποχή και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου....

Εντός του αναφερόμενου ναού των Κορεστείων σώζονται οι σπάνιες κι αινιγματικές παραστάσεις δύο μεγάλων ρολογιών. Οι παραστάσεις αυτές βρίσκονται στην κατώτερη ζώνη του βόρειου τοίχου του, κάτω ακριβώς απ’ τις αγιογραφίες των Τριών Ιεραρχών κι ανάμεσα σε φυτόσχημα και ανθόμορφα διακοσμητικά μοτίβα. Οι μορφές τους έχουν οπωσδήποτε διακοσμητική σημασία, έχουν όμως κι επιπλέον συμβολική έννοια και διδακτικό σκοπό. Αναφέρεται σχετικώς, ότι ο Γράφων, όταν είδε για πρώτη φορά τις συγκεκριμένες παραστάσεις των ρολογιών, εντυπωσιάστηκε και παραξενεύτηκε. Κατόπιν όμως συλλογίστηκε, αναζήτησε το συμβολικό – διδακτικό νόημά τους και κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι οι απεικονίσεις τους υποδηλώνουν στους εκκλησιαζόμενους πιστούς, που τις βλέπουν μ’ ενδιαφέρον και προσοχή, την εξής ευαγγελική αλήθεια και διδαχή: Η επίγεια ζωή μας είναι προσωρινή και βραχεία. Καιρός ν’ ακολουθήσουμε το δρόμο της αρετής.

......

(Απόσπασμα από εκτενέστερη ομοθεματική μελέτη του Γ. Τ. Αλεξίου).

Η ανταπόδοση απ' τον Χριστό των δώρων που του πρόσφεραν οι τρεις Μάγοι.

Η ευαγγελική ιστορία των τριών Μάγων, των ονομαζόμενων αντιστοίχως Μελχιώρ, Γασπάρ και Βαλτάσαρ, οι οποίοι πρόσφεραν στον Ιησού Χριστό, αμέσως μετά τη γέννησή Του, τρία πολύτιμα και συμβολικά δώρα, τον χρυσό, τον λίβανο και τη σμύρνα, είναι καλώς γνωστή σε όλον τον χριστιανικό κόσμο. Η ιστορία αυτή, όπως ήταν και είναι φυσικό, συγκίνησε και συγκινεί πολύ όλους τους χριστιανούς και ιδιαίτερα τους θεόπνευστους υμνογράφους της Εκκλησίας μας.

Ένας εκ των λόγω υμνογράφων, ο Ρωμανός ο μελωδός συνέθεσε αρκετούς εκτενείς ύμνους (Κοντάκια) που αναφέρονται στη Θεία Γέννηση. Σε κάποιο εμπνευσμένο τροπάριο των υπόψη ύμνων αναφέρει εμφαντικά, ότι Τα δώρα των τριών Μάγων συγκίνησαν και χαροποίησαν ιδιαίτερα την Παναγία μας όταν τα παρέλαβε για λογαριασμό του νεογέννητου Υιού της και γι' αυτό ζήτησε αμέσως απ' Αυτόν (τον Υιό και Θεό της), να τ' ανταποδώσει στους Μάγους και δι' αυτών σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ειδικότερα, η Θεοτόκος δεήθηκε στον Ιησού Χριστό:

1. υπέρ του κλίματος της γης (“υπέρ αέρων παρακαλώ σε”).
2. υπέρ των καρπών της γης.
3. υπέρ της σωτηρίας όλων των ανθρώπων (“και των οικούντων εν αυτή διαλλάγηθι πάσι”).

Συγκεκριμένα, ο Ρωμανός ο Μελωδός αναφέρει ποιητικώς τα εξής στο προαναφερόμενο Τροπάριο:

Τροπάριον. Ήχος γ΄.

Νέα νυν και φαιδρά βλέπουσα η αμώμητος (Παναγία) Μάγοις δώρα χερσίν φέροντας, και προσπίπτοντας,

αστέρα δηλούντα, ποιμένας υμνούντας,

τον πάντων τούτων κτίστην και Κύριον ικέτευε, λέγουσα,

Τριάδα δώρων τέκνον δεξάμενος, τρεις αιτήσεις δος τη γεννησάση σε,

υπέρ αέρων παρακαλώ σε, και υπέρ των καρπών της γης,

και των οικούντων εν αυτή διαλλάγηθι πάσι,

δι' εμού ότι ετέχθης παιδίον νέον ο προ αιώννων Θεός.

Νοηματική απόδοση του Τροπαρίου.

Η αμόλυντη, Παναγία βλέποντας τα ωραία και πολύτιμα δώρα που πρόσφεραν οι Μάγοι στο Χριστό, και (βλέποντας) τον αστέρα να δηλώνει τη γέννησή Του και τους ποιμένες να Τον υμνούν παρακάλεσε τον δημιουργό και κύριο όλων αυτών λέγοντας τα εξής:

Τρία δώρα, ακριβό μου τέκνο έλαβες, και τρεις δεήσεις μου πρέπει να αποδεχθείς (τις εξής:),

Υπέρ του κλίματος της γης,

υπέρ των καρπών της γης,

και υπέρ της σωτηρίας όλων των κατοίκων της γης,

καθόσον, από εμένα γεννήθηκες ως μικρό παιδάκι, Εσύ που είσαι ο Θεός, ο οποίος υπήρχες πριν απ' τους αιώνες.

Στον τελευταίο απ' τους στίχους του προπαρατιθέμενου τροπαρίου δηλώνεται εμμέσως και υπονοείται καθαρά, ότι ο Χριστός ικανοποίησε τα προαναφερόμενα τρία αιτήματα τής Παναγίας,“(καθ)ότι:δι' αυτής ετέχθη (ως) παιδίον νέον ο προ αιώνων Θεός”.

( Από το “Κοντάκιον της Χριστού γεννήσεως, Ήχος γ΄, φέρον ακτροστιχίδα του ταπεινού Ρωμανού ύμνος”).

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Ο άγιος Σπυρίδωνας και η Καστοριά.

Ο άγιος Σπυρίδων σκέπει την Καστοριά.
Εικονιστική σύνθεση Γ.Τ.Α.

Η Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς, από τα πολύ παλιά χρόνια τιμάει ιδιαίτερα τον άγιο Σπυρίδωνα. Στην εκκλησιαστική περιφέρειά της υπάρχουν επ' ονόματί του ευάριθμοι αξιόλογοι ιεροί ναοί, ένα σημαντικό προσκυνηματικό κέντρο και βεβαίως πολλές τοιχογραφίες και φορητές εικόνες του. Οι ναοί αυτοί, - εξ όσων γνωρίζει ο γράφων - , είναι οι εξής: 1) Ο ενοριακός ναός Αγίου Σπυρίδωνος Αμπελοχωρίου Άργους Ορεστικού. 2) Ο ενοριακός ναός Αγίου Σπυρίδωνος Άνω Μελά. 3) Ο ιερός ναός Αγίου Σπυρίδωνος Ορφανοτροφείου πόλεως Καστοριάς. 4) Ο ιερός ναός Αγίου Σπυρίδωνος Μελισσοτόπου. 5) Ο προσκυνηματικός ναός Αγίου Σπυρίδωνος Πενταβρύσου.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση της Καστοριάς, το σεπτό και άφθαρτο σκήνωμα του αγίου Σπυρίδωνος που βρίσκεται στην Κέρκυρα είχε μεταφερθεί, κατά τον 17ο αιώνα (!) για σύντομο χρονικό διάστημα στην Καστοριά και στην ευρύτερη περιφέρεια τής Άνω Μακεδονίας, προς ευλογία και αγιασμό των πιστών. Θαυμαστή μνεία τής εν λόγω αγιαστικής περιόδευσης τού αναφερόμενου ιερού σκηνώματος αποτελεί μία πρωτότυπη και λίαν ενδιαφέρουσα εικόνα αυτού (του ιερού σκηνώματος), που το παρουσιάζει εντός της σεπτής λάρνακός του. Η εικόνα αυτή φυλάσσεται σε εκκλησιαστικό Μουσείο της Αχρίδας και παρουσιάζεται κι εδώ.

Στην Καστοριά μεταφέρθηκε και άλλη μία φορά τεμάχιο απ' το ιερό λείψανο του αγίου Σπυρίδωνος, κατά το έτος 2014.

Απολυτίκιον αγίου Σπυρίδωνος.

Της Συνόδου της πρώτης ανεδείχθης υπέρμαχος,

και θαυματουργός θεοφόρε, Σπυρίδων Πατήρ ημών

διό νεκρά σύ εν τάφω προσφωνείς,

και όφιν εις χρυσούν μετέβαλες,

και εν τω μέλπειν τας αγίας σου ευχάς,

αγγέλους έσχες συλλειτουργούντας σοι Ιερώτατε.

Δόξα τω σε δοξάσαντι,

δόξα τω σε στεφανώσαντι,

δόξα τω ενεργούντι δια σου, πάσιν ιάματα.

Σημείωση.

Για την προαναφερόμενη μεταφορά τεμαχίου απ' το ιερό λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος στην Καστοριά κατά το έτος 2014, βλέπε στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://fos-kastoria.blogspot.com/2014/07/6-8-2014.html

Γιώργος Τ. Αλεξίου.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού Αγίου Σπυρίδωνος
Ορφανοτροφείου Καστοριάς.

Ο ναός του αγίου Σπυρίδωνος στο χωριό
Μελισσότοπος Καστοριάς.

Υπέροχη εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος
στον ομώνυμο ναό του χωριού
Μελισσότοπος Καστοριάς.

Σκηνές από το Βίο του αγίου Σπυρίδωνος
σε περιθώριο φορητής εικόνας του.

Μοναδική εικόνα, που παρουσιάζει
 το σεπτό σκήνωμα του αγίου Σπυρίδωνος
 εντός της λάρνακός του.

Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος στο ομώνυμο
 Προσκύνημα Πενταβρύσου Καστοριάς.

Τοιχογραφία του αγίου Σπυρίδωνος
σε υπέρθυρο ναού του
στον Άνω Μελά Καστοριάς.

Εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος έτ. 1720
στον ομώνυμο ενοριακό ναό
του Άνω Μελά Καστοριάς.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου {18ος αι.;} στο Βογατσικό Καστοριάς.

Το Βογατσικό είναι ένα όμορφο κεφαλοχώρι του Νομού Καστοριάς, με μόνιμο πληθυσμό 800, περίπου, κατοίκων, που γνώρισε κατά το παρελθόν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και αξιοθαύμαστη πνευματική άνθιση. Το εν λόγω χωριό, σύμφωνα με την τοπική προφορική παράδοση και τα πενιχρά αρχαιολογικά δεδομένα, ιδρύθηκε κατά τον 16^ο – 17^ο αιώνα, απ’ τους ελληνόφωνους Μακεδόνες επτά πλησιόχωρών του μικρών οικισμών, οι οποίοι προχώρησαν σ’ αυτήν την ενέργειά τους, για να μπορέσουν ν’ αντιμετωπίσουν καλύτερα τις τότε συχνές επιδρομές των Τούρκων, των μουσουλμάνων Αλβανών και των πολλών ληστών της γύρω περιοχής.

Αμέσως μετά την εν λόγω αναγκαία και σωτήρια συνοίκησή τους, οι κάτοικοι του Βογατσικού έκτισαν τους πρώτους μικρούς ναούς εντός και πέριξ του χωριού τους, και τους διακόσμησαν με αξιόλογες τοιχογραφίες, σημαντικά τέμπλα κι ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες. Στους εν λόγω ναούς περιλαμβάνεται και ο Άγιος Νικόλαος των Κατασκηνώσεων, που είναι ο αρχαιότερος του Δήμου Ίωνος Δραγούμη και που αποτελεί το αντικείμενο της παρούσης ανάρτησης.

Η αρχιτεκτονική του Ναού.

Ο εξεταζόμενος ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται σε απόσταση 300 μ., περίπου, έξω απ’ τον οικισμό του Βογατσικού, στην πλαγιά του υπερκείμενού του βουνού, που είναι αντέρεισμα της Σαρακίνας, ανατολικώς αυτού και λίγο πιο πάνω απ’ τις μαθητικές κατασκηνώσεις του χωριού. Πρόκειται για μία μονόκλιτη ξυλόστεγη, κεραμοσκέπαστη Βασιλική, κτισμένη με ασβεστόλιθους της περιοχής και με συνδετικό τους υλικό την κοινή λάσπη. Ο ναός δεν έχει κτητορική επιγραφή και γι’ αυτό δεν υπάρχουν σχετικές και ακριβείς πληροφορίες περί αυτού. Ανεγέρθηκε μάλλον περί τα μέσα του 18^ου αιώνα και διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες και σπουδαίο ξυλόγλυπτο τέμπλο του επόμενου αιώνα (μέσα του 19^ου αι.). Διαθέτει επίσης δύο κόγχες στο Άγιο Βήμα, μια θύρα στην πρόσοψη και δύο μικρά παράθυρα. Το μήκος του είναι 9 μ., το πλάτος 5 μ. ενώ το ύψος των πλαϊνών τοίχων του εγγίζει τα 3,5 μ.

Η κεντρική κόγχη του Αγίου Βήματος του ναού είναι κατασκευασμένη και περιλαμβάνεται ολόκληρη μέσα στο «σώμα» του ανατολικού του τοίχου. Εκ του λόγου τούτου, ο τοίχος αυτός δεν διαθέτει στην εξωτερική του όψη την καθιερωμένη αντίστοιχη ημικυλινδρική κόγχη, αλλ’ είναι εντελώς επίπεδος.

Γενικώς, ο εν λόγω ναός του Αγίου Νικολάου είναι ένα σημαντικό μεταβυζαντινό μνημείο της Άνω Μακεδονίας, που δικαίως προκαλεί το ενδιαφέρον των ειδικών επιστημόνων και τον θαυμασμό των φιλότεχνων χριστιανών.

Γιώργος Τ. Αλεξίου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. 1)Περισσότερα στοιχεία για τον εξεταζόμενο ναό του Αγίου Νικολάου Βογατσικού υπάρχουν στη σχετική Μελέτη του Γιώργου Τ. Αλεξίου, που είναι καταχωρημένη στο Διαδίκτυο, στον Ιστότοπο «Χριστιανική Καστοριά», στη Διεύθυνση:

https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnxhZGViMTk1MnxneDoxYjA2NWQxZWFjZmM4NDk

2) Ο Ίων Δραγούμης αναφέρει, ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου εκτίσθη κατά το έτος 1753.